HELLEN VE ROMA TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

III. Gordianus önce Tranquillina ile evlenmiş, ardından kısa hükmü sırasında Gothlara ve Sasanilere karşı başarılar elde edip Doğu Roma’nın egemenliğini tekrar sağlamıştır ve ölmüştür. Decius ise Hıristiyanlara karşı savaşmış, Gothlara karşı başarılı hamlelerde bulunmuştur. Ancak Decius’un imparatorluğunun onaylanması Philippus’la Verona’da yapılan savaş ve Philippus’un yenilmesinden sonra gerçekleşmiştir.

Valerianus Sasanilerle (eski Parth) savaşmak  için doğu’ya ilerlediğinde başlayan veba nedeniyle ordusu zayıflamış ve nihayetinde Urfa’da kuşatılıp esir düşmüştür. Esir alındıktan sonraki hayatına dair hiçbir şey bilinmeyen Valerianus’un bu durumu Romalılar için bir utanç kaynağı olmuştur.

İmparator ilan edildikten sonra önce Roma topraklarının bir kısmını işgal etmiş Alamannlara, ardından Gothlara karşı büyük zaferler kazanan ve bu sebeple “Gothicus” lakabıyla anılan imparator II. Claudius’tur. Bu başarıların ardından ve baya yakalanarak hayatını kaybetmiştir.

Roma topraklarına kuzey ve doğudan gelen saldırılar, isyanlar ve aynı anda ortaya çıkan farklı imparatorlar ve gasıpın egemenlik kavgaları sonucu bu sistemin daha fazla işlemeyeceğini söyleyip, “principatus”luktan “dominatus”a geçiş yapan imparator Diocletianus’tu.

“Principatus” tek kişili başkanlık yönetimi, “Dominatus” tek imparatorun mutlak hükmüne verilen adlardı. Üç imparatorun yönettiği bir dönem olmuş, adına “Triumvirlik”(Triumvirate) denilmişti. Diocletianus ile başlamış, iki “augustus”un yanlarına birer “caesar” seçmesi ve “augustus”ların vefatının ardından “caesar”ların “augustus”luk mertebesine yükselip yanlarına yeni “caesar”lar seçmesi esasına dayalı “Tetrarşi”(Tetrarkhia) sistemi kurulmuştur.

Diocletianus döneminde fahiş fiyat artışlarının önüne geçmek amacıyla Narh Kararnamesi çıkarılmıştı. Bu kararnameye göre mal ve hizmetler için en çok talep edilebilecek fiyatlar belirlenmişti. Ancak ne yazık ki bu kararname yayımlanmış olsa da başarılı olamamıştır.

Hristiyanlığa geçişi başlatan Constantinus, diğer augustus Licinius ile Hristiyanlara tam bir tolerans emri vermişti. Bunun için M.S. 313 başında Milano Emirnamesini yayımladılar. Öncesinde gerçekleşen Milvius Köprüsü Savaşı, imparatorun bu kararname ile devletin dininin Hristiyanlık olmasına sebebiyet vermiştir.

Çocukluğu ve gençliği Hristiyanlığı öğrenerek geçmiş Iulianus giderek Hristiyanlıktan uzaklaştı. Pergamon ve Ephesos’ta aldığı pagan yanlısı derslerin de etkisiyle Constantinus’un başlattığı Hristiyan egemenliğine karşı gelip eski pagan tanrılarına tapmaya başladı. Bu sebeple lakabı “apostata” (dönme) oldu.

1299’da Osmanlı İmparatorluğu kurulmuş, 1776 yılında Amerika bağımsızlığını ilan etmiş, 1789’da Fransız ihtilali yapılmıştı. 1881 yılı ise Mustafa Kemal’in doğum yılı idi. Bu tarihler dışında kalan 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u ele geçirip Doğu Roma İmparatorluğu’na (Bizans) son vermiştir.

Maximinus’un önceki imparatorlar gibi seçkin bir aile geçmişi yoktu; ancak, askeri alanda tecrübesi vardı ve askerler arasında belli bir popülaritesi bulunmaktaydı. Severus Alexander’in öldürülmesinin ardından ordu tarafından imparator ilân edilmiş ve Senatus da imparatorluğunu onaylamıştı.

III. Gordianus imparator ilân edildiğinde henüz 13 yaşında bir çocuk olduğundan devlet idaresi Timesitheus’un elindeydi; bu kişinin praetor praefectus’u olarak atanmasından sonra (M.S. 241) etkisi daha da arttı.

Decius, I. Philippus döneminde Gothlara karşı başarı kazanmıştır. Ancak, daha sonra Philippus ve Decius birbirlerine düşmüş. Kuzey İtalya’daki Verona’da yapılan savaşı (M.S. 249 sonbaharı) Decius kazanmış, Philippus öldürülmüştür. İmparator ilan edildikten sonra Hıristiyanlara karşı da mücadele etmiş; onları şiddetli bir şekilde cezalandırmıştır. Kendisiyle aynı akıbete uğrayan oğlu Herennius Etruscus da Gothlar tarafından savaş alanında tuzağa düşürülerek öldürülmüştür. Bunun üzerine, askerler Trebonianus Gallus’u imparator ilân edilmiştir.

Gallus’un iktidarı döneminde bir yandan Gothlar, öte yandan Roma’daki veba salgını Romalıları bezdirmişken, bu kez Sasani kralı I. Şapur M.S. 252’de Doğu’daki Roma eyaletlerine saldırdı; Syria’ya girdi ve başkent Antiokheia’yı ele geçirdi. Bu sırada Gothlar Romalılarla yaptıkları anlaşmayı bozmuş ve tekrar Roma topraklarına saldırmaya başlamışlardı. III ve IV numaralı seçeneklerde verilen olaylar Gallus döneminde gerçekleşmiştir. Ancak I ve II numaralı seçeneklerde verilen olaylar ise imparator Maximinus Thrax döneminde gerçekleşmiştir.

Valerianus zamanında da imparatorluk her tarafta sıkıntılı bir dönem yaşıyordu. Valerianus, Sasanilere karşı savaşmak için Doğu’ya hareket etti. Doğu’dayken baş gösteren veba salgını nedeniyle ordusu zayışayan Valerianus, Edessa’da (Urfa) Sasaniler tarafından kuşatıldı ve esir alındı. Valerianus’un Sasanilerin eline düşmesinden sonra yerine Gallienus geçti.

İmparator Gallienus, Hıristiyanlara karşı, kendinden önceki imparatorların aksine, hoşgörülü davranan biri olarak anılmaktadır.

Aurelianus’un öldürülmesinin ardından on yıllık dönemde Tacitus (M.S. 275-276), Şorianus (M.S. 276), Probus (M.S. 276-282), Carus (M.S. 282- 283), Carinus (M.S. 283-285) ve Numerianus (M.S. 283-284) askerleri tarafından imparator seçildiler. Ancak Claudius, Aurelianus’tan önce imparatorluk yapmıştır.

Diocletianus ile birlikte Roma İmparatorluğu’nun yönetiminde, “principatus” denen ve imparatorun tüm yetkileri üstlenerek “birinci yurttaş” statüsüyle sahip olduğu önceki yönetim biçimini terk ederek, “dominatus” denen ve imparatorun mutlak hükümdarlığını tartışmasız kabul eden yeni bir yönetim biçimini benimsedi.

Constantinus, Hadrianopolis (M.S. 3 Temmuz 324) ve Khrysopolis’te (M.S. 18 Eylül 324) yapılan savaşlarla Licinius’a karşı zafer kazandı. Licinius Nikomedeia’ya kaçtı. Kent kuşatıldı, Licinius hayatının bağışlanacağı sözü üzerine teslim oldu ve Thessalonike’de (Selanik) gözaltında yaşamaya başladı. Fakat Constantinus sözünde durmadı ve bir süre sonra onu öldürdü (M.S. 325 baharı). Khrysopolis zaferinden sonra Constantinus tek başına imparatorluğun hâkimi oldu.

Roma imparatorluğunun resmen ikiye bölünmesi M.S. 395 yılı olarak tarihlenir ve I. Theodosius’a atfedilir.

Pupienus ve Balbinus’un Öldürülmesinden sonra, praetor’lar III. Gordianus’u imparator ilan ettiler.