HİJYEN VE SANİTASYON

Canlı organizma tarafından üretilen (protein, karbonhidrat, yağlar) kan, idrar, dışkı gibi atık ve tehlikeli olabilecek kirler ile şeker, nişasta, hayvansal ve bitkisel yağlar gibi karışık kirler organik kirlere örnek verilebilir. Ancak Kireç inorganik kir’e örnektir

İlk zamanlarda yaşayan insanlar temizliği, fizyolojik bir gereksinim olarak görmeksizin sadece tanrıları istediği ve tanrılarının gazaplarından çekindikleri için yapmışlardır.

Entomoloji kelimesi böcekbilim anlamına gelir. Ortamda haşere olmaması için yapılan temizlik ve kontrolüdür.

Mermer, halı, seramik, fayans, tahta zemin ve parkelerin temizlenmesi amacıyla tasarlanan buharlı temizleyicilerin kullanılması ile kaba kirlerin uzaklaştırılması amaçlanır.

Temizlikte kullanılacak suyun çok sert olması daha fazla deterjan kullanılmasına, temizlenen ortamda da kalıntılara ve bozulmalara sebep olur. Bu yüzden suyun çok sert olmaması gereklidir

Klorlu bileşikler: Mikroorganizmaları 20 dakika gibi bir sürede öldürürler.

Fungisit: Hastalık etkeni mantarları etkileyen kimyasal maddelerdir.

Klor: Aşırı derecede toksik bir halojendir. O nedenle tercih edilmez

İyot: Cilt antisepsisinde ve yüzeysel enfeksiyonlarda sık olarak tercih edilen iyot, operasyon öncesinde operasyon bölgesinin de antisepsisinin sağlanması amacıyla kullanılır.

Borik asit: %2-5’lik sulu çözeltileri göz antiseptiği olarak kullanılmaktadır.

Hijyen fiziksel, kimyasal, biyolojik alanda insan sağlığı ve sorunlarına ilişkin konuları incelerken sosyal ve kültürel anlamda da çevrenin insana olan etkisini araştıracak kadar geniş bir bilimdir. Bu anlamda hijyeni doğru anlamak ve gerekli olduğu şekilde sağlamak için multidisipliner bir düşünceyle ele almak gereklidir. Bu şekilde düşünüldüğünde hijyenin konusunun, fizik, kimya, biyoloji, patoloji, pedagoji, psikoloji ve ekonomi bilimlerinin konuları içerisinde de ele alınması gereklidir.

Kaynaklarına Göre Kirler: Oluştukları kaynaklarına göre kirler organik kirler ve
inorganik kirler olarak ikiye ayrılırlar.

1.1. Organik Kirler: Canlı vücudunda üretilebilen maddelerin oluşturduğu kirlerdir. Canlı organizma tarafından üretilen (protein, karbonhidrat, yağlar) kan,
idrar, dışkı gibi atık ve tehlikeli olabilecek kirler ile şeker, nişasta, hayvansal ve
bitkisel yağlar gibi karışık kirler organik kirlere örnek verilebilir.
1.2. İnorganik Kirler: Canlı organizma tarafından üretilmeyen, endüstriyel üretim
esnasında oluşan, atmosfere de yayılabilen ve kirlilik oluşturan her türlü madde, toz ve partikül inorganik kirdir. İnorganik kirlere metal ve ağır metaller,
fabrika artıkları, kireç, tuz kalıntıları, pas ve yakıt artıkları örnek verilebilir.

Yüzeylere Yapışmasına Göre Kirler:
2.1. Serbest Kirler: Bulundukları ortama ve yüzeye yapışmayan kolaylıkla giderilebilen kirlerdir.
• Kaba Kirler: Kâğıt parçası, çöpler, sigara izmaritleri gibi.
• İnce Kirler: Toz, kül, saç, kıl gibi.
2.2. Bağlı Kirler: Bulundukları yerden kolaylıkla giderilemeyen veya hiç giderilemeyen kirlerdir. Yağlı boya, cila, yapıştırıcı madde, yağlar ve diğer lekeler.

Ulaşılmak İstenen Amaca Göre Temizlik (Temizlik derecesine göre);
1.1. Fiziksel Temizlik
1.2. Kimyasal Temizlik
1.3. Mikrobiyolojik Temizlik
1.4. Osmolojik Temizlik
1.5. Entomolojik Temizlik

Basınçlı Havayla Temizlik
Toz ve kuru kirlerin uzaklaştırılması amacıyla yapılır. Gıda işletmelerinde kullanılır. Maliyetlerinin düşük olması avantajı iken kirleri yayması dezavantajıdır.

Deterjanları bu etkilerine göre de sınıflandırmak mümkündür.
• Halojenler: Kuvvetli asidik özellik gösterirler.
• Klorlu bileşikler: Mikroorganizmaları 20 dakika gibi bir sürede öldürürler.
• İyotlu bileşikler: Antimikrobiyal etkileri vardır.
• Yüzey aktif bileşikler: Suyun yüzey gerilimini düşürerek kire daha iyi etki etmesini
sağlarlar.
• Alkali bileşikler: Mikroorganizmaların hücre zarı ve duvarı yapısını bozar.
• Asidik bileşikler: Leke çıkarıcı ve koku giderici özelliği vardır.
• Ağartıcılar: Karışık renkli olmayan açık renkli kıyafetlerin beyazlatılmasında kullanılırlar

Alkoller: Antiseptik olarak kullanılırlar.
• Tuzlar: Suyun içindeki sertliğe sebep olan iyonlarla birleşerek çöktürürler ve çamaşır yıkama makinelerinde yumuşatıcı olarak kullanılırlar. Diş macunlarına köpürtücü olarak eklenirler.
• Eriticiler: Kir ve leke çıkarıcı etkileri vardır.

Çamaşır suyu olarak halk arasında en çok kullanılan ve bilinen temizlik ürününün kimyasal adı sodyum hipoklorittir. Sıvı temizlik ürünüdür. Sodyum hipoklorit (NaCIO)
suya eklendiğinde klor ve oksijen beyazlatıcı ve ağartıcı olarak işlem yapar. Tuvalet, banyo ve mutfaklarda dezenfeksiyon işlemlerinde de kullanılır. Havuzlarda ve atık suların arıtılmasında da kullanılmaktadır. Deriyi ve solunum yollarını tahriş edebilecek bir yapıya sahiptir. Çıplak elle kullanılmaması, uzun süre kapalı mekânlarda kullanılarak solunmaması gereklidir. Evdeki diğer temizlik ürünleri ile karıştırılmaması gereklidir. Aksi taktirde oluşan gaz zehirlenmelere sebep olur.

Temizlik araçları seçilirken aşağıdaki özelliklere sahip olmasına dikkat edilmelidir:
1. Kolay kullanılabilir olmalıdır.
2. Garantisi olmalıdır.
3. Temizliğinin ve bakımının kolay olması gereklidir.
4. Yedek parçası rahatlıkla bulunabilen, bakım ve onarımı ile servis hizmetlerinin
kolaylıkla ulaşılabileceği bir ürün tercih edilmelidir.
5. Pahalı olmamalıdır.
6. Kaliteli olmalıdır.
7. Emniyetli kullanım imkânı sunmalıdır.

Dünyada genel olarak antiseptikler ve dezenfektanlar birlikte incelenmektedir. Bu konu içerisinde antiseptikler ayrıca sınıflandırılmayacak yeri geldikçe antiseptik olarak kullanılan dezenfektanlar belirtilecektir. Burada dezenfeksiyon ile ilgili
bazı terimleri tanımlamanın faydası olacaktır.

Bakterisit: Bakterilerin yok edilmesi ve sayılarının azaltılmasını sağlayan kimyasal
maddelerdir.
Bakteriostatik: Bakterilerin üremesini durduran kimyasal maddelerdir.
Sporisit: Enfeksiyon etkenlerinin sporlarını öldüren kimyasal maddelerdir.
Fungisit: Hastalık etkeni mantarları etkileyen kimyasal maddelerdir.
Virusit: Virüsleri etkileyen kimyasal maddelerdir.
Sanitizer:

Mikroorganizmalara Etki Düzeylerine Göre Dezenfektanlar
1.1. Düşük düzey dezenfektanlar: Spor, endospor ve mikobakterilere etkisiz olan, bazı bakteri, mantar ve virüsleri 10 dakika gibi süre içinde inaktive eden dezenfektanlardır. Etil alkol (%50’lik), kuaterner amonyum bileşikleri (%0.1-0.2), sodyum hipoklorit (100 ppm serbest klor) düşük düzey dezenfektanlardandır.

1.2. Orta düzey dezenfektanlar: Bakterilerin sporlarına ve endosporlarına etki etmeyen fakat mikobakteriler dâhil diğer mikroorganizmaları 10 dakikadan
daha kısa bir sürede öldüren dezenfektanlardır. Etil alkol (%70’lik), fenol bileşikleri (%0.4-5), iyodoforlar (30-50 ppm serbest iyotlu) orta düzey dezenfektanlardandır.

1.3. Yüksek düzey dezenfektanlar: Sporisit etkisi olan dezenfektanlardır. Sadece
bakterilerin endosporlarına etki edemezler. Bu tür dezenfektanlar mikroorganizmaları 20 dakika gibi bir süre içinde tamamen yok ederler. Hidrojen peroksit (%7.5), gluteraldehit (%2), hidrojen peroksit (%7.5) ve paratik asit (%0.23)
kombinasyonları, sodyum hipoklorit (1000 ppm serbest klor) yüksek düzeyde
dezenfeksiyon sağlayan dezenfektanlardandır.