HELLEN VE ROMA TARİHİ

“Büyük” lâkaplı Pers kralı Kyros (M.Ö. 559-529), hakkında fazla bilgiye sahip olmadığımız Med Devleti’ne son vererek, Pers Krallığı’nın M.Ö. 6. yüzyılda Önasya’nın en büyük gücü olmasını sağlamıştır. Pers Kralı Büyük Kyros, M.Ö. 546 yılında Lydia Kralı Kroisos’u yenilgiye uğratarak, krallığın başkenti Sardeis’i ele geçirmiştir. Böylece, Anadolu 200 yıl kadar sürecek olan Pers egemenliğine girmiştir. Kyros, yönetimde kolaylık olsun diye Anadolu’yu ve Indus Vadisi’ne kadar Yakın Doğu’yu ve biraz ötesini satraplıklara (bir tür yerel yönetim sistemi) ayırmıştı. Bu nedenle diğer şıklardaki bilgiler doğru iken 'Yahudilerin Babil’de esaret hayatı yaşamasına neden olması' seçeneğinde verilen bilginin tersine, Kyros Babil Krallığı’nı da yıkmıştır (M.Ö. 539/38). Böylece, tarihe “Babil Sürgünü / Esareti” olarak geçen trajedi de son bulmuştur.

Batı Anadolu’daki Ephesos ve Sardeis kentlerinden başlayıp İran’daki Susa’ya kadar uzanan ve Persler tarafından doğu-batı ticareti için oluşturulan yol, Kral Yolu’dur.

Ionia Ayaklanması’nın nedeni olarak Perslere karşı duyulan hoşnutsuzluk ve Miletos’un ticari çıkarlarından söz edilebilir. Ancak Pers yönetimi altındaki Miletos, daha önce olmadığı kadar refaha ulaşmıştı; dolayısıyla, ticari çıkarlar söz konusu olamazdı. Ayrıca Pers satrapları arasında husumet ve çıkar ilişkileri de vardı. Bütün bunlar, Ionia Ayaklanması’nın, Perslere karşı oluştuğu düşünülen “milliyetçi” duyguların bir tepkisi olmadığının göstergesidir. Bireysel çıkarlar daha ön plandaydı.

M.Ö. 490 yılında Datis ve Artaphernes komutasındaki Pers donanması Ege Denizi’ni aşarak Yunanistan’a ayakbastı. Persler, Hellenlerden toprak ve su istediler; bu, “teslim olun” anlamına geliyordu.

Artemision ve Thermoplylai Savaşlarında Atinalılar önceleri başarı kazandılarsa da fazla direnemediler ve Artemision’dan Korinthos kıstağına doğru geri çekildiler. Thermopylai geçidini tutan Spartalı komutan Leonidas da yenilgiye uğrayınca, Persler Orta Yunanistan’ı ele geçirip Atina’yı yakıp yıktılar.

Artemis ve Thermopylai Savaşları sonucunda Persler, Hellenleri mağlup etmiştir. Marathon Savaşı ve Salamis Deniz Savaşı sonrasında ise Hellenler zafer kazanmıştır.

Her ne kadar M.Ö. 490-479 arasındaki savaşlardan sonra Persler geriye püskürtülmüşlerse de, adalar ve Anadolu’daki kentler için Pers tehlikesi halen mevcut idi. Bu nedenle Hellenlerin bir birlik kurmaları kaçınılmazdı. M.Ö. 478 / 477 tarihinde, Pers tehlikesini ortadan kaldırmak ve onların Yunanistan’da yaptıkları tahribatın öcünü almak için Atina tarafından kurulan Birliğin merkezi Delos Adası idi.

Atina ile Sparta arasında M.Ö. 431-404 yılları arasında, yirmi yedi yıl süren savaş, “Peloponnesos Savaşı” olarak bilinir. Savaşın gerçek nedeni, Atina’nın güçlenip Delos Birliği’ni bir imparatorluğa dönüştürmesiydi.

Aigospotamoi Savaşı’nda Atina donanması yenilgiye uğradı. Byzantion ve Kalkhedon, Sparta’nın eline geçti. Müttefikleri de Atina’nın karşısında yer almaya başladılar. Atina hem karadan hem denizden kuşatma altındaydı; üstelik kıtlık had safhadaydı. Sonunda Atina yenilgiyi kabul etti. Atina’ya kabul ettirilen antlaşmanın koşulları çok ağırdı (M.Ö. 404): Ele geçirdiği yerleri geri verecek, Peiraieus (Pire) limanını kente bağlayan uzun sur duvarı yıkılacak, donanmasını Sparta’ya teslim edecek ve Sparta’nın egemenliğini tanıyacaktı. Fakat yine de Atina, içeride bağımsız bir kent-devleti olarak kalacaktı. Yirmi yedi yıllık savaşın sonunda “Atina İmparatorluğu” çökmüştü.

Atinalıların Perslerle arasının iyi olmadığı bir zamanda, bu kez Spartalı Komutan Antialkidas (Antalkidas) yeniden Perslere yakınlaşmaya başladı. Amacı, bir Sparta-Pers dayanışması ile Atina’yı barışa zorlamaktı. Nitekim Hellespontos’u kapatarak Atina ve müttefiklerini barışa zorladı (M.Ö. 386). Kendi adından dolayı “Antialkidas Barışı” ya da Pers kralından dolayı “Kral Barışı” olarak anılan bu barış antlaşmasına göre, Anadolu’daki Yunanca konuşan ve Hellen kültürünün etkisi altında bulunan kentler Pers egemenliğine bırakılıyordu.

Kyros’un yönetimi kolaylaştırmak için kurduğu, bir tür yerel yönetim sistemi olan satraplıklar coğrafi bölge ya da ülkelere göre değil, etnik unsur yani halka göre dizayn edilirdi.

Satraplıkları Kyros kurmuş, I. Dareios yeniden organize etmiş ve yeni bir vergi sistemi olan nomosu da o ilan etmiş, Babil Krallığı’nı ise yine Kyros yıkmıştır. Mısır ise Kyros’un oğlu Kaymbyses tarafından fethedilmiştir.

Söz konusu bu nedenler Maraton savaşının çıkmasında etkili olmuştur. Peloponnesos istisna diğerleriyse bu savaşı miteakip meydana gelen savaşlardır.

Artemision ve Thermopylai’den galip ayrılan Persler, Salamis, Maraton, Plataia ve Mykale savaşlarından mağlup ayrıldılar.

Delos Deniz Birliği’nin kurulmasındaki temel amaç Pers tehlikesine karşı birlikte güçlü bir savunma sağlayabilmekti. Bunun için 300 kadar kent bir araya geldi.

Atina Delos Birliği sayesinde elde ettiği güçle diğer kent devletleri ve özellikle Sparta’nın önderliğini yaptığı Peloponnesos Birliği aleyhinde hareket ediyor, adeta Hellen dünyasının liderliğine soyunuyordu. Fakat Sparta’nın böyle bir isteği olmaması bir yana bu durumdan rahatsız da oluyordu. Sonunda yine Atina’nın Peloponnesos Birliği üyesi iki devlet arasında taraftar olması tarafları karşı karşıya getirdi.

Artemision istisna her biri yirmi yedi yıl aralıklarla süren Sparta - Atina savaşlarından biriyken Artemision Persler ile Hellenler arasındaki, üstelik Spartalıların da Atinalıların yanında olduğu, Perslerin galibiyetiyle biten bir savaştır.

Maraton savaşı Persler ile Yunanlılar, Peloponnesos Savaşı ve Nikias Barışı ise Atinalılar ile Spartalılar arasındadır. Ksenophon’un Anabasis’i ise Persli Satrap Kyros ile yine Persli Artakserkses arasındaki savaş ve mütakibi gelişmelerin kaydını içerir.

Peloponnesos ve Arginussia zaten birer barış anlaşması değilken, Nikias Barışı daha önce Spartalılar ile Atinalılar, Kallias ise Persler ile Atinalılar arasında imza edilmiştir. Oysa bu maddeler Korinthos Savaşı’nın ardından Sparta’nın çabalarıyla Perslilerin aracılığında Atinalılar ile Spartalılar arasında imzalanan Antialkidas ya da Kral Barışı’na aittir.  Kral Artakserkses, Asya’daki kentlerin, Klazomenai ile Kıbrıss gibi adalar dahil, kendisine ait olduklarını düşünmektedir. Ve küçük büyük diğer Hellen kentleri de bağımsız kalmalıdırlar; Lemnos, Imbros ve Skyros hariç. Bunlar eskiden olduğu gibi Atinalılara ait olacaklardır. İki taraftan hangisi bu barış koflullarını kabul etmez ise, ben, bu antlaşmayı tanıyanlar ile birlikte, hem karadan hem de denizden o tarafa savaş açacağım.”

Birinci Delos Deniz Birliği ile ikincisi arasındaki temel fark; ilki ortak düşman Perslilere, ikincisi ise Spartalılara karşı kurulmuştur. Diğer seçenekler ya temel teşkil etmemekte ya da zaten gerçeği yansıtmamaktadır.