HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI

12 saatlik aralıklarla yavruların annelerini emmeleri koşuluyla laktasyondaki inek, koyun ve keçiler, nakledilebilmektedirler. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Nakil süresi, ilk hayvan nakil aracına yüklenince başlar, son hayvan indirilince biter. Nakil edilen bir hayvanın, aradan 48 saat geçmeden yeni bir naklinin yapılmaması tavsiye edilmektedir. Bu hayvanlar çiftlik koşullarında dinlendirilmeli, yeterli su ve yiyecek sağlanmalıdır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Sığırlar, koyunlar ve keçiler 14 saat nakledilebilirler. En az bir saat mola verilmeli, molada su ve yiyecek sağlanmalıdır. Moladan sonra ikinci bir 14 saatlik periyot boyunca nakilleri yapılabilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Uzun nakillerde (8 saatten fazla süren) nakil araçlarında da ilave şartlar yerine getirilmelidir. Bu bağlamda nakil araçlarında şeffaf bir çatı olmalı; türe, hayvan sayısına, nakil süresine ve hava koşullarına uygun altlık olmalı; altlık dışkı ve idrarı absorbe etmeli; yeterli yiyecek maddesi bulunmalı; nakil araçlarında hareketli bölmeler oluşturulabilmelidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Genel olarak bütün türler için yükleme ve boşaltma sırasında bazı kurallara uyulmalıdır. AB’nin ilgili regülasyonunda (1/2005/EC) bu konu ele alınmıştır. Buna göre;

• Hayvanların hareketi kolaylaştırılmalı ve keskin köşeli yollardan geçilmemelidir.

• Zemin kaygan olmamalıdır. İyi bir drenaj olmalıdır.

• Yeterli aydınlatma olmalıdır. Araçta mümkün olduğunca gölge olmamalıdır.

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Koyunların araçlara yükleme ve boşaltılması refah bakımından önemlidir. Koyunlar, sığır ve domuzlara göre dik rampadan daha az etkilenirler. Rampanın eğimi en fazla 26 dereceye kadar çıkabilir. Ortamda gölge olmaması çok önemlidir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Nakil aracında hayvan başına ayrılan alan tür, yaş, canlı ağırlık, vücut ölçüleri, gebelik durumu, koyunlarda yapağı ile sığırlar, koyunlar ve keçilerde boynuzun durumu, çevre koşulları (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi ve mola durumuna göre belirlenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Naklin refaha etkisi denilince, hayvanın refahı ve sağlığını etkileyen nakille ilgili bütün uygulamaların ve koşulların dikkate alınmasını anlamak gerekir. Bu bağlamda hayvanların nakil araçlarına yüklenme ve boşaltılmaları, aracın dizaynı, nakil zamanı ve süresi, sürüş kalitesi, uzun nakillerde yiyecek ve suyun sağlanması, dinlenme süresi ve nakil planının dikkate alınması gerekir.

Nakil aracına yükleme sırasında hayvanın ileriye doğru gitmemesi, donmuş gibi durması, geriye dönmesi, kaçmaya çalışması, aşırı ses çıkarması veya yatmaya çalışması gibi anormal davranışlar görülebilir.

Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlar korkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solonum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.

• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar, • Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar, • Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar, • Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar, • Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz), • Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi yavruları

Karayoluyla nakil süresi 8 saati geçmemelidir. Sekiz saati geçecekse ek tedbirlerin alınması zorunludur.

Tek tırnaklılar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında her sekiz saatte bir yiyecek ve su sağlanmalıdır.

Refah bakımından çok önemlidir. Araçların tek veya çok katlı olması, süspansiyon sistemi, araçların yalıtımı, araç içi mikroklima koşulları naklin kalitesine doğrudan etkilidir.

Genel olarak bütün türler için yükleme ve boşaltma sırasında bazı kurallara uyulmalıdır. AB’nin ilgili regülasyonunda (1/2005/EC) bu konu ele alınmıştır. Buna göre; • Yeterli aydınlatma olmalıdır. Araçta mümkün olduğunca gölge olmamalıdır. • Hayvanların hareketi kolaylaştırılmalı ve keskin köşeli yollardan geçilmemelidir. • Zemin kaygan olmamalıdır. İyi bir drenaj olmalıdır. Yükleme ve boşaltma için rampalar olmalıdır. Rampalar hayvanların güvenliğini sağlamalı, kaygan olmamalı, yan tarafta koruyucular olmalıdır. Temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir. Rampaların açısı domuzlar, buzağılar ve atlar için 20 dereceden (%36.4), koyunlar ve sığırlar için 26 dereceden (%50) daha fazla olmamalıdır. Rampanın açısı 10 dereceden (%17.6) daha fazla olduğu durumlarda, hayvanların kolayca tırmanması veya inebilmesi için rampanın zemininde takozlar olmalıdır. Takozlar 30 cm aralıklarla olmalıdır. Hayvanlar aşağı doğru değil, yukarı doğru olan rampayı tercih ettikleri için rampanın zemini düz veya eğimi yukarı doğru olmalıdır. Hayvanlara vurmak; özellikle duyarlı bölgelere basınç uygulamak; mekanik aletlerle askıya almak; baş, boynuz, kulaklar, ayaklar, kuyruk veya yapağıdan tutularak sürüklemek veya asansöre bindirmek yasaktır. Elektrik şok veren aletlerin kullanımından mümkün olduğu kadar kaçınmak gerekir. Yürümeyi reddeden ergin sığır ve domuzlarda, bir saniyeden fazla olmamak ve arka bacak kaslarına uygulanmak koşuluyla uygulanabilir. Hayvanlar boynuzlarından, varsa burun halkalarından ve ayaklarından bağlanmamalıdırlar. Sekiz aylık yaştan büyük tek tırnaklılara alışık olmaları koşuluyla yular takılabilir. Hayvanları bağlamak gerekirse, kullanılan bağlama ipi şu özelliklere sahip olmalıdır: nakil sırasında kopmaması için sağlam olmalı; gerektiğinde hayvanın yatmasına, yem ve su almasına imkan vermeli; hayvanların boğulmasını veya yaralanmasını engelleyecek şekilde dizayn edilmelidir.

Koyunlar diğer türlere göre açlığa ve susuzluğa daha dayanıklı olmalarına rağmen uzun süre aç ve susuz kalmaları refah açısından olumsuz bir durumdur. Koyunlar susuzluğa, açlığa nazaran daha kolay uyum sağlayabilirler. Susuzluk durumunda dışkıları daha kuru hale gelmekte, idrarları yoğunlaşmaktadır.

Nakil aracında hayvan başına ayrılan alana tür, yaş, canlı ağırlık, gebelik durumu, koyunlarda yapağının kırkılıp kırkılmadığı; sığırlar, koyunlar ve keçilerde boynuzun olup olmaması gibi durumlar etkili olmaktadır. Hayvan başına ayrılması gerekli en az alan belirlenirken o hayvanın fiziksel boyutları (vücut ölçüleri) çok önemlidir. Bu alanın belirlenmesinde hayvanların termoregülasyon yetenekleri, o çevredeki koşullar (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi, hayvanların mola ihtiyaçlarının olup olmayacağı, araçta yem ve su verilip verilmeyeceğine de dikkat edilmelidir. Hayvan başına ayrılan alan ile canlı ağırlık arasındaki ilişki genellikle doğrusal değildir.

Avrupa Birliği’nde hayvanlarda nakil öncesi ve sırasında refahın korunmasıyla
ilgili olarak çok sayıda yasal düzenleme yapılmıştır. 19 Kasım 1991 Tarihinde Nakil Sırasında Hayvanların Korunması (91/628/EEC) direktifi kabul edilmiştir.
1995, 1997, 2001, 2003 ve 2004 yıllarında ilave düzenlemeler yapılmış; 5 Ocak
2005 Tarihinde Nakil ve Nakille İlgili Uygulamalar Sırasında Hayvanların
Korunması (1/2005/EC) adlı AB Konseyi Regülasyonu kabul edilmiştir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Uygun olmayan koşullara hayvanların verdikleri tepkiler, bazı fizyolojik ve biyokimyasal parametreleri etkilemektedir. Bu nedenle nakille ilgili uygulamalar sırasında refahı değerlendirmek için çeşitli fizyolojik ve biyokimyasal kriterlerden yararlanılabilmektedir. Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlarkorkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solunum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.
• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,
• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,
• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan
sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,
• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,
• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km
den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),
• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi
yavruları

Doğru cevap C seçeneğidir.