HELLEN VE ROMA TARİHİ

İtalya’nın uzunluğu yaklaşık 1000 km’yi; genişliği de (en geniş noktadan ölçüldüğünde) yaklaşık 240 km’yi bulmaktadır. Yarımadanın kuzeyini Alp Dağları sınırlamaktadır; Apeninler ise yarımadada kuzey-güney doğrultusunda uzanan dağ silsilesidir. Dolayısıyla, Apeninler yarımadayı doğu ve batı olarak ikiye ayırmaktadır.

M.Ö. 7. yüzyıl sonlarına doğru, Roma’nın da aralarında olduğu birçok Latin yerleşimi, Etrüsk kent-devletlerine tâbi oldu. Bir Etrüsk kral sülalesi olan Tarquiniuslar Roma’da denetimi ele geçirdi. Etrüskler bir yüzyıldan biraz fazla bir süre Roma’da egemen oldular. İlerleyen dönemlerde bir grup Roma aristokratının isyan etmesi neticesinde Tarquinius ailesi Roma’dan kovuldu (M.Ö. 510) ve yeni bir anayasa oluşturuldu. Senatus, yapılacak işler için, bir yıllığına seçilen iki consul’e (konsül) yetki verdi ve böylece Roma’da Cumhuriyet idaresi başlamış oldu (M.Ö. 509 / 508).

Roma’nın kuruluş efsanesi, Romalı ozan Vergilius’un -Roma’nın ulusal destanı sayılan- Aeneis destanında anlatılır.

Roma Devleti’nin başında Rex olarak adlandırılan bir kral vardı. Senatus’un (Senato) teklifi ile Curia Meclisi tarafından seçilirdi. Emretme yetkisine (imperium) sahip olan kral, hem başkomutan, hem baş “rahip”, hem de baş hâkim olarak askeri, dini ve hukuki gücü elinde tutardı.

Kanunların yapılması ve savaş kararı almak, Roma yönetiminin önemli meclislerinden biri olan Comitia Centuriata’nın görevleri arasındaydı.

Roma’da savaş ya da iç savaş gibi olağanüstü durumlarda, consul’ler, Senatus’un kararıyla, yetkilerini bir dictator’a devrederlerdi; dictator, mutlak otoriteyle ve yalnızca altı ay süreyle devletin idaresini ele alırdı.

Kartaca, komşusu Numidia ile Roma’nın izni olmadan savaşa girince Roma, Kartaca’ya savaş ilân etti. Böylece Üçüncü Kartaca Savaşı başladı (M.Ö. 149-146). Roma, Kartaca’yı iki yıl kuşatma altında tuttu ve sonunda kenti ele geçirdi; tamamen tahrip etti, burada Afrika Eyaleti’ni (Provincia Africa) kurdu.

İkinci Makedon Savaşı’nda Romalılar Makedonları yenilgiye uğratmışlardır (M.Ö. 197). Yapılan anlaşma gereği, Makedonlar sınırlı sayıda asker dışında ordu bulundurmayacaktı; Yunanistan (Hellas) ve Küçük Asya’daki Eski Yunan kentlerinin özgürlüklerini tanıyacaktı; Makedonya dışında işgal ettiği yerleri geri verecekti; Yunanistan üzerinde egemenlik iddiasından vazgeçecek, Roma’ya savaş tazminatı ödeyecekti.

İtalya’da (Italia) ve Roma’nın müttefiki olan kentlerde yaşayanlara Roma yurttaşlık hakkı verilmemesi uzun zamandır Roma içinde bir sıkıntı yaratıyordu. Bu soruna çözüm için girişimde bulunan ve yeni bir reform paketi hazırlamış olan M. Livius Drusus’un öldürülmesi (M.Ö. 91) müttefikler arasında bir ayaklanmanın başlaması için bardağı taşıran son damla oldu. İtalya’nın güneyindeki Roma’nın müttefiki kentler bir konfederasyon oluşturdular ve Roma’dan istedikleri yurttaşlık hakkını almak için “Müttefikler Savaşı” nı başlattılar.

'Senatus’un üye sayısının 900’e çıkartılması', 'Anadolu’da ilk Roma kolonilerinin kurulması', 'Kleopatra’nın Mısır tahtına geçmesi' ve 'Gallia’nın fethedilmesi' seçeneklerinden verilen olaylar Ceasar ve için de Ceasar’ın da yer aldığı Birinci Triumvir’lik döneminde gerçekleşmiştir. Ancak Mısır’ın, bir Roma eyaleti haline gelmesi, Octavianus’un İskenderiye kuşatmasında galip gelmesi sonucunda olmuştur.

İtalya yarımadasının batısında Tiren Denizi, doğusunda Adriyatik bulunur. Batıda Korsika ve Sardinya, güneyinde Sicilya adaları yer alır. Alpler ise yarımadanın Kuzey sınırındadır.

Etrüsklerin ilk yerleşim yerleri Latium değil, Etruria idi. Kendi dilleri Etrüskçe’yi kullanan bu toplum, dini inanç ve kehanetlere sahipti ve bu adetleri Doğu kültürüyle ortak noktalara sahipti. Kendilerinin de Doğu kökenli olduklarına inanan Etrüskler bir bölgeyi ele geçirmeyi planladığında sistem olarak her zaman 12 adet kent-devlet kurmayı öngörmüş olsalar da, yapılan bulgular sonucunda bunun her zaman böyle uygulanmadığı gözlemlenmiştir.

Efsaneye göre Remus ve Romulus adında iki kardeş bir önce bir dişi kurt tarafından bulunur ve emzirilir. Şehir kurmak için Palatinus’a geldiklerinde Romulus sınırları çizmek için bir öküz, bir boğa ile toprağı sürerken Remus sabanın üzerinden atlar ve Romulus sinirlenerek kardeşini katleder. Halkı olmayan Roma için Romulus haydutları, kaçakları, suçlu erkekleri toplar ve düzenledikleri bir ziyafet sırasında davetli Sabinlerin kadınlarını çalarak Roma halkının temelini atarlar.

Etrüskler Roma’yı ele geçirdikten sonra hüküm sürdükleri yaklaşık bir asır sürenin ardından gerçekten Sextus Lucretia’yı kaçırmıştır ve Roma aristokrasisinin bir kısmı isyana başlar. Bu olay örgüsü hükümdar aile Tarquiniusların Roma’dan defedilmesiyle sonuçlanır. Bütün bu süreç Cumhuriyet’in kurulmasına yol açan olaylar dizisi olsa da, bu olayların akabinde yeni bir anayasa hazırlanıp, yönetim için iki konsül tayin edilir. Bu olay, Cumhuriyet’e geçişin somut belgesidir.

Rex emir yetkisine sahip başkomutan, baş rahip ve baş hâkim idi. Ancak kanunları yapmak, savaş kararlarını almak ve Senatus tarafından önerilen kralın seçiminin yapılması “Comitia Curiata” tarafından yapılırdı.

Takriben 150 yıl kadar “praetor” olarak adlandırılan konsüllere “konsül” ismi verildikten sonra “praetor”ler adli ve hukuki işlerden sorumlu devlet görevlileri haline gelmiştir. Görev esnasında dokunulmazlıkları olan konsüller görev bitiminde icraatlerinin hesaplarını vermek zorundaydılar. Sınırsız güce sahip olmayan konsüller, her zaman birbirlerinin kararlarını veto etme hakkına sahiptiler.

Roma Cumhuriyeti’nde Comitia Curiata yalnızca tam hukuklu yurttaşların(patricii) girebildiği bir meclis iken, Comitia Centuriata pleblerin de dahil olabildiği bir meclisti. Comitia Tributa ve Concilium Plebis gibi diğer meclisler de dahil bütün meclislerin kararlarının sunulduğu ve onaylanabildiği merkez meclis ise Senatus’tu. Quaestorlar, konsüllere yardım eden, hazineden sorumlu görevliler olarak çalışırken, Pontifex Maximus ise dinsel yetkilere sahip başrahibe verilen addı. Servet sahibi, reşit her özgür yurttaşın üyesi olabileceği Equites ise bir atlı sınıfı idi.

Roma, Samnit Savaşları’nda  Epeiros Kralı Pyrrhos’u yenerek Tarentum’u almış, böylece Güney İtalya’nın hakimi olmuştu. Kartaca Savaşları’nın sonunda ise iki yıllık kuşatmanın ardından Kartaca’yı ele geçirmiş, tamamen yıkarak Afrika Eyaleti’ni kurmuştur. Mithradates ile Pontos’u topraklarına katan Roma, Makedon Savaşı ile Makedonya’yı da sınırlarına eklemiştir. Bu şavaşlar arasında bir tek Müttefikler Savaşı, Roma’nın kendi müttefiklerinin tam yurttaşlık hakkı için verdiği mücadeleyle başlayan savaştır.

M.Ö. 451 yılında Pleblerin talebiyle consullerin atanması askıya alınmış, kanun tasarılarını düzenlemek ise decemvirlere bırakılmıştı. Bu levhaları halkın rahatlıkla ulaşıp görebilmesi amacıyla Forum’da sergilenmişti. Ne yazık ki günümüze örnekleri kalmayan bu levhalar, patricii-pleb mücadelelerine bir son verememiştir.

Pompeius ve Crassus ile birlikte ilk triumvirliği kuran Caesar, Crassus’un ölümü ardından Pompeius ile savaşmış, Mısır’da öldürülen Pompeius’un cesedini almak için gittiğinde Kleopatra’yı tahta geçirmiştir. Bu süreç ardından önce on yıl “dictator” seçilen Caesar, iki yıl sonra hayat boyu “dictator” olarak atanmıştır.