HİJYEN VE SANİTASYON

Kaynaklarına Göre Kirler: Oluştukları kaynaklarına göre kirler organik kirler ve inorganik kirler olarak ikiye ayrılırlar.

Kaynaklarına Göre Kirler:Oluştukları kaynaklarına göre kirler organik kirler ve inorganik kirler olarak ikiye ayrılırlar.

Yüzeylere Yapışmasına Göre Kirler:

Çözünebilirliğine Göre Kirler: 

Ajanlara Göre Kirler: Kirlerin yapısal özelliklerine göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma gıdaların kirlenmesine risk oluşturan durumlarının belirlenmesinde ve güvenilirliklerinin tanımlanmasında çok kullanılmaktadır. 3 farklı grupta incelenir.

Osmolojik temizlik, ortamda kokuya neden olan görünen ve görünmeyen kirlerin giderilmesi işlemine denir.

Ultrasonik temizlik, yüksek frekanslı ses dalgalarının kullanılması ile kirlerin arındırılması işlemidir. Bu amaçla kullanılacağı sektöre veya alana uygun büyüklükte sıvı dolu (genellikle su) tankın içinde ultrasonik enerji ile titreşim oluşturulur. Temizlenecek materyalin cinsine göre su sıcaklığı değişebilir. Ayrıca temizlik işleminin daha etkin olması için kimyasal temizlik maddeleri de ilave edilebilir. Bu temizlik şekli gözlüklerin çerçeve ve camlarının, mekanik ve elektronik parçaların, kuyumculukta değerli takı ve mücevherlerin, ameliyat malzemelerinin temizliğinde kullanılır.

Temizleme ve arındırıcı özelliği olan deterjanlara bazı özellikler kazandırmak amacıyla bazı kimyasal maddeler ilave edilmektedir. Bu ilave edilen maddeler deterjanların etkisini artırmakta fakat çevreye ve insan sağlığına da zararlı etkileri olmaktadır. Deterjanlara ilişkin tebliğ de bu zararlı olabilecek maddelerin azami düzeyde tutulması ve çevrede biyolojik olarak parçalanabilirliğinin sağlanması açısından denetiminin yapılabilmesi amacıyla yayımlanmıştır. Deterjanların yapısına katılan kimyasal maddeler aşağıda sıralanmıştır. Bu kimyasal maddeler katıldıkları miktar kadar deterjanlara kendi özelliklerini yansıtırlar. Deterjanları bu etkilerine göre de sınıflandırmak mümkündür.

Dezenfeksiyon ile ilgili bazı terimler:

Bakterisit: Bakterilerin yok edilmesi ve sayılarının azaltılmasını sağlayan kimyasal maddelerdir.

Bakteriostatik: Bakterilerin üremesini durduran kimyasal maddelerdir.

Sporisit: Enfeksiyon etkenlerinin sporlarını öldüren kimyasal maddelerdir.

Fungisit: Hastalık etkeni mantarları etkileyen kimyasal maddelerdir.

Virusit: Virüsleri etkileyen kimyasal maddelerdir.

Sanitizer: Halk sağlığı ile ilgili su, araç, gereç ve diğer kullanılan malzemelerdeki enfektif ajanların çoğalmalarının engellenmesi amacıyla kullanılan ajanlardır.

Merkürokrom (Merbromin): Deri antiseptiği olarak kullanılır. Antiseptik olarak kullanıldığı uygulama bölgesini belirgin bir şekilde kırmızı renge boyar. Organik madde artığı bulunması durumunda etkinliği belirgin derecede düşer

Hidrojen peroksit: Antiseptik özelliği de vardır. Oksijenli su olarak da bilinir. Yaralı deri ve mukozalara uygulandığında hücrelerce salgılanan katalaz enzimi ile parçalanarak bolca serbest oksijen ile bakterisit etki meydana getirir. Ayrıca bu köpürme sırasında da mekanik olarak yaradaki irin, yabancı madde ve doku parçalarının ayrılması sağlanır.

Enzimlere Etki Edenler: Deterjanlar, alkali dezenfektanlar, ağır metaller mikroorganizmaların metabolik faaliyetlerini yürüten enzimlerine bağlanırlar ve enzimlerinin işlevlerini bozarak mikroorganizmaların ölmesini sağlarlar.

Diş plağının engellenmesi amacıyla dişin fırçalanması, diş iplerinin kullanılması gereklidir. Dişlerin fırçalanmasında da seçilecek diş macunun dişlerde diş plağı oluşumunu engelleyen özellikte olması gereklidir. Bu amaçla klorheksidin, sodyum lauril sülfat, setilpiridinyum klorür içeren diş macunları tercih edilebilir. Dişlerde tartar oluşumunu engellemek amacıyla kalsiyumla bağlanabilen mineralleri içeren diş macunlarının tercih edilmesi gereklidir. Diş lekelerinin giderilmesi ve beyazlatılması için diş macunlarına oksitleyici ürünlerden sodyum perborat, hidrojen peroksit gibi maddeler ilave edilmektedir.

Entomolojik Temizlik Entomoloji kelimesi böcekbilim anlamına gelir. Ortamda haşere olmaması için yapılan temizlik ve kontrolüdür.

Kimyasal Kirler: İlaçlar, kimyasal içerikli solüsyonlar, tarım ilaçları, fazla miktarda gıda katkı maddeleri, gıda maddelerinin bulundukları kaplardan çözünme ile geçen metal kalıntılarıdır.

Osmolojik Temizlik Ortamda kokuya neden olan görünen ve görünmeyen kirlerin giderilmesi işlemine denir.

Haftalık Temizlik Günlük temizliğe göre daha detaylı yapılan temizlik işlemleridir. Yataklarda çarşafların, yorgan ve yastık kılıflarının değiştirilmesi, yerlerin süpürülerek tozunun silinmesi, mutfakta fırının temizliği, çöp kutusunun yıkanması, buzdolabının silinmesi ve kapı lastiklerinin kontrolünün yapılması, lambaların ve evdeki kabloların tozunun alınması, oyuncakların yıkanması haftalık olarak yapılması gereken işlemlerdendir.

Yüzey aktif bileşikler: Suyun yüzey gerilimini düşürerek kire daha iyi etki etmesini sağlarlar.

Bakteriostatik: Bakterilerin üremesini durduran kimyasal maddelerdir.

Gazlar: Formol buharı: Formaldehitin %2’lik çözeltileri 50-80°C’de gaz hâline getirilerek kapalı ortamların dezenfekte edilmesinde kullanılır.

Klor: Klor gazı suyun dezenfeksiyonunda kullanılır. Suda aktif klor hâline geçer. Gaz hâlinde solunan klor gazı çok zehirlidir.

Etilen oksit: Renksiz, çok hafif kokulu, yanıcı, patlayıcı, toksik bir gazdır. Ortam ısısı 10 °C’nin altında ise sıvı hâle geçer. Ticari olarak   saf hâlde değil, karbondioksitle birlikte karışım hâlinde bulunur. Isıya ve buhara duyarlı operasyon malzemelerinin dezenfeksiyonunda kullanılmakla birlikte, çok toksik olması ve kullanım sonrası çevreye zarar vermesinden dolayı çok tercih edilmez. Kükürt dioksit: Kükürtün yakılması ile elde edilir. Solunum yollarında ve mukozalarda şiddetli irritasyona sebep olur. Bakteri, virüs ve parazitleri öldürücü etkisi vardır.

Yüksek düzey dezenfektanlar: Sporisit etkisi olan dezenfektanlardır. Sadece bakterilerin endosporlarına etki edemezler. Bu tür dezenfektanlar mikroorganizmaları 20 dakika gibi bir süre içinde tamamen yok ederler. Hidrojen peroksit (%7.5), gluteraldehit (%2), hidrojen peroksit (%7.5) ve paratik asit (%0.23) kombinasyonları, sodyum hipoklorit (1000 ppm serbest klor) yüksek düzeyde dezenfeksiyon sağlayan dezenfektanlardandır

İyi bir dezenfektanda olması gereken özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür. •               Etkilediği             mikroorganizma               alanı      geniş     olmalıdır.            •             Güçlü               bakterisid,           antiprotozoer,   virusid,  fungusid              etkisi     olmalıdır.               Bakterilerin         sporlarına, protozoonların kistlerine etki etmelidir. •      Yüzey               dezenfektanları hızlı        etki        etmeli   ve           kalıcı      olmalıdır.            •               Kullanıldığı          ortamda              yüksek   sayıda   mikroorganizma               bulunduğunda               etkinliği               azalmamalıdır. •              Organik maddelerin         olduğu  ortamlarda               da          etkili      olabilmelidir.      •             Vücutta kullanılan            dezenfektanlar,               dokulardaki        çatlaklara            kadar     etki        etmeli,  ter          ve           yağ bezlerinin yapısını bozmamalıdır. Isı değişikliklerinden olumsuz etkilenmemelidir. •             Ucuz               olmalıdır. •         Kokusu  hoş        olmalıdır.            •             Takı,      saat,      yüzük     gibi               kişisel    eşyalar  ile           kullanıldıkları      yüzeyleri              kalıcı      bir          şekilde               boyamamalıdır. •            Alerjik    etkisi     olmamalıdır.       •             Kullanıldığı          yüzey               veya      aletlerde             zararlı,  çevreye toksik    olmamalı,           ciltte      tahriş     edici               etkisi olmamalıdır.

Oksitleyici Maddeler:

Hidrojen peroksit: Antiseptik özelliği de vardır. Oksijenli su olarak da bilinir. Yaralı deri ve mukozalara uygulandığında hücrelerce salgılanan katalaz enzimi ile parçalanarak bolca serbest oksijen ile bakterisit etki meydana getirir. Ayrıca bu köpürme sırasında da mekanik olarak yaradaki irin, yabancı madde ve doku parçalarının ayrılması sağlanır.