HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI

Etoloji, hayvan davranışlarını nedensel ve işlevsel olarak ayrıntılı bir şekilde inceleyen bilim dalıdır. Cevap: B şıkkıdır.

Tarihin en eski belgeleri olan duvar resimlerindeki hayvan figürleri, hayvan davranışlarına ilişkin ilk görsel bilgiler olarak göze çarpmakla birlikte hayvan davranışları ile ilgili sistematik gözlem ve fikirler ilk kez Aristo (MÖ 384-322) tarafından ortaya konulmuştur. Cevap: A şıkkıdır.

Frontal lop: Planlama, planlanan eylemi yapma ve hareketin kontrolünü sağlamaktadır.  Cevap: E şıkkıdır.

Darwin evcilleştirmeyi, “hayvanların dikkate değer özelliklerinin insan yararına değiştirilmesi” olarak tanımlamıştır. Cevap:B şıkkıdır.

Hayvan davranışlarını modern anlayışa uygun olarak ele alan bilim adamları arasında John Ray (kuşların içgüdüsel davranışlarını incelemiştir), Charles Georges Leroy (hayvanlarda zekâ ve adaptasyon üzerine bir kitap yazmıştır) ve Douglas Spalding (hayvanlarda içgüdü ve deneyimler üzerine deneyler yapmış ve çok sayıda bilimsel makale yayınlamıştır) sıralanabilir.

Tinbergen’in dört sorusu etolojik çalışmaların temelini oluşturması açısından önem taşımaktadır. Hayvan davranışlarını incelemek için Tinbergen’in önemli bulduğu bu sorular şunlardır:

Nedensellik (Davranışın nedeni nedir?): Bu sorunun cevabı hangi uyaranındavranışı ortaya çıkardığı veya değiştirdiği ve hangi fizyolojik etkenin davranışın oluşumunda etkili olduğu ile ilgilenmektedir.

Gelişim (Ontojeni sırasında davranış nasıl gelişmektedir?): Bu soruyla ilgiliçalışmalar davranışın bireysel (yaş, deneyim vb) ve çevresel faktörler sonucunda nasıl bir değişim gösterdiğini açıklamayı amaçlamaktadır.

Evrim (Filojeni sırasında davranış nasıl gelişmektedir?): Bu soru, genellikle akraba türlerin benzer özelliklerini incelemeyi gerektiren evrime ilişkin bir sorudur.

İşlev (Davranışın işlevi nedir?): Bu soru, davranışın hayvanın hayatta kalma ve üreme başarısına nasıl katkıda bulunduğunu tanımlamaktadır.

Hipotalamus: Yeme-içme, üreme, kan basıncı ve vücut ısısı gibi çeşitli homeostatik fonksiyonların, uyku ve uyanma siklusunun düzenlemesi ve endokrin sistemin kontrolünde rol oynamaktadır. Cevap: B şıkkıdır.

Endokrin sistem, hipotalamus’un kontrolünde hormon salgılayan çok sayıda bezden oluşmuş, kimyasal salgıların homeostatik kontrolü ve fizyolojik koordinasyonundan sorumlu bir sistemdir. Söz konusu kimyasal salgılar aynı zamanda davranışsal yanıtların düzenlenmesi ve ortaya çıkmasında da
rol oynarlar. Cevap: E şıkkıdır.

Feromon kaynakları türlere göre farklılık göstermektedir. Bazı hayvanlar koku bezlerine sahiplerdir ve burada üretilen özel kimyasallar bakteriyel etkiler ile son hallerini almaktadır. Örneğin köpeklerde feromon salgılayan bezler yüz, pati altı, parmak arası, meme içi, kulak kepçesi iç kısmı, kuyruk kökü ve anal bölgede bulunmaktadır. Cevap: D şıkkıdır.

Melatonin ve serotonin miktarları, organizmanın dinlenme ve uyku davranışlarını etkilemektedir. Serotonin canlıda uyku halini ve süresini arttırırken, melatonin hormonunun artması uyku ve uyuşukluk durumuna neden olmaktadır. Cevap: B şıkkıdır.

Sönme: Bu olguya göre, koşullu uyaran bir kaç kere koşulsuz uyaranla birlikte sunulduğunda, koşullu cevap aşamalı olarak ortadan kalkmaktadır. Örneğin,komutu yerine getirdiğinde ödül almaya koşullanmış bir köpeğe komutu yerine getirdiği halde ödül verilmemesi halinde bir kaç tekrar sonrasında komuta uymayı bırakacaktır. Cevap: D şıkkıdır.

Şekillendirme: Hayvanın arzu edilen cevabı göstermemesi veya nadiren göstermesi durumunda, bu arzu edilen cevaba oldukça yakın örneklerin pekiştirildiği bir tekniktir. Hayvan bir kez istenilen cevabın öncüsü bir hareket sergilediğinde, bu hareketten itibaren gerçek cevaba ulaşana kadar göstereceği bütün doğru adımlar pekiştirilir. Bu süreç, hayvan tam olarak arzu edilen cevabı verene kadar devam eder. Örneğin “yat” komutunu öğretmeye çalıştığımız bir köpekte pekiştirilmesi gereken ilk hareket oturma davranışı olmalıdır. Cevap: A şıkkıdır.

Morfolojik ve işlevsel olarak görülen değişikliklere karşı, evcil ve yabani türler arasında davranış açısından önemli bir farklılaşma göze çarpmamaktadır. Diğer bir deyişle, evcil türlere yeni davranış modelleri eklenmediği gibi nadiren atasal davranış özellikleri de ortadan kalkmıştır. Nesiller boyu kısıtlanmış mekânlarda barındırılan evcil türler, doğaya bırakıldıklarında atasal davranış özelliklerini sergilemeye devam etmektedir. Dahası evcilleştirilmiş türlerin normal (atasal) davranış özelliklerini sergilemeleri engellendiğinde sıklıkla anormal davranış ve patolojiler geliştirdikleri görülmektedir.

Serebral Korteks: Beynin dış kısmına serebral korteks adı verilmektedir. Bu bölüm, öğrenme ve problem çözme gibi bilinç aktivitelerinde ve karmaşık davranışların şekillenmesinde rol oynamaktadır. Serebral korteks dört loba ayrılmaktadır:

Frontal lop: Planlama, planlanan eylemi yapma ve hareketin kontrolünü sağlamaktadır.

Parietal lop: Duyusal bilgilerin tercüme edildiği bölümdür.

Oksipital lop: Görsel bilgilerin tercümesinde rol oynamaktadır.

Temporal lop: İşitme ile ilgili bilgilerin işlenmesinden sorumludur. Temporal lop limbik sisteme bağlantılı bir bölüm olup duygusal bilgiler burada işlenmektedir.

Retiküler formasyon beyin kökünde bulunan, medulla oblongata’dan talamus’a kadar uzanan ve esas görevi sinirsel uyanıklık ve alarm durumlarının sürdürülmesi olan önemli bir kısımdır. Retiküler formasyon aynı zamanda bireyin öz denetimini, öğrenme ve hatırlama kapasitesini de belirleyenbir sistemdir. Burada yer alan sinirlerin beynin birçok bölümüne uzanan bağlantıları mevcuttur. Burada yer alan sinirlerin beynin birçok bölümüne uzanan bağlantıları mevcuttur. Retiküler formasyonun inen retiküler aktivasyon sistemi ve çıkan retiküler aktivasyon sistemi olmak üzere iki bölümü vardır.

Vücut postürünün korunması, denge, otonom sinir sistemi aktiviteleri, çiğneme, yutma ve öksürme gibi refleks cevapları inen bölümün kontrolü altındadır. Çıkan kısmın elektriksel uyarımı uyanma ve uyarılmaya neden olurken, tahrip edilmesi devamlı baygınlık ve uyku benzeri bir durumun ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Retiküler formasyonun önemli bir özelliği, canlının kendisi için önemli olan ve olmayan uyarıların ayırımının yapıldığı yer olması ve bilgiyi beyin kabuğuna iletmesidir.

A şıkkı hipotalamus, B şıkkı singulat girus, D şıkkı amigdala, E şıkkı ise talamusun görevleri arasında yer almaktadır.

Sinir sistemi, işlevini sinirsel uyarılarla yerine getirir ve hipotalamus ile hipofiz arasında oldukça hızlı bir iletişim sağlar. Sinir sisteminin diğer bir işlevi de canlının dış ortama uyumunu ve dışarıdan gelebilecek her türlü tehlikeye karşı korunmasını sağlamaktır. Endokrin sistem de yine merkezsel sinir sisteminin etkisi altında çalışmaktadır (nöyro-endokrin ya da nöro-humoral etki). Endokrin sistem, hipotalamus’un kontrolünde hormon salgılayan çok sayıda bezden oluşmuş, kimyasal salgıların homeostatik kontrolü ve fizyolojik koordinasyonundan sorumlu bir sistemdir. Söz konusu kimyasal salgılar aynı zamanda davranışsal yanıtların düzenlenmesi ve ortaya çıkmasında da rol oynarlar. Örneğin hipofiz bezi hormonlarından ACTH (adreno- kortikotropik hormon), adrenal korteksi uyararak stres cevaplarında ve genel adaptasyon sendromunda etkili olan kortizol’ün salgılanmasını sağlamaktadır. Canlının kortizol’e uzun süre maruz kalması halinde hipokampus’teki hücrelerin hasara uğramasından dolayı öğrenme güçleşecektir. Hipofiz bezinden salgılanan bir diğer hormon olan LH (lüteinleştirici hormon), erkeklerde testislerden testosteron salınışını uyarmaktadır.

Köpeklerde feromon salgılayan bezler yüz, pati altı, parmak arası, meme içi, kulak kepçesi iç kısmı, kuyruk kökü ve anal bölgede bulunmaktadır. 

Geyikler feromonlar konusunda özelleşmiş bezlere sahiptir, erkek Misk geyiğinin karın derisindeki bezlerin salgısı ona özel feromon kaynağıdır.

Üçüncü bölüm: Genellikle uykunun başlamasından 30-45 dakika sonra başlamaktadır. Bu bölüme derin uyku eşiği de denilebilir. EEG geniş delta dalgalarıile karakterizedir.

İlişkisel olmayan öğrenmenin, alışkanlık ve duyarlılaşma olmak üzere iki çeşidi vardır.

Alışma: Öğrenmenin en basit formudur. Bazı koşullar altında, bir uyarı bir kaç sefer tekrarlandığında reflektif cevap gücü azalabilir. Refleks cevabının büyüklüğündeki bu değişime, öğrenmenin basit bir çeşidi olan alışma adı verilmektedir. Diğer bir deyişle, belirli bir uyaranı önemli başka bir olay izlemediği taktirde hayvan bu uyarana tepki vermeyi kesecektir.

Duyarlılaşma: Hayvan duyusal olarak yüklü bir uyaran veya durumla karşı karşıyadır. Örneğin, köpeğin gök gürültüsünden korkması, gök gürültüsü ile bağdaştırdığı her türlü ses ve görüntüden korkmasına neden olacaktır.

Şekillendirme: Hayvanın arzu edilen cevabı göstermemesi veya nadiren göstermesi durumunda, bu arzu edilen cevaba oldukça yakın örneklerin pekiştirildiği bir tekniktir. Hayvan bir kez istenilen cevabın öncüsü bir hareket sergilediğinde, bu hareketten itibaren gerçek cevaba ulaşana kadar göstereceği bütün doğruadımlar pekiştirilir. Bu süreç, hayvan tam olarak arzu edilen cevabı verene kadardevam eder. Örneğin “yat” komutunu öğretmeye çalıştığımız bir köpekte pekiştirilmesi gereken ilk hareket oturma davranışı olmalıdır.