HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI

AB’de “Hayvan Sağlığı ve Refahı Bilimsel Komitesi” adlı bağımsız bir bilimsel komite bulunmaktadır. Bu komitenin hazırladığı raporlar, komisyonda dikkate alınmakta ve direktiflerin hazırlanmasına esas teşkil etmektedir. Bu komite çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesi, nakli, yumurta tavukçuluğu ve etlik piliç üretimi ile hayvanların deneysel kullanımı ve kürk hayvanları yetiştiriciliğinde refah konularında raporlar hazırlamıştır.

7. maddede “Hayvanların kondisyonları ve sağlık durumları belli aralıklarla kontrol edilmeli; modern entansif sistemlerde bu kontrol günde en az bir defa olmalı; modern entansif sistemlerde kullanılan teknik ekipmanlar günde en az bir kez kontrol edilmeli; herhangi bir sorun tespit edildiğinde bu sorun en kısa sürede giderilmeli; sorunun hemen ortadan kaldırılamaması durumunda, hayvanların refahının korunması için geçici önlemler derhal alınmalıdır” denilmektedir.

A şıkkı 6. maddeyi, B şıkkı 5. maddeyi, D şıkkı 4. maddeyi, E şıkkı ise 3. maddeyi anlatmaktadır.

Avrupa Birliği tarafından 20 Temmuz 1998 Tarihinde Çiftlik Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Direktif (98/58/EC) kabul edilmiştir. Bu direktifte çiftlik hayvanlarının korunmasına ve refahının sağlanmasına yönelik en düşük standartlar belirlenmiştir. Bu direktif incelendiğinde zootekniyle ilgili bazı temel kuralların yasa haline getirildiği görülmektedir. Bu direktifin ekler bölümünde çiftlikteki personel, hayvanların kontrolü, kayıtların tutulması, hayvanlarda hareket imkânı, barındırma, ekipmanlar, yiyecek ve suyun sağlanması ile yetiştiricilik konularında temel kurallar verilmiştir.

Buzağıların bireysel bölmede kalma süresi, sağlıkla ilgili sorun yoksa en fazla 8 haftadır.

Sekiz haftalık yaştan sonra hiç bir buzağı bireysel bir bölmede (veya kulübede) tutulmamalıdır. Ancak veteriner hekim tarafından buzağının sağlığı veya davranışı bakımından ayrı bir bölmede tutulması gerektiği belirtilmişse, tedavi süresince bu kurala uyulmaz.

Bütün domuzlar günde en az bir defa yemlenmelidir. Domuzların grup halinde tutulduğu, ad libitum besleme yapılmadığı veya hayvanların otomatik bir sitemle bireysel olarak yemlendiği durumlarda bütün hayvanlara aynı anda yem alma imkanı sağlanmalıdır.

Hiç bir yavru 28 günlük yaştan daha erken sütten kesilmemelidir. Ancak ananın veya yavrunun refahı ve sağlığı söz konusu ise daha erken sütten kesilebilirler. Ancak domuz yavruları, damızlık domuzların barınağından ayrı olmak üzere boşaltılmış, temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş özel bir barınağa taşınacaklarsa, 7 gün daha erken sütten kesilebilir.

Avrupa Birliği tarafından 7 Mart 1988 Tarihinde kafeslerde tutulan ticari yumurta tavuklarıyla ilgili bir direktif (88/166/EEC) yayınlanmıştır. Ancak bu direktif daha sonra yürürlükten kaldırılmıştır. 19 Temmuz 1999 Tarihinde Yumurta Tavuklarının Korunmasında Minimum Standartlara İlişkin Direktif (1999/74/EC) kabul edilmiştir. Bu direktif, 350 den daha az ticari yumurta tavuğu olan işletmeler ve damızlık yumurta tavuğu işletmeleri için geçerli değildir. Daha sonra bu direktife 2002 yılında ilaveler yapılmıştır.

Her tavuk için en az 750 cm2 kafes alanı ayrılmalı, bu alanın 600 cm2 si kullanılabilir alan olmalı; kafesin herhangi bir yerinde yükseklik kullanılabilir alan üzerinde en az 20 cm olmalı (yani kullanılabilir alanın yüksekliği olan 45 cm + 20 cm), her kafesin toplam alanı en az 2000 cm2 olmalıdır. Kafeste bir folluk ile tavukların gagalamasına ve eşelemesine imkan veren bir altlık olmalıdır. Her tavuk için en az 15 cm tünek uzunluğu olmalıdır. Kafeslerde uygun bir tırnak aşındırma aygıtı olmalıdır.

Tavukların hiç bir kısıtlama olmadan yararlanabileceği yemlik olmalı ve her tavuk için en az 12 cm yemlik uzunluğu ayrılmalıdır. Her kafeste grup büyüklüğüne uygun bir suluk sistemi bulunmalıdır. Damlama suluk veya su kapları kullanılıyorsa, her tavuk en az iki damlama suluğa veya iki su kabına ulaşma imkanına sahip olmalıdır.

Tavukların kafeslere yerleştirilmesi, boşaltılması ve kontrolünün yapılabilmesi için, kafes katları arasında en az 90 cm lik bir koridor, kümes zemini ile en alttaki kafes sırası arasında en az 35 cm lik boşluk olmalıdır.

Diğer şıklar İyileştirilmemiş (Geleneksel) Kafes Sistemi ile İlgili Koşullar arasındadır.

Bu yönerge 500’den daha az ticari etlik pilici olan işletmeler, damızlık işletmeler, kuluçkahaneler ile barınak içinde ekstansif, barınak dışında serbest dolaşımlı ve organik tavuk eti üreten işletmeler için geçerli değildir.

Orman ve Su işleri Bakanlığı tarafından, 2006 yılında“Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma usül ve esaslarına dair yönetmelik” yayınlanmış ve bu yönetmelikle deney hayvanlarında refahın sağlanmasıyla ilgili olarak merkezi ve yerel etik kurullarının kurulma ve çalışma esasları belirlenmiştir.

Avrupa Konseyi tarafından 1976 yılında Çiftlik Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi; Avrupa Birliği tarafından 1998 yılında Çiftlik Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Direktif (98/58/EC) kabul edilmiştir. Ayrıca çeşitli yıllarda bu alanda ilave bazı düzenlemeler de yapılmıştır.

Avrupa Birliği tarafından 19 Kasım 1991 Tarihinde Buzağıların Korunmasında Minimum Standartlara İlişkin Direktif (91/629/EEC) kabul edilmiştir. 1997 yılında bazı ekler ve değişikler yapılmıştır. Daha sonra 18 Aralık 2008 Tarihinde bütün değişiklikleri içeren 2008/119/EC nolu Buzağıların Korunmasında Minimum Standartlara İlişkin Direktif kabul edilmiştir. Bu direktifte buzağıların büyütülme ve besisi sırasında korunması ve refahının sağlanmasına yönelik en düşük standartlar belirlenmiştir. Bu yasal düzenlemelerde buzağı, 0-6 aylık yaşlar arasındaki sığır yavruları olarak kabul edilmiştir. 31 Aralık 2006’dan sonra tüm işletmelerde direktifteki kuralların yerine getirilmesi zorunlu olmuştur.

Grup olarak barındırılan buzağılarda, her bir buzağı için 150 kg a kadar en az 1.5 m2, 150-220 kg arası en az 1.7 m2, 220 kg üzerinde ise en az 1.8 m2 alan ayrılmalıdır.

Canlı ağırlık 10 kg’a kadar 0,15 m2, 10-20 kg arası 0.2 m2, 20-30 kg arası 0,30 m2, 30-50 kg arası 0,40 m2, 50-85 kg arası 0,55 m2, 85-110 kg arası 0,65 m2 ve 110 kg dan fazla ise 1,00 m2 alan ayrılması gerekir. Çiftleştirmeden sonra grup halinde tutulan her genç dişi domuz ve her damızlık dişi domuz için sırasıyla en az 1,64 m2 ve 2,25 m2 net alan sağlanmalıdır.

Zeminin bir kısmı hayvanların hepsinin beraber dinlenmesine imkan veren saman veya diğer uygun bir altlık ile kaplı olmalıdır. Doğum bölmesinde yavruların kolayca emebileceği yeterli alan olmalıdır. Hiç bir yavru 28 günlük yaştan daha erken sütten kesilmemelidir.

Tüy gagalama ve kanibalizmin engellenmesi için, 10 günlük yaştan daha küçük civcivlerde eğitimli bir kişi tarafından yapılması koşuluyla, üye devletler gaga kesimine izin verebilirler.

1 Ocak 2003 Tarihinden itibaren bu kafeslerin yapılması veya ilk defa kullanılması yasaklanmıştır. Daha önceden bu kafesleri kullanmaya başlayan işletmelerde ise 1 Ocak 2012 Tarihinden itibaren yasaklanacaktır. 1 Ocak 2003 Tarihinden itibaren üye ülkeler iyileştirilmemiş kafeslerle ilgili olarak (2003-2012 arasında) aşağıdaki koşulları yerine getirmesi gerekir. Her tavuk için net olmak üzere en az 550 cm2 kafes alanı ayrılmalıdır. Yemliklere tavuklar kolayca ulaşabilmelidir. Her tavuk için 10 cm yemlik uzunluğu ayrılmalıdır. Damlama veya su kapları kullanılıyorsa, her kafesteki tavuklar en az iki damlama suluk veya su kabına ulaşabilme imkanı olmalıdır. Damlama suluklar veya su kapları kullanılmıyorsa, her tavuk için 10 cm suluk uzunluğu ayrılmalıdır. Kafes alanının en az % 65’inde kafes yüksekliği en az 40 cm olmalıdır. Kafesin herhangi bir yerinde bu yükseklik 35 cm’den daha az olmamalıdır. Kafes zemini, her bir ayağın ön tarafındaki keskin tırnakları yeterli düzeyde destekleyecek şekilde yapılmalıdır. Zeminin eğimi % 14 veya % 8 i geçmemelidir. Kafeslerde uygun bir tırnak aşındırma aygıtı olmalıdır.

Maksimum yerleşim sıklığı herhangi bir zamanda 33 kg/m2 yi geçmemelidir. Ancak direktifte belirtilen ilave tedbirler alındığında yerleşim sıklığı maksimum 39 kg/m2 ye kadar çıkarılabilmektedir. Kümeslerde çalışan bakıcılara görevleriyle ilgili yeterli eğitim ve kurs sağlanmalıdır. Eğitim hayvan refahı üzerine yoğunlaşmalıdır. Etlik piliç kümeslerinde bazı temel kurallar yerine getirilmelidir. Suluklar su kaybı en az düzeyde olacak şekilde yerleştirilmeli ve bakımı yapılmalıdır. Yemliklerde yem ya devamlı olmalı ya da belli aralıklarla verilmelidir. Yem, piliçlerin tahmini kesim zamanından 12 saat öncesine kadar verilmelidir. Kullanılan altlık kuru ve esnek olmalıdır. Havalandırma, yüksek sıcaklığın engellenmesi için yeterli olmalı; gerektiğinde aşırı nemin uzaklaştırılması için havalandırma ve ısıtma sistemleri birlikte kombine edilmelidir. Kümeste gürültü seviyesi en az olmalıdır. Havalandırma fanları, yemlik makineleri veya diğer ekipmanlar mümkün olduğu kadar en az gürültü yapacak şekilde yapılmalı, yerleştirilmeli, çalıştırılmalı ve bakımı yapılmalıdır. Kümesin tamamında aydınlatma periyodu sırasında göz hizasında en az 20 lux’ lük yoğunlukta bir aydınlatma sağlanmalı; kullanılan alanın en az % 80’i aydınlatılmalıdır. Kümese civcivler konulduktan sonra 7 gün içinde başlayan ve piliçlerin tahmini kesim süresinden 3 gün önce biten sürede, günde toplam 6 saatlik karanlık periyot olmalı, bu 6 saatin en az 4 saati kesintisiz olmalıdır.

Türkiye’de hayvan refahı ile ilgili en önemli yasal düzenleme Orman ve Su İşleri Bakanlığı (Eski Çevre ve Orman Bakanlığı) tarafından yayınlanan ve 2004 yılında kabul edilerek yürürlüğe giren 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu dur. Bu kanunun amacı, “hayvanların rahat yaşamlarını ve hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamaktır” şeklinde belirtilmiştir.

Avrupa Birliği tarafından 20 Temmuz 1998 Tarihinde Çiftlik Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Direktif (98/58/EC) kabul edilmiştir. Bu direktifte çiftlik hayvanlarının korunmasına ve refahının sağlanmasına yönelik en düşük standartlar belirlenmiştir. Bu direktif incelendiğinde zootekniyle ilgili bazı temel kuralların yasa haline getirildiği görülmektedir. Yabani hayvanlar; yarış, gösteri, kültürel veya sportif amaçla kullanılan hayvanlar; deney veya laboratuar hayvanları ile omurgasız hayvanlar bu direktifin kapsamı dışında tutulmuştur. Bu direktifin ekler bölümünde çiftlikteki personel, hayvanların kontrolü, kayıtların tutulması, hayvanlarda hareket imkânı, barındırma, ekipmanlar, yiyecek ve suyun sağlanması ile yetiştiricilik konularında temel kurallar verilmiştir.