HELLEN VE ROMA TARİHİ

Eski Yunanların Kyklades olarak adlandırdıkları Kikladlara dâhil belli başlı adalar arasında, kuzeyden güneye doğru, Kea, Andros, Tinos, Mykonos, Delos, Kythnos, Syros, Seriphos, Siphnos, Melos, Paros, Naksos, Amorgos, Sykinos, Ios, Santorini ve Anafi’nin adlarını sayabiliriz. Doğru cevap A'dır.

Melos Adası’ndaki Phylakopi’de, Kea Adası’ndaki Aya Irini’de ve Thera Adası’ndaki Akrotiri’de ve Ios Adası’ndaki Skarkos’ta yapılan arkeolojik kazılar, Kikladların Tunç Çağı kültürünü daha iyi anlamamızı sağladı. Kazı ve araştırmalar, Geç Neolitik ve İlk Tunç Çağı’nda adalarda yaşayanların köy niteliğindeki ufak yerleşmelerde iskân ettiklerini, kilden veya mermerden çanak-çömlek imâl edip kullandıklarını, buğday ekip biçtiklerini, domuz, koyun ve keçi yetiştirdiklerini, balıkçılıkla uğraştıklarını ve ölülerini -bazılarının içi taşla kaplanmış- sığ çukurlara gömdüklerini göstermektedir. Kiklad Adaları’ndaki İlk Tunç Çağı Kültürü’nün en karakteristik buluntuları mermer idolleridir; bu idollerden Paros Adası yakınındaki Saliagos Adası’nda çok miktarda bulunmuştur. Doğru cevap C'dir.

Giritliler, Hint-Avrupa dil grubuna yabancı olan bir dil konuşuyorlardı ve bu nedenle kendilerinden çok daha sonraki bir uygarlığa damgasını vuran Eski Hellenlerin ataları değillerdi. Tunç Çağı Giritlilerinin etnik kökeni henüz açıklanamamış olsa da, adaya ilk yerleşenlerin, olasılıkla Paleolitik Dönem sonunda veya Neolitik Dönem başlarında Anadolu’dan gelmiş olabilecekleri ileri sürülmektedir. Girit Adası’nda, kimi bilim adamlarına göre birdenbire ortaya çıkan bu uygarlık, kültürel kaynağını nereden alıyordu? Olasılıkla o dönemde en parlak dönemlerini yaşayan Mezopotamya ve Mısır kültürleri, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika aracılığıyla Girit’e ulaşmıştı. Böylece Orta Tunç Çağı’nın ilk evrelerinde, yani M.Ö. 2. binyıl başlarında, Girit’te, ihtişamlı saraylarla temsil edilen yüksek bir uygarlık ortaya çıktı ve bu uygarlık Orta Tunç Dönemi boyunca önemini ve etkisini sürdürdü; Geç Tunç Çağı’yla birlikte ise çöküş süreci başladı.

Adada kazı yapan Sir Arthur Evans, Girit’in Tunç Çağı uygarlığını, adanın efsanevi kralı Minos’tan dolayı, ‘“Minos Uygarlığı” olarak adlandırmıştı. Çünkü, bu uygarlık Yakın Doğu ve Avrupa’nın eski uygarlıklarına benzemiyordu; kendine özgü bir karakteri vardı. Doğru cevap C'dir.

Girit saraylarına model oluşturan prototiplere bir örnek, Girit’in güney-doğu kıyısında yer alan Myrtos’tur. Yapılan arkeolojik kazılarda avlusu, oturma odaları, mutfakları, depoları, atölyeleri ve bir ibadet mekânının olduğu yaklaşık 100 odalı büyük bir yapı kompleksi ortaya çıkarılmıştır. Sir Arthur Evans’ın Knossos’ta gerçekleştirdiği kazılar, sarayın mimarisi ve sanatı hakkında çok şey öğrenmemizi sağladı. Yunanistan’da oluşan Akha (Miken) sanatı da Girit sanatından etkilenmişti. Girit sarayları genelde iki katlıydı; çok sayıda odalar ve avlulardan oluşan Knossos sarayı âdeta bir labirenti andırıyordu. Bu nedenle, Theseus ve Minotauros canavarı efsanesine konu olmuştu. Sarayların etrafı, Yakın Doğu saraylarının aksine, surla çevrili değildi; bir ada uygarlığı olması nedeniyle Giritliler savunma gereksinimi duymamış olmalıydılar. Sarayların duvarları çeşitli konuların işlendiği fresklerle süslüydü.Doğru cevap D'dir.

Arkeolojik araştırmalar, Girit’in M.Ö. 2. binyılın başından itibaren Suriye’deki Ugarit ve Mısır ile ticari ilişkilerinin olduğunu ortaya koymuştur. Uluburun ve Gelidonya batıkları, o dönemdeki “uluslararası” ticaretin kanıtlarıdırlar. Ayrıca dönemin diplomatik dili olan Akkadça yazılmış Amarna mektuplarında Girit’ten Mısır firavununa veya firavun tarafından Girit’e gönderilen armağanların adları vardır. Armağan değiş-tokuşu, diplomatik ilişkilerin en erken uygulaması olarak kabul edilebilir.Tunç Çağı armağan repertuarı arasında çeyizler birinci sırayı almaktadır. Lüks malların varlığı, Girit’in dış ülkelerle diplomatik bağına ve ticari ilişkilerine kanıttır. Girit’te iki tür yazı kullanılıyordu: M.Ö. 2 binyılın başlarında hiyeroglif (piktografik yazı = resim yazısı), M.Ö. 1600’lerden sonra ise bir tür çizgi yazısı olan Linear A yazısı. Knossos’ta ele geçen ve M.Ö. 1450’lerden sonraya tarihlenen Linear B yazısının ise Girit’e değil, fakat Yunanistan’daki Akhalara özgü bir yazı olduğu anlaşılmıştır. Linear A yazısı henüz çözülememiştir; Linear B yazısı ise, İngiliz mimar Michael Ventris’in çabalarıyla çözülmüştür. Mü- hür ise Girit’te İlk Minos döneminden itibaren kullanılmakta olup Orta Minos Dö- nemi’nde daha yaygındır. Doğru cevap D'dir.

Girit’in aksine Akha sarayları sur duvarı ile çevriliydi. Akhalar’dan sonra Yunanistan halkını oluşturan Arkaik ve Klasik Çağ Yunanları, bir insanın taşıyamayacağı büyüklükte iri taşlarla inşa edilmiş olan bu duvarların mitolojik dev yaratıklar olan Kykloplar (Kyklopes) tarafından inşa edildiğine inanıyorlardı. Akha saraylarının işlevi Minos saraylarının işlevine benziyordu. Yönetim merkezi olması nın yanı sıra törenlerin yapıldığı yer, üretim ve yeniden dağıtım merkezi ile tüketim fazlasının depolandığı yerdi.Doğru cevap E'dir.

Akha merkezlerinde soylular ve iktidar sahipleri saray ve kalelerde hüküm sü- rerken; damos olarak tanımlanan halk, bunların çevresindeki evlerde ya da kırsaldaki çiftliklerde yaşıyordu. Halkın en alt sınıfını kuşkusuz köleler oluşturuyordu. Kral, vanaks, yanında çalışan ve orduya komuta eden kişi ise lavagetas adını taşıyordu. İşlevini bilmediğimiz ancak dini bir zümreyi temsil ettiği düşünülen telestai denen bir grup da vardı. Tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomide, yeniden dağıtımcı saray ekonomisi uygulanıyordu. Kuşkusuz ekonomi sadece tarım ve hayvancılıktan ibaret değildi; zanaatkârların da önemli rolü vardı. Akhalar, Doğu ve Batı Akdeniz kıyılarında ve Batı Anadolu’da da ticaret kolonileri kurarak yayılmacı bir politika izlemişlerdir. Doğru cevap E'dir.

İlk Tunç Çağı’nda Anadolu’daki önemli merkezler arasında Troia ilk sırayı almaktadır. Troia’nın I. - IV. tabakaları İlk Tunç Çağı’na ilişkindir (M.Ö. 3. binyıl).Troia kazılarında bulunan ve genel olarak Troia Hazineleri olarak bilinen altın ve gümüş eserler, bugün Avrupa ve ABD’nin çeşitli müzelerine dağılmış olup çoğu Rusya’daki Puşkin Müzesi’ndedir. İstanbul Arkeoloji Müzeleri ile Çanakkale Müzesi’nde de Troia Hazinelerine ait bir grup eser vardır.Doğru cevap B'dir.

Schliemann, 1873’te, tepenin yüzeyinden 8.5 metre derinlikte, Priamos’un Hazinesi  olarak adlandırdığı 8.830 eser buldu. Schliemann, defineyi Osmanlı yetkililerinden saklayarak Atina’ya kaçırdı

Ege Dünyası, M.Ö. yaklaşık 3100 yılı civarında tarihöncesi çağlardan çıkmış ve “Tunç Çağı” olarak adlandırılan bir sürece girmiştir. Bu süreç yaklaşık M.Ö. 1100 civarında tamamlanır.

Kiklad adalarından biri olan Siphnos Adası, kurşun, gümüş ve bakır; Paros ve Naksos adaları ise mermer ve zımpara minerali açısından zengindi. Zımpara minerali mermer işçiliğinde çok ihtiyaç duyulan bir hammaddeydi. Kiklad kökenli hammaddelerin, adalar dışındaki komşu ülkelerde imal edilen eşya ve eserlerde de kullanılmış olması, bu hammaddelerin adalardan dışarıya ihraç edilmiş olduğunu göstermektedir.

Girit’te yaşayan halkın geçim kaynağının balıkçılık, tarım ve hayvancılığa dayalı olduğu söylenebilir. En önemli tarımsal ürünler arasında buğday, zeytin, incir ve üzüm yer almaktaydı; hayvancılık esas olarak koyun, keçi ve domuz besiciliğine dayanmaktaydı.

Girit sarayları genelde iki katlıydı; çok sayıda odalar ve avlulardan oluşan Knossos sarayı âdeta bir labirenti andırıyordu. Bu nedenle, Theseus ve Minotauros canavarı efsanesine konu olmuştu (Bkz. Okuma Parçası). Sarayların etrafı, Yakın Doğu saraylarının aksine, surla çevrili değildi; bir ada uygarlığı olması nedeniyle Giritliler savunma gereksinimi duymamış olmalıydılar. Sarayların duvarları çeşitli konuların işlendiği fresklerle süslüydü.

Girit’te iki tür yazı kullanılıyordu: M.Ö. 2 binyılın başlarında hiyeroglif (piktografik yazı = resim yazısı)

Tunç Çağı, Yunanistan’da, “Hellas” olarak adlandırılmaktadır. Bu nedenle Tunç Çağı’nın ilk evresi için İlk Tunç Dönemi yerine, İlk Hellas Dönemi ifadesi kullanılmaktadır.

Tholos: Yuvarlak ve tonozlu yapılara verilen addır.

M.Ö. 16. yüzyılın sonunda ortaya çıkacak olan kubbeli (veya tonozlu) tholos mezarların en önemlileri ise içinde bulunan değerli eserlerden dolayı yanlış olarak “Atreus Hazine Binası” olarak adlandırılan mezar yapısı ile “Klytemnestra” mezar yapısıdır.

Akhalar, her biri kendi saray-kalelerinde hüküm süren feodal beylikler halinde yaşıyorlardı. Mykenai dışındaki önemli Akha merkezleri arasında Tiryns, Midea, Pylos, Thebai, Orkhomenos, Atina ve Gla’yı gösterebiliriz.

Adını bildiğimiz en ünlü Akha kralı, Troia seferini de yöneten Agamemnon’dur.

Bunun genel olarak iki nedeni vardır: birinci neden coğrafidir. Diğer bir deyişle, günümüz Avrupası’nın “doğudaki” sınırını Ege Denizi ve bu denizin de Akdeniz’le olan sınırını Girit Adası’nın oluşturmasıdır. İkinci neden, Girit Adası’ndaki Minos uygarlığının gerek mimari, gerek duvarlardaki fresklerde işlenen konular ve tasvirler ile mezar buluntuları açısından Yunanistan’daki Miken uygarlığıyla benzeşen yanlarının bulunması ve bu uygarlığı etkilemesi; Miken uygarlığının da (özellikle mimari, yazı ve din açısından) sonraki Hellen uygarlığını etkilemiş olmasıdır. Hellen uygarlığının, günümüz Avrupa uygarlığının beslendiği ana kaynağı oluşturduğu göz önüne alınırsa bu etkileşimde Girit’teki Minos uygarlığının rolü daha iyi anlaşılacaktır.