Arı Yetiştirme

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Ögütü (FAO)’nün 2008 yılı verilerine göre Türkiye’de 4.9 milyon arılı kovanda 81 bin ton bal üretilmiştir. Bu kovan varlığı ve bal üretimi ile Türkiye dünyada ikinci sırayı almaktadır. Türkiye’nin kovan başına bal verimi 17 kg, dünyanın toplam kovan varlığı içindeki payı % 7.5, bal üretimindeki payı ise % 5.4’tür

Fosil bulgular bal arısının dünyada 80 milyon yıldır bulunduğunu göstermektedir. Günümüzde bal arısı ve arıcılık kutup daireleri dışında dünyanın her bölgesinde bulunmaktadır. 

1851 yılı tüm dünyada arıcılığın dönüm noktası sayılmaktadır. A.B.D.’li gözlemci L. L. Langstroth bugün de aynı adla bilinen çerçeveli kovanı geliştirerek arıcılık tekniklerinin
gelişmesine ve bal arısı biyolojisinin eksik kalmış yanlarının öğrenilmesine yol açmıştır. 

Arı Uzayı: Kapalı ortamda petekler üzerinde yaşayan bal arıları petekleri birbirlerine paralel ve sabit uzaklıkta olacak şekilde örerler. Böylece hem tüm karşılıklı petek yüzeyleri hem de petekler ile kovan iç yüzeyi arasında sabit uzaklık bulunur. Yaklaşık 1 cm (3/8 inç) olan bu uzaklık arı uzayı olarak tanımlanır.

Temel Petek: Bal arılarının üzerine düzgün petek örmelerini sağlamak için kullanılan her iki yüzeyi altıgen petek gözleri baskılı ince balmumu levhadır.

Dünyada Apis cinsine (genus) ait 4 bal arısı türü (species) tanımlanmıştır. Bunlar A. florea, A. dorsata, A. cerana ve A. mellifera’dır. Bunlardan ilk üçü Güneydoğu Asya’da, sonuncusu da diğer kıtalarda ve bölgelerde yaşamaktadır. 

Varroa, yavru ve ergin bal arılarının hemolenfini emerek zarar veren paraziter bir dış akardır.
Nosema, apis adında bir protozoanın neden olduğu bir ergin arı hastalığıdır.

Bal arısı ırkları arasında çıplak gözle de farkedilebilen büyüklük, göğüs, karın segmentleri, arka bacak ve ön kanat boyutları ile daha nesnel olarak ortaya konulmaktadır. Ancak bir genelleme yapılacaksa, kuzeyden güneye doğru gidildikçe bal arılarının vücutları küçülürken, vücut uzantıları (kanatlar ve bacaklar) vücutlarına oranla daha büyük olmaktadır.

En kısa dilli bal arısı olarak bilinen Mısır arısı ile en uzun dilli Kafkas arısı arasında dil uzunluğu bakımından 1.7 mm fark ölçülmüştür. Dilin uzun olması çiçeklerden nektar toplamada üstünlük sağlamaktadır. Bu bakımdan Kafkas ırkı derin tüplü çiçek yapısına sahip baklagillerden yararlanma üstünlüğüne sahiptir.

Propolis: Bal arılarının bitkilerden, özellikle çiçek ve yaprak tomurcuklarından topladıkları ve kovanda biriktirerek çeşitli amaçlar için kullandıkları reçinemsi bir maddedir.

Anadolu arısı (Apis mellifera anatoliaca)’nın anavatanı Kuzeydoğu ve Güneydoğu Anadolu dışında tüm Anadolu’dur. Ekonomik ıklara göre biraz hırçın mizaca sahip olan Anadolu arısının bu davranışı özellikle soğuk havalarda daha belirgindir. İlkbaharda gelişimi yavaş seyreder. Kışlama yeteneği üstündür. Kafkas arısı kadar olmasa da propolisi çok kullanır.

Feromon: Böceklerin dış salgı bezlerinden (eksokrin bezler) üretilen ve vücut dışına salınan, aynı böcek türünün bireyleri arasında mesaj görevi üstlenerek davranış ve gelişimlerini etkileyen kimyasal bileşik ya da bileşikler karışımıdır.

Arısütü: Ana arı larvasını beslemek için genç işçi arıların hipofarinks ve mandibula bezlerinden salgıladıkları ince granüllü, süt beyazı rengi olan jöle benzeri gıda.

Sırlama: İşçi arıların pupa dönemine geçecek larvaların bulunduğu petek gözlerini balmumu ve propolis karışımı ile olgunlaştırılmış balın bulunduğu petek gözlerini ise balmumu ile kapatması işlemidir.

Sabit arıcılık, kovanların yeri değiştirilmeden yıl boyu aynı çevrede kaldığı ve genellikle mevsim sonunda olmak üzere yılda bir kez ürünün hasat edildiği arıcılık biçimidir. 

Hangi sistemin seçileceğine karar vermede öncelikle ekonomi önemli rol oynamaktadır. Arıcılık bir işletmede diğer üretim dalları ile birlikte bir gelir kaynağı olarak yapılıyor ise bunun sabit, işletme gelirinin ana kaynağı olarak ve gelir artırmak amacıyla koloniler taşınıyor ise gezginci olarak değerlendirilmesi gerekir. Gezginci arıcılıkta, doğal olarak, yıl içinde birden fazla bal hasadı yapılabilmektedir.

Bal, olgunlaşmış olarak 10 °C’nin altında ve karanlıkta hiçbir değişikliğe uğramadan, koku, renk, tat, besin değeri gibi özelliklerini koruyarak çok uzun süreler kalabilir. 

Polenin kimyasal kompozisyonu ve besleyici değeri bitki kaynağına göre değişir. Polenin yapısında önemli besin maddelerinden protein %24, karbonhidrat %27 ve lipid %5 düzeyinde bulunur.

Varroa ile bilinen tek savaşım yöntemi ilaç kullanmaktır. Bugün kontakt ve sistemik etkili birçok ilaç üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bu ilaçların bal yolu ile insan sağlığına etkilerinden endişe edilmektedir. Ancak, ilaçların etkili olabilmesi için kovanda hiç ya da çok az yavru bulunduğu zamanda, diğer bir deyişle geç sonbaharda ya da erken ilkbaharda yavrunun ve balın bulunmadığı zamanda kullanılması gerekir. Bu dönemler mevsim olarak bal hasadı sonrası ve yeni ürün öncesidir.

Avrupa ile birlikte Türkiye arıcılığını da etkisi altında tutan hastalık Nosema’dır. Hastalığın başlıca belirtileri kanatların düşmesi, karnın uzaması ve sokma içgüdüsünün kaybolmasıdır.