HİJYEN VE SANİTASYON

MÖ 5. yüzyılda yaşayan ve gözleme dayalı tıbbın kurucusu olarak kabul edilen Yunanlı hekim Hipokrat, hijyen bilimi ile ilgili Havalar, Sular ve Yerler isimli kitabı ile ilk yazılı eseri ortaya çıkaran kişi olmuştur. Hipokrat’a göre hava koşulları, mevsimler, rakım, rüzgâr gibi nedenler insanlarda hastalığa sebep oluyordu. Ayrıca durgun su kay­nakları ve bataklıklara yakın kasabalar hastalıklara en kolay yakalanabilen yerlerdi. Bu bölgelere rüzgârla taşınan tam olarak belirlenemeyen fakat ölümcül gazların taşındığını belirtmiştir. Kötü kokan suların, uygun olmayan koşulların hastalıklarla bağlantılı oldu­ğunu bildirmiştir. Hipokrat tıbbı, mitolojik ve batıl inanışlara dayalı kavramlardan arındı­rarak gözlem, deney ve akılcılığa dayanarak açıklamaya çalışmıştır. Corpus hipocraticum (Hipokrat koleksiyonu) ismiyle bilinen bir dizi yapıt geliştirmiş ve bu başarısı ile “tıbbın babası” olarak onurlandırılmıştır. Doğru cevap B’ dir.

Osmanlı Devleti Döneminde çevre sorunlarının giderilmesi amacıyla teknik ve yasal birtakım çözümlere başvurulmuştur. Teknik olarak şadırvan ve çeşmelere suların temiz bir şekilde ulaşmasını sağlamak amacıyla özel kanallar açılmış, toprak üzeri­ne künkler döşenmiş, kırılanlar da tamir edilmiştir. Çevrede görülen balgam, tükürük gibi maddeler kül ve kireçle dezenfekte edilmeye, çöplerin de belli yerlerde toplanarak berta­rafına çalışılmıştır. Yasal olarak belirlenen kuralların uygulanması için hukuki önlemler de alınmıştır. Yaşadıkları çevrenin düzenine ve temizliğine azami derecede özen gösteren Osmanlılar, mezarlıkların hayvanların giremeyeceği şekilde duvarla çevrilmesi, su yolları üzerine ve yakınına ev inşa edilmemesi, meyve ağacı dikilmemesi (suların kirlenmesi ve azalmasını önlemek amacıyla) gibi ekolojik dengeyi bozabilecek en küçük ayrıntıyı bile düşünerek çevresel kirlenmeyi ve bozulmayı engellemeye çalışmışlardır. Doğru cevap E’ dir.

Hijyenin Tanımı: Yunan mitolojisinden etkilenilerek dünya tıp literatüründe geçen hijyen kelimesi DSÖ’ye göre “sağlık hâlinin korunması, devam ettirilmesi ve hastalıkların engellenmesi amacıyla yapılan uygulamalar ve yardımcı koşulların hepsini birden kapsayan işlemlerin bütünüdür” olarak tanımlanmıştır. Doğru cevap C’ dir.

Sanitasyon halk sağlığını korumak ve hastalıkları engellemek amacıyla alınan tedbirlerin uygulanması anlamında kullanılmaktadır. Sağlığa zararlı olabilecek her türlü etkenin ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Genellikle hijyen kavra­mı ile karıştırılır. Sanitasyon hijyenik kuralların oluşturulması ve devamlı hâle getirilmesi amacıyla yapılan işlemlerin tamamıdır. Sanitasyon kelimesi temizlik kavramından tama­men farklıdır. Temizlik tanım olarak sadece kir, pas, leke, toz gibi istenmeyen etmenlerin ortadan kaldırılmasını tanımlar. Sanitasyonun kapsamı ise daha geniştir. Sanitasyonda esas insan, çevre, gıda ve işletmenin korunması, sağlığı tehdit eden ve etmesi mümkün olan bütün faktörlere engel olunmasıdır. İnsan sağlığını etkileyen çevre de sanitasyonun kapsamına girdiği için çevrede bulunan bütün canlıların sağlığı da sanitasyon programına dâhil olmaktadır. Doğru cevap D’ dir.

Yaşanılan her ortamda uygun çalışma alanlarının oluşturulması, bina­ların çalışmaya elverişli olup olmadığı, mekânlarda pest kontrollerinin yapılması, iş yerle­rinde kişisel koruyucu donanımların temini ve kullanılması, fiziksel (aşırı ışık ve kırılma, yetersiz aydınlatma, titreşim, termal konfor şartlarının sağlanması), kimyasal (gaz, buhar, sıvı, katı, tozlar ve karışımları), biyolojik ve ergonomik tehlikelerin önlenmesine ilişkin alınan her türlü tedbir, sanitasyonun çalışma konuları arasındadır. Ergonomik tehlikeler: Devamlı tekrarlanan hareketler, ağır yük kaldırma, uzun süre ayakta durma, uygunsuz duruş, aşırı güç sarf etme, yorgunluk, doğrudan basınç uygula­ma, kullanılan alet ve ekipmanların bireylere uygun olmaması gibi fiziksel ergonomik teh­likeler olabileceği gibi; monotonluk, ağır iş yükünün psikolojik etkileri şeklinde de tehlike arz edebilir. Doğru cevap A’ dır.

Tehlikeli Katı Atıklar: Kendiliğinden yanabilen, parlatıcı ve patlayıcı tarzda özelliğe sahip zararlı gazlar çı­karabilen, zehirli ve kalıntı riski taşıyan atıklardır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yayımlamış olduğu Atık Yönetimi Yönetmeliği’ne göre bir atığın tehlikeli sayılabil­mesi için; patlayıcı, oksitleyici, alevlenir veya yüksek oranda alevlenir, tahriş edi­ci, zararlı, toksik, kanserojen, aşındırıcı, enfeksiyon yapıcı, üreme sistemine toksik, hassaslaştırıcı ve ekotoksik özelliklere sahip olması gerekmektedir. Buna göre teks­til, gıda, ağaç, cam, metal, deri, seramik, tuğla, inşaat, petrol, otomobil gibi sanayi sektörlerinin üretim aşamalarında açığa çıkan ve yönetmelikte belirtilen bu özellik­leri taşıyan her türlü atık, tehlikeli atıklardandır. Floresan lambalar, zirai kimyasal atıklar, cıvalı, kurşunlu, nikel kadminyumlu bitmiş piller ve akümülatörler, ömrünü tamamlamış araçlar, araç hava yastıkları, cıvalı atıklar, fotoğraf enstitüsü atıkları ve bazı ahşap koruyucu maddelere ait atıklar sayılabilecek tehlikeli atıklardandır. Doğru cevap B’ dir.

Atık maddelerin insan başta olmak üzere tüm canlılara ve çevreye zarar vermesini engellemek amacıyla ilk alınabilecek önlem olarak atıkların oluşumunun önlenmesi veya atık oluşumunun azaltılması gelmektedir. Bu amaçla tüketici, üretici ve yerel yönetimler başta olmak üzere atık toplama ile ilgili olarak görevlendirilmiş özel kurumların işbirliği içerisinde olması gereklidir. Bu mevzuatımızda da açıkça belirtilmiştir. Atıkların azaltıl­ması amacıyla üreticiler ürettikleri ürünlerinin nasıl geri dönüştürülebileceği ile ilgili bil­gileri ürün ambalajına yazmalıdır. Yerel yönetimler ve diğer görevli kuruluşlar atıkların toplanması amacıyla ayrı ayrı toplama kutuları veya kumbaraları halkın rahatlıkla kulla­nabileceği ve yararlanabileceği yerlere temin etmeli ve halkın bunları kullanmaları teşvik edilmelidir. Doğru cevap C’ dir.

Kullanılan bertaraf yöntemlerinin atık niteliğine göre tercih edilmesi gereklidir. Tercih edilecek yöntemlerin birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları olabilmektedir. Buna iliş­kin bilgiler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Düzenli Depolama

Termal Sistemler

Biyolojik Sistemler

Maliyet

Düşük

Yüksek

Orta

Hacimsel Azalma

Düşük

Yüksek

Yüksek

Çevresel Risk

Yüksek

Orta

Düşük

İşletme Hassasiyeti

Kolay

Zor

Zor

Doğru cevap D’ dir.

Atık Suları Arıtma Yöntemleri: Atık suların arıtılması üç yöntemle yapılmaktadır: fiziksel yöntem, kimyasal yöntem, biyolojik yöntem. Kimyasal Yöntem kullanılan arıtma süreçlerinde şu işlemler yer alır. Atık sular ilk önce pıhtılaşmayı artırıcı özellikteki maddeler kulla­nılarak su içinde bulunan yapışkan ve askıda bulunan maddelerin birleştirilmesi ve flok­lamaya hazır hâle getirilmesi amacıyla koagülasyon aşamasına tabi tutulur. Floklaştırma olarak da bilinen ikinci aşamada atık su uygun bir şekilde karıştırılır ve küçük taneciklerin birbirleriyle birleşmeleri sağlanır. Suda kalsiyum, magnezyum gibi maddelerin bulunma­sına bağlı olarak şekillenen sertliğin giderilmesi amacıyla iyon değiştiriciler kullanılarak iyon değiştirme işlemi uygulanır. Daha sonra sudaki patojenleri yok etmek maksadıyla klorlama aşamasına geçilir. Sudaki kokuyu gidermek ve mikropları öldürmek amaçlı klor­lamanın yerine aktif oksijenin kullanılması ile ozonlama işlemi de yapılabilmektedir. Doğru cevap E’ dir.

Künk: Beton veya pişmiş topraktan yapılmış dairesel su borusu.

Hijyenik koşulların oluşturulması, iyileştirilmesi ve devamlılığının sağlanması amacıyla alınan her türlü önlem ve yapılacak işlemler sanitasyon olarak tanımlanır.

Kişisel Hijyenin Amacı: Vücutta hastalık oluşturabilecek mikroorganizmaların, biriken zararlı toksinlerin ve salgıların uzaklaştırılmasıdır. Ruhen ve bedenen kişinin rahatlaması amaçlanır.

Ergonomik tehlikeler: Devamlı tekrarlanan hareketler, ağır yük kaldırma, uzun süre ayakta durma, uygunsuz duruş, aşırı güç sarfetme, yorgunluk, doğrudan basınç uygulama, kullanılan alet ve ekipmanların bireylere uygun olmaması gibi fiziksel ergonomik tehlikeler olabileceği gibi; monotonluk, ağır iş yükünün psikolojik etkileri şeklinde de tehlike arz edebilir.

İnert Katı Atıklar: Yanmayan özellikteki katı atıklardır. Bunlar cam, metal, porselen, kil, taş gibi atıklardır.

Hastanelerde teşhis ve tedavi amacıyla kullanılan iğne, bistüri, enjektör, jilet gibi kesici maddeler, alınan kan örnekleri, vücut sıvıları, doku ve organ numuneleri tıbbi önemi olan atıklardandır.

Rafinasyon: Atık yağların ulusal ve uluslararası standartlara göre uygun bazda yağ veya petrol ürünlerine dönüştürülmesi. Bu açıklamaya göre doğru cevap 'B'dir.

II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi: Belediye atıkları ve tehlikesiz atıkların depolandıkları alanlar.

Piroliz yönteminde ise atıkların tamamen oksijensiz ortamda termal bozunması sağlanır. İşlemde yüksek sıcaklık ve aşındırıcı gazlara dayanıklı fırınlar kullanılmaktadır.

Kapalı Sistem Kompostlama: Büyükşehir atıklarının kompostlanmasında tavsiye edilen yöntemdir. Fermantasyonun sağlanması için kule ve silolar kullanılmaktadır.

Mitolojide tıbbın ve sağlığın tanrısı olarak kabul edilen kişi Aesculap'tır.