HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI

Nakille ilgili uygulamalar sırasında refahın değerlendirilmesinde davranışlar çok önemlidir. Bir hayvanın nakil öncesi, sırası ve sonrasında zorlukla karşılaştığının yani refahın olumsuz etkilendiğinin en önemli belirtilerinden biri, hayvanın normal davranışlarını değiştirmesi ve anormal davranışlar göstermesidir. Nakil aracına yükleme sırasında hayvanın ileriye doğru gitmemesi, donmuş gibi durması, geriye dönmesi, kaçmaya çalışması, aşırı ses çıkarması veya yatmaya çalışması gibi anormal davranışlar görülebilir. Bu davranışların her birinin görülme sıklığı, yükleme rampasının durumuna ve diğer faktörlere bağlı olarak değişmektedir.

Doğru cevap E'dir.

Uygun olmayan koşullara hayvanların verdikleri tepkiler, bazı fizyolojik ve biyokimyasal parametreleri etkilemektedir. Bu nedenle nakille ilgili uygulamalar sırasında refahı değerlendirmek için çeşitli fizyolojik ve biyokimyasal kriterlerden yararlanılabilmektedir. Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlar korkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solonum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

Doğru cevap A'dır.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.

• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,

• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,

• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,

• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,

• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),

• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi yavruları

Ancak, yaralı veya hasta hayvanlar bazı koşullar yerine getirilerek aşağıdaki durumlarda nakledilebilirler.

• Yara veya hastalığın şiddeti azsa ve nakil ilave bir acı meydana getirmeyecekse,

• Bilimsel araştırma amacıyla nakil yapılıyorsa,

• Teşhis ve tedavi amacıyla veteriner hekime götürülüyorsa veya hekim tedavisinden sonra naklediliyorsa,

• Veteriner hekim tarafından yapılan pratik uygulamalara (boynuzsuzlaştırma, kastrasyon gibi) ait yaralar iyileştikten sonra,

• 12 saatlik aralıklarla yavrular emmeleri koşuluyla laktasyondaki inek, koyun ve keçiler

Karayoluyla nakil süresi 8 saati geçmemelidir. Sekiz saati geçecekse ek tedbirlerin alınması zorunludur. Nakil süresi 8 saatı geçecekse; sütten kesilmemiş veya sütle besleme döneminde olan buzağılar, kuzular, oğlaklar, taylar ile domuz yavrularının karayoluyla nakillerinde, 9 saatlik nakilden sonra en az 1 saatlik mola verilmeli ve molada yem ve su sağlanmalıdır. Bu moladan sonra gerekirse ikinci bir dokuz saatlik süreyle nakledilebilirler. Anneleriyle beraber tutulan genç hayvanlar hariç, dört aylık yaştan büyük tek tırnaklılar (kayıtlılar hariç), 14 günlük yaştan büyük buzağılar ve 10 kg’dan daha fazla olan domuzların uzun süreli nakillerine izin verilir. Domuzlar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında sürekli olarak su alma imkanları olmalıdır. Tek tırnaklılar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında her sekiz saatte bir yiyecek ve su sağlanmalıdır. Sığırlar, koyunlar ve keçiler 14 saat nakledilebilirler. En az bir saat mola verilmeli, molada su ve yiyecek sağlanmalıdır. Moladan sonra ikinci bir 14 saatlik peryot boyunca nakilleri yapılabilir. Nakil tamamlandıktan sonra hayvanlar araçlardan boşaltılmalı; yiyecek, su ve en az 24 saat dinlenme sağlanmalıdır.

Doğru cevap A'dır.

Hayvanlar aşağıdaki durumlarda nakil öncesi ve sırasında ayrı olarak muamele edilmelidirler;

Farklı türden hayvanlar

Canlı ağırlığı veya yaşı farklı olan hayvanlar

Ergin erkek damızlık domuzlar ve aygırlar

Erkekler ve dişiler

Boynuzlu hayvanlar boynuzsuzlardan

Saldırgan hayvanlar ile bağlı hayvanlar serbest olanlardan

Doğru cevap E'dir.

Koyunların naklinde kullanılan nakil araçları bazı özelliklere sahip olmalıdır. Çok katlı nakil araçlarında katların yüksekliği çok önemlidir. Koyunlarda normal pozisyonda vücudun en yüksek noktası başın üst tarafıdır. Başın üst tarafı ile tavan arasındaki mesafe, zorlamalı havalandırma uygulanan araçlarda 15 cm, normal havalandırma uygulananlarda ise 30 cm olmalıdır. Koyunların naklinde iki veya üç katlı araçlardan yararlanılmaktadır. Zorlamalı havalandırma yapılıyorsa nakil aracı üç katlı olabilir. Koyunların araçlara yükleme ve boşaltılması refah bakımından önemlidir. Koyunlar, sığır ve domuzlara göre dik rampadan daha az etkilenirler. Rampanın eğimi en fazla 26 dereceye kadar çıkabilir. Ortamda gölge olmaması çok önemlidir. Nakil araçlarının içi aydınlık olmalıdır. Koyunlar diğer türlere göre açlığa ve susuzluğa daha dayanıklı olmalarına rağmen uzun süre aç ve susuz kalmaları refah açısından olumsuz bir durumdur. Koyunlar susuzluğa, açlığa nazaran daha kolay uyum sağlayabilirler. Susuzluk durumunda dışkıları daha kuru hale gelmekte, idrarları yoğunlaşmaktadır. 

Doğru cevap C'dir.

Atların naklinde kullanılan nakil araçları bazı özelliklere sahip olmalıdır. Atlar genellikle bireysel bölmelerde nakledilirler. Ancak grup olarak da nakil yapılabilir. Grup olarak nakilde çeşitli sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Yarış atları genellikle kara ve hava yoluyla nakledilirler. Yarışlarda veya atlı sporlarda kullanılacak atların nakli treyler veya kamyonlarla yapılmaktadır. Nakil aracında bireysel bölmelerin dizaynı önemlidir. Bölmenin ön ve yan tarafları ile eni ve uzunluğu standartlara uygun olmalıdır. Yan yana olan atların başları arasında bir bariyer ve aracın zemininde lastik materyal olmalıdır. Uzun nakillerde altlık kullanılmalıdır. Nakil araçlarında katların yüksekliği çok önemlidir. İyi bir hareket ve havalandırma sağlanabilmesi için, bölmenin içeriden yüksekliği, atın cidago yüksekliğinden en az 75 cm daha fazla olmalıdır. Bu durumda atların naklinde çok katlı değil tek katlı araçlar kullanılmaktadır.

Doğru cevap C'dir.

Domuzların naklinde kullanılan nakil araçları bazı özelliklere sahip olmalıdır. Domuz yavrularının (yaşı 4 haftadan az) nakli yapılacaksa soğuk havalarda ısıtma sağlanmalıdır. Çünkü bu hayvanlarda termoregülasyon yeteneği azdır. Araçta kasaplık domuzların 15’ erlik gruplar halinde olması tavsiye edilmektedir. Nakil aracının bölmeli olması, bu bölmelerin sırayla boşaltılmaları refah bakımından daha uygundur. Nakil araçlarında katlar arası yükseklikte de önemlidir. İyi bir havalandırmanın sağlanması ve hayvanların ayakta normal pozisyonlarını sürdürebilmeleri için baş üzerinde yeterli bir boşluğun olması gerekir. Havalandırma sisteminin normal veya zorlamalı olması bu boşluğun belirlenmesinde etkilidir. Genç domuzlarda vücutlarının en yüksek yeri başlarının üzeri iken, yaşlılarda sırtın orta yeridir. Çok katlı araçlarda her bir katın yüksekliği, hayvanların en yüksek noktalarından, zorlamalı havalandırma yapılıyorsa 15 cm, doğal havalandırma yapılıyorsa 30 cm daha fazla olmalıdır. Böylece zorlamalı havalandırma yapılıyorsa nakil aracı üç katlı olabilir.

Doğru cevap D'dir.

Yükleme yoğunluğunun belirlenmesi: Nakil aracında hayvan başına ayrılan alan tür, yaş, canlı ağırlık, vücut ölçüleri, gebelik durumu, koyunlarda yapağı ile sığırlar, koyunlar ve keçilerde boynuzun durumu, çevre koşulları (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi ve mola durumuna göre belirlenir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C'dir.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.
• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,
• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,
• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,
• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,
• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km
den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),
• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi
yavruları