HİJYEN VE SANİTASYON

Dışarda birçok kirleten maddenin etkisi altında kalan kişinin bu maddelerden temizlenmesi, arınması gereklidir. Bu maddelere karşı vücudun kendi doğal savunma mekanizmaları mevcuttur. Bunların en başında vücudumuzun sıvı-elektrolit dengesini sağlayan, iç organlarımızı dış faktörlerden koruyan derimiz gelmektedir. Derimiz dış ortamla devamlı etkileşim hâlinde bulunan, dokunma duyusunun algılanmasında görevi olan organımız olması nedeniyle en çok kirlenen organlarımızdandır. Ayrıca burnumuzda bulunan kıllar ve sümük, kulaklarımızdaki kıllar ve kulak kiri (buşon), gözyaşı, göz kapakları ve kirpikler hep vücudu dışardan gelecek zararlı etkenlere karşı koruyan savunma mekanizmalarıdır. Bu mekanizmalarla dışardan gelecek mikrobiyal tehditler engellenmeye çalışılır.

Derinin üç tabakası vardır. En dışta epidermis, ortada dermis en altta da subkutis
(hipodermis) tabakası vardır. Derinin bu tabakaları yapısal olarak birbirlerinden farklılık gösterirler. Ayrıca bulundukları vücut bölümlerine göre de kalınlıkları değişiklik gösterir.
Epidermis Tabakası: Bu tabaka da dört alt tabakadan oluşmaktadır. En dıştan içe doğru; stratum korneum (keratinize tabaka), stratum granulozum (granüler tabaka), stratum spinozum (malpighi tabakası), stratum germinativum (bazal tabaka) tabakalarından meydana gelmiştir.
Bazal tabaka, devamlı bölünme faaliyetleri ile yeni keratinositler oluşturur. Bu tabaka epidermisin diğer tabakalarını meydana getirir. Stratum spinozum epidermisin en büyük tabakasıdır. Bu tabakadan sonra granüler tabaka ve sonrasında epidermisin en üst tabakası olan keratinize tabaka gelir. Bu tabakada, bazal tabakada üretilen ve gittikçe canlılıklarını kaybeden keratinositler vardır. Bu ölü keratinositler keratinize tabakada kısa süre kalarak dökülürler. Keratinize tabaka, derinin yarı geçirgen özelliğini sağlar. Bu özellikle kimyasal maddelerin vücuda zarar vermesi, mikroorganizmaların vücuda girişleri engellenir. İnce lipit tabakası ile örtülü olması ve asidik bir pH’ya sahip olması fizyolojik bariyer
olarak görev yapmasını sağlar.

Dermis Tabakası: Derinin, epidermis tabakasından sonra gelen bağ dokusundan oluşan elastik yapıdaki tabakasıdır. Kan damarları, sinir uçları ve lenf damarları ile kaplı olduğu için canlı tabakadır. Yapısını bir protein olan kollajen oluşturur. Deriye dokunma duyusu yeteneğini kazandıran tabakadır.

Ekrin ter bezleri; dermisten derinin dış yüzeyine doğru uzayan salgı kanallarına sahiptirler. Derinin asidik yapıda pH’ya sahip olmasında ve terin içindeki sıvının atılması sayesinde de termoregülasyonun sağlanmasında görevi vardır. Ayrıca toksik karakterdeki maddelerin atılması da ekrin ter bezlerinden salgılanan ter sayesinde olmaktadır. Ekrin ter salgısı ayak tabanı, avuç içi ve alında fazla miktarda olur.
Apokrin ter bezleri; koltuk altı, anal, genital bölge ve kirpik diplerinde bulunurlar. Salgıları ekrin ter salgısından daha koyu kıvamlı ve alkali karakterdedir. Bu salgıların bakterilerle kontamine olması kokuya sebep olur. Vücutta ısı dengesinin kurulması ve zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılmalarında görevi vardır.

Eğer sağlık açısından kişiyi engelleyen bir olgu yoksa sağlıklı bir insanın haftada en az üç kez banyo yapması gereklidir.

Yıkama işlemine başlamadan önce ellerde, parmaklarda bulunan takılar çıkarılır.
Eller önce ıslatılmalıdır. Daha sonra avuç içine bir miktar sıvı sabun alınmalıdır. Sabun elde köpürtülerek avuç içi, ellerin üst kısımları, parmak araları, parmakların arka kısımları, avuç kısımları ile başparmaklar, parmak uçları
40-60 saniye süreyle ovularak yıkanır. Ellerin köpüklenerek sabunla yıkanması işleminden sonra akan suyun altında eller durulanır. Eller sabundan tamamen arındırıldıktan sonra tek kullanımlık kâğıt havlular ile eller kurulanır. 

Sabun olarak kalıp sabunlar gram negatif bakterilerin üremesine uygun ortam olabileceğinden sıvı sabun tercih edilmelidir. Bu şekilde kontamine sabunların kullanılması çapraz kontaminasyonlara sebep olabilir.

Dişler fırçalanırken dikkat edilmesi gereken hususlar ve diş fırçalama tekniği aşağıda bildirilmiştir.
1. Fırça üzerine macun konulmadan önce ıslatılmamalıdır.
2. Fırça üzerine nohut büyüklüğünce macun konulmalıdır. Çok daha temiz fırçalama işleminin yapılacağı düşüncesiyle fazla miktarda macun konulması doğru değildir.
3. Diş fırçalama işleminde fırça dişlere çok fazla bastırılmamalıdır. Diş fırçalama işleminde fırçanın faal bir şekilde çalışan kısmının uç kısımları olduğunun unutulmaması gereklidir.
4. Diş fırçalama işlemine üst dişlerin ve alt dişlerin dış yüzeyleri ile başlanmalıdır.
Daha sonra iç yüzeyleri fırçalanmalıdır.
5. Dişlerin çiğneyici yüzeyleri fırçalanmalıdır.
6. Dil fırçalanmalıdır.
7. Fırçalama işleminde fırça dişlere 45 derece açı ile yerleştirilmelidir.
8. Fırçanın kılları diş eti ve dişlerin birleştiği kısma temas etmelidir.
9. Dişlerin dış yüzeyleri fırçalanırken diş fırçası 2-3 dişi içine alacak şekilde ayarlanır ve arkaya ve öne doğru yuvarlak hareketler yapılarak, diş etinden dişe doğru fırçalama işlemi yapılır. İşlem daha sonraki 2-3 diş için de tekrar edilir.
10. Dişlerin iç yüzeyleri de dış yüzeylerinde olduğu gibi fırçalanır.
11. Ön dişlerin arka kısımları fırçalanırken fırça dik bir şekilde tutulur. Fırçanın yarısının ön kısmı kullanılarak yukarı ve aşağı hareketlerle fırçalama işlemi yapılır. Alt ve üst ön dişler bu şekilde fırçalanır.
12. Dişlerin çiğneyici yüzeylerinin fırçalanmasında, fırça çiğneyici yüzey üzerine konulur. İleri ve geri fırça hareketleri ile fırçalama işlemi yapılır.
13. Dişlerin fırçalanma işlemi bittikten sonra dilin yüzeyi ve kök kısmı diş fırçası ile fırçalanır. Dilin fırçalanması ağız kokusunun oluşmasını önler.
14. Dişlerin fırçalanma işlemi 2-3 dakika sürdürülmelidir.
15. Fırçalama işlemi bittikten sonra ağız iyice yıkanır.
16. Fırça iyice yıkandıktan sonra kuruması için açık bir şekilde bırakılır. Islak bir şekilde muhafaza kutusuna yerleştirilmez.

Fizyolojik ağız kokusu; hastalık durumu ile alakalı değildir. Ağız hijyeninin sağlanması ile ilgili yapılan işlemlerle kolaylıkla giderilebilir. Sabah kalkınca hissedilen ağız kokusu (uyku esnasında tükürük salgısının azalmasına ve bazı artıkların ağızda toplanmasına bağlı olarak), özel kokulu gıdaların (sarımsak, soğan gibi) yenmesi ve sindirimi sonrasında, sigara ve alkolün ağızda kuruluğa sebep olmasına bağlı olarak gelişen ağız kokusu fizyolojik olarak sınıflandırılır. Ayrıca tükürük salgısının dilin kök kısmına yeterince ulaşamamasına ve yıkayıcı etkisini gösterememesine bağlı olarak bu bölgede gelişen bakteriyel
üreme neticesinde de fizyolojik ağız kokusu gelişir.

Saç kökünün en alt kısmı dermal papilla olarak bilinir. Bu bölüm kan damarlarını içerir. Kan damarlarının saçların büyümesi ve beslenmesinde görevleri vardır. Dermal papilla içinde matriks adı verilen bölge saç üretiminin yapıldığı kısımdır. Hücreler bölünür, çoğalır ve saç uzar. Her saç kökünde iki adet kılıf mevcuttur. Saç kökünün çevresinde bulunan salgı bezleri saç ve kafa derisinin yağlanmasını sağlar. Bu yağ salgısının görevleri;
• Saçları dış etkilerden korumak,
• Saçın kayganlaşmasını sağlamak ve kırılmasını engellemek,
• Deriyi enfektif ajanlardan korumak,
• Aşırı sıcak ve soğuktan korunmayı sağlamaktır

Uyku hijyeni düzenini sağlamak için kafein ve nikotinden kaçınınız. Uykudan en az 6 saat önce çay, kahve, kola gibi içecekler içmeyin, çikolata gibi yiyecekler yemeyin, sigara içmeyin. Sigara, uykuda dinlenme eşiğini de yükselterek uyku sonrası yorgun kalkılmasına sebep olur.

“Sağlık hâlinin korunması, devam ettirilmesi ve hastalıkların engellenmesi amacıyla yapılan uygulamalar ve yardımcı koşulların hepsini birden kapsayan işlemlerin bütünüdür” şeklinde tanımı yapılan hijyenin, kişisel anlamda sağlanabilmesi için yapılabilecek her türlü faaliyette kişisel hijyenik tedbirlerin içindedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yeni kuşaklara olumsuz etkiye neden olabilecek etkenleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

1. Kimyasal maddeler (Bitkilerde kullanılan kimyasal ilaçlar; herbisitler), 2. Tedavi amacıyla kullanılan ilaçlar,
3. Uyuşturucu maddeler ve alkol,
4. Radyasyon,

5. Enfeksiyonlar (Toksoplasmosis, kızamık, kızamıkçık, AIDS)
6. Annede beslenme bozuklukları,
7. Annedeki hormonal bozukluklar.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Patojen: Canlı vücudunda hastalıklara sebep olan her türlü organizma.Doğru cevap D şıkkıdır.

Epidermis Tabakası: Bu tabaka da dört alt tabakadan oluşmaktadır. En dıştan içe doğru; stratum korneum (keratinize tabaka), stratum granulozum (granüler tabaka), stratum spinozum (malpighi tabakası), stratum germinativum (bazal tabaka) tabakalarından meydana gelmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Apokrin ter bezleri; koltuk altı, anal, genital bölge ve kirpik diplerinde bulunurlar. Salgıları ekrin ter salgısından daha koyu kıvamlı ve alkali karakterdedir. Bu salgıların bakte- rilerle kontamine olması kokuya sebep olur. Vücutta ısı dengesinin kurulması ve zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılmalarında görevi vardır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Cerrahi El Yıkama: Ameliyat ekibinin ameliyatlara hazırlanması amacıyla ellerindeki geçici florayı tamamen inhibe etmek, kalıcı florayı da olabildiğince azaltmak ama- cıyla tercih ettikleri el yıkama işlemidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Elma, havuç gibi meyve ve sebzelerin tüketilmesi dişlerin mekanik olarak temizlenmesine ve diş etinin korunmasına yardımcı olur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yetişkin bir insan sağlık açısından günde en az 7-9 saat arası uyumalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Düzenli uyku, sağlıklı kalabilmek için önemlidir. Tedavi edilmeyen uyku bozuklukları, depresyon, hipertansiyon, felç, diyabet ve bazı kronik hastalıklara sebep olmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Genotoksik: Kromozom ve DNA yapısında hasar meydana getiren maddelerdir. Bu maddeler gende değişiklik yaparak, DNA zincir kırıkları oluşturarak hasarlar meydana getirirler. Bu değişiklikler de insanlarda doğum hasarları, kanser, yaşlanma, kısırlık ve genetik hastalıklara neden olmaktadır.