HİJYEN VE SANİTASYON - Deneme Sınavı - 1

Gıdalardan kaynaklanan riskler fiziksel, kimyasal ve biyolojik riskler olarak gruplandırılmaktadır:
• Fiziksel Riskler: Gıdalara karışan cam, plastik, tahta, metal, kâğıt parçaları, taş, toprak, saç, kıl, tırnak, sigara izmariti ve külü, sinek, böcek vb. haşere ve parçaları fiziksel maddelerle radyoaktiviteden oluşturmaktadır. Kısmen sağlık sorunlarına neden
olabilir. Ancak gıdanın içinde bulunması gıdanın üretim, hazırlanma, sunulması ve
saklanmasında hijyenik kurallara dikkat edilmediğinin bir göstergesi olarak kabul
edilir. Bu nedenle bu tür bulaşma söz konusu ise o gıda tüketilmemelidir.
• Kimyasal Riskler: Son dönemlerde üzerinde en çok tartışılan konulardandır. Gıdalardaki kimyasal riskler mikotoksinler gibi mantarların ve küflerin ürettiği kanserle ilişkili doğal toksinler ile arsenik, civa, kurşun, dioksin, kadmiyum gibi ağır
metaller, gübre kalıntıları, pestisit ve hayvanlarda hastalıkları için kullanılan veterinerlik ilaçların kalıntıları başlıcalarındandır. Yine son zamanlarda koruyucu, raf
ömrünü uzatıcı, renk ve tad verici, küflenmeyi veya bozulmayı önleyici vb. amaçlarla gıdaların içerisine katılan gıda katkı maddeleri de bu grupta yer almaktadır.
Gıda katkı maddelerinin onaysız olanlarının kullanılması, dozlarının fazla kullanılması, etkileşimleri tam bilinmeyen katkı maddelerinin aynı gıdada kullanılması
sağlık açısından kronik sorunlara yol açabilmektedir. Gıdalar içerisindeki kimyasal maddeler akut ve kronik olarak hastalıklara neden olabilir. Akut olarak bunlar
da zehirlenme ve toksik tabloya neden olabileceği gibi alerjik reaksiyonlara da yol
açabilir. Alınan maddelerin türüne ve dozuna bağlı olarak iştahsızlık, ağırlık kaybı,
bulantı, kabızlık, ishal, büyüme ve gelişmenin olumsuz etkilenmesi, husursuzluk,
uykusuzluk, unutkanlık gibi sinir sistemi bozukluklarına, anemiye (kansızlık),
sindirim sistemi bozuklukları ile kolon, akciğer, karaciğer, mesane kanserlerine yol
açabilmektedirler.
• Mikrobiyolojik Riskler: Gıdaların bakteri, virüs, parazitlerle kirlenmesi sonucu ortaya çıkan kirlenmedir. Etkileri daha çok akut olarak ortaya çıktığı için yol açtığı
besin ve gıda zehirlenmeleri özellikle toplumda ciddi sıkıntıya ve endişeye neden
olabilmektedir. Cevap:D şıkkıdır.

HBS, o iç ortamda iken ortaya çıkan ve o ortamdan ayrılınca kaybolan ve o ortamdaki birçok kişiyi etkileyen semptomlar ve belirtiler dizisidir. Bu semptomlar iç ortama girildikten ilk 15-30 dakika ile birkaç saat içinde başlayıp, binadan ayrıldıktan 30 dk ile birkaç saat içinde düzelmektedir. Cevap: C şıkkıdır.

Mikrobiyolojik ve toksik hastalık etkenlerini ya ısırarak deri veya mukoza içine bırakan ya da vücutlarının dış kısmında bulunan hastalık etkenlerini derinin veya besin maddelerinin üzerine bulaştıran omurgasız eklem bacaklılara (artropodlara) ve kemirgenlere vektör adı verilmektedir. Cevap: B şıkkıdır.

İç ve kapalı ortam kirliliği çoğu zaman hissedilmez ve görünmez. Oysa binanın yapısı, boyalı yüzeyler, mobilyalar, perde, halı, kumaş gibi boyalı ürünler, zeminin yapısı ve kaplaması, ocak, soba gibi yanma ürünlerinin varlığı, sigara dumanı, su buharı, oda spreyleri, parfümler gibi birçok faktörden karbondioksit (CO₂), karbon monoksit (CO), azot dioksit (NO₂), ozon (O₃), kükürt dioksit (SO₂), formaldehit, uçucu organik bileşikler (UOB) gibi kimyasal nitelikli birçok madde iç ortam havasına değişik miktarlarda salınabilmektedir. Kapalı ortamlar mikroorganizmaların ve alerjenlerin yoğunlaşmasına da neden olabilmektedir. Bunlara ek olarak radon gibi radyoaktif maddeler bile bazı binalarda ciddi düzeylerde rastlanan bir etkendir. Ayrıca dışarıdan içeriye giren her türlü kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenler de iç ortamda yoğunlaşmanın artmasına neden olabilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ-WHO) 1982 yılında, HBS’de görülen semptomları 5 kategori altında listelemiştir:
1. Göz, burun ve boğaz mukozasında tahriş,
2. Baş ağrısı, baş dönmesi, ateş basması, bulantı, kusma, yorgunluk, unutkanlık, konsantrasyon eksikliği gibi nörolojik ve genel sağlık belirtileri,
3. Deride kızarıklık, ağrı, kaşıntı ve kuruluk,
4. Astım olmayan kişilerde astım benzeri semptomlar, göğüste sıkışma hissi, alerjik konjonktivit (göz yaşarması), saman nezlesi gibi burun akıntısı ve hapşırmalar,
5. Koku ve tat duyusunda değişimler, ağzın tat alma duyusunda azalma.

Dünyada 10 milyon civarında böcek cinsi bulunmaktadır. Bal arısı, ipekböceği gibi böcekler insanlar açısından ekonomik öneme sahipken, hamamböceği, karasinek, sivrisinek ise insanlara hastalık etkeni bulaştırmaları nedeniyle zararlı kabul edilirler. Tüm böceklerin ekolojik dengede ve döngüde önemli rolleri de vardır. Örneğin; arıların polen taşınmasında, karıncaların ise organik atıkların uzaklaştırılmasında önemli rolleri söz konusudur.

Vektörlerce insanlara bulaşabilen ve salgınlara bile neden olabilen hastalıklara örnekler şunlardır:
• Sinekler: İshal, dizanteri, konjonktivit, tifo, kolera, parazitler,
• Sivrisinekler: Sıtma, ensefalit (beyin dokusunun virüslerce enfekte edilmesi),
• Bit: Tifüs,
• Pire: Veba, tifüs.
• Kene: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Lyme hastalığı

Pestisit tanımı içerisinde yer alan özel ürünler şunlardır:
İnsektisit: Böcek öldürücü,
Herbisit: Zararlı otları öldüren, yok eden,
Fungusit: Mantarlara ve küflere karşı etkili olan,
Rodentisit: Fare ve kemirgenleri öldürücü,
Akarisit: Akarları (kene, uyuz etkeni gibi eklembacaklı canlılar) öldürücü,
Mollusit: Sümüklü böcek gibi yumuşakçaları öldüren,
Nematosit: Solucanları öldüren.

Pestisit kavramı böcekkıran/haşerekıran olarak adlandırılmasına rağmen, zararı sadece ilgili peste yani zararlı canlıya olmamaktadır. Pestisitler, doğrudan çevreye, hayvanlara, bitkilere, böceklere uygulansa da diğer zararsız ya da yararlı canlılar üzerinde de etkili olabilirler. Bu nedenle ekolojik dengenin bozulmasına neden olabilirler. Pestisitler ayrıca uygulandıkları yerde de kalmayabilirler. Yağış, erozyon, rüzgâr vb. nedenlerle başka yerlere de dağılarak etkileri geniş bir alanda gösterebilirler. Pestisitlerin bir kısmının yarılanma ömrü uzundur, birikimlere neden olabilirler. Direkt olarak uygulayanlarda akut ve kronik zehirlenmelere; yine uygulayıcılarda, diğer insanlarda ve tüketicilerde kanserlere, doğumsal bozukluklara hatta genetik etkilere neden olabilirler.

Pestisit tanımı içerisinde yer alan özel ürünler şunlardır:
İnsektisit: Böcek öldürücü,
Herbisit: Zararlı otları öldüren, yok eden,
Fungusit: Mantarlara ve küflere karşı etkili olan,
Rodentisit: Fare ve kemirgenleri öldürücü,
Akarisit: Akarları (kene, uyuz etkeni gibi eklembacaklı canlılar) öldürücü,
Mollusit: Sümüklü böcek gibi yumuşakçaları öldüren,
Nematosit: Solucanları öldüren.

Vektörlerce insanlara bulaşabilen ve salgınlara bile neden olabilen hastalıklara örnekler şunlardır:

• Sinekler: İshal, dizanteri, konjonktivit, tifo, kolera, parazitler,
• Sivrisinekler: Sıtma, ensefalit (beyin dokusunun virüslerce enfekte edilmesi),
• Bit: Tifüs,
• Pire: Veba, tifüs.
• Kene: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Lyme hastalığı,
• Kemirgenler: Fare ısırığı hastalığı, leptospirozis, salmonellozis, kuduz.