HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI

Hayvan davranışı, toplumu oluşturan insanlar için oldukça önemli bir konudur. Nitekim insanoğlu ilkel dönemlerden itibaren vahşi hayvanlara karşı hayatta kalabilmek ve avlanabilmek için hayvan davranışlarını gözlemlemeye başlamıştır. Tarihin en eski belgeleri olan duvar resimlerindeki hayvan figürleri, hayvan davranışlarına ilişkin ilk görsel bilgiler olarak göze çarpmakla birlikte hayvan davranışları ile ilgili sistematik gözlem ve fikirler ilk kez Aristo (MÖ 384-322) tarafından ortaya konulmuştur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Etolojinin bugünkü anlamıyla bir bilim dalı haline gelmesinde önemli rol oynayan Konrad Lorenz ve Nikolaas Tinbergen aynı zamanda modern etolojinin kurucuları olarak da kabul edilmektedir. Tinbergen’in dört sorusu etolojik çalışmaların temelini oluşturması açısından önem taşımaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Hayvan davranışlarını incelemek için Tinbergen’in önemli bulduğu bu sorular şunlardır:

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Morfolojik ve işlevsel olarak görülen bu değişikliklere karşı, evcil ve yabani türler arasında davranış açısından önemli bir farklılaşma göze çarpmamaktadır. Nesiller boyu kısıtlanmış mekânlarda barındırılan evcil türler, doğaya bırakıldıklarında atasal davranış özelliklerini sergilemeye devam etmektedir. Dahası evcilleştirilmiş türlerin normal (atasal) davranış özelliklerini sergilemeleri engellendiğinde sıklıkla anormal davranış ve patolojiler geliştirdikleri görülmektedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Amigdala, duygusal öğrenmede merkezi bir rol oynar. Hayatta kalmaya ilişkin cevapları bu kısım başlatmaktadır. Beynin saldırganlık ve duygusal reaksiyonları için önemli bir bölümdür. Korkunun gösterilmesi ve saldırganlığın düzenlenmesi limbik sistemin bu kısmı sayesinde olur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Retiküler formasyon beyin kökünde bulunan, medulla oblongata’dan talamus’a kadar uzanan ve esas görevi sinirsel uyanıklık ve alarm durumlarının sürdürülmesi olan önemli bir kısımdır. Retiküler formasyon aynı zamanda bireyin öz denetimini, öğrenme ve hatırlama kapasitesini de belirleyen bir sistemdir. Burada yer alan sinirlerin beynin birçok bölümüne uzanan bağlantıları mevcuttur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Serebral Korteks: Beynin dış kısmına serebral korteks adı verilmektedir. Bu bölüm, öğrenme ve problem çözme gibi bilinç aktivitelerinde ve karmaşık davranışların şekillenmesinde rol oynamaktadır. Serebral korteks dört loba ayrılmaktadır:
• Frontal lop: Planlama, planlanan eylemi yapma ve hareketin kontrolünü sağlamaktadır.
• Parietal lop: Duyusal bilgilerin tercüme edildiği bölümdür.
• Oksipital lop: Görsel bilgilerin tercümesinde rol oynamaktadır.
• Temporal lop: İşitme ile ilgili bilgilerin işlenmesinden sorumludur. Temporal lop limbik sisteme bağlantılı bir bölüm olup duygusal bilgiler burada işlenmektedir.

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Noradrenalin, adrenalinle bağlantılı olarak çalışır ve enerji seviyesinden sorumludur. Dolaşımda artması halinde canlıda saldırganlık, aşırı canlanma ve uyarılma gibi davranışlar görülür. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Duyarlılaşma, ilişkisel olmayan öğrenmenin bir çeşididir. Duyarlılaşmada, hayvan duyusal olarak yüklü bir uyaran veya durumla karşı karşıyadır. Örneğin, köpeğin gök gürültüsünden korkması, gök gürültüsü ile bağdaştırdığı her türlü ses ve görüntüden korkmasına neden olacaktır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Paradoksal uyku (REM) ilk olarak 1796’da Alford Chabert tarafından sığırlarda belirlenmiştir ve canlılar için oldukça önemlidir. Bilgilerin uzun süreli hafızaya aktarılmasının sadece REM uykusu sırasında mümkün olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle, REM uykusunu gerçekleştiremeyen bir canlının öğrenmesi de mümkün değildir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

• Nedensellik (Davranışın nedeni nedir?): Bu sorunun cevabı hangi uyaranın
davranışı ortaya çıkardığı veya değiştirdiği ve hangi fizyolojik etkenin davranışın oluşumunda etkili olduğu ile ilgilenmektedir.
• Gelişim (Ontojeni sırasında davranış nasıl gelişmektedir?): Bu soruyla ilgili
çalışmalar davranışın bireysel (yaş, deneyim vb) ve çevresel faktörler sonucunda nasıl bir değişim gösterdiğini açıklamayı amaçlamaktadır.
• Evrim (Filojeni sırasında davranış nasıl gelişmektedir?): Bu soru, genellikle akraba türlerin benzer özelliklerini incelemeyi gerektiren evrime ilişkin
bir sorudur.

• İşlev (Davranışın işlevi nedir?): Bu soru, davranışın hayvanın hayatta kalma ve üreme başarısına nasıl katkıda bulunduğunu tanımlamaktadır.

Darwin evcilleştirmeyi, “hayvanların dikkate değer özelliklerinin insan yararına
değiştirilmesi” olarak tanımlamıştır.

Hipotalamus: Yeme-içme, üreme, kan basıncı ve vücut ısısı gibi çeşitli homeostatik fonksiyonların, uyku ve uyanma siklusunun düzenlemesi ve endokrin sistemin kontrolünde rol oynamaktadır. Hipotalamus, stres ve tehdit durumunda vücudun oluşturduğu homeostatik cevaba tamamlayıcı olarak katılan hipotalamus-hipofiz ve adrenal bezden oluşan sistemin bir parçasıdır. Hipotalamus’un diğer bir önemli görevi, saldırganlığın düzenlenmesinde rol oynayan dolaşımdaki testosteron hormonu için negatif geri bildirimi sağlamaktır. Hipotalamus aynı zamanda koşullu ve koşulsuz reflekslerin oluşumuna katılan birçok sistemle de ilişkilidir.

Genel adaptasyon sendromu: Hans Selye tarafından ortaya konulmuş
olan bir modeldir. Bu modelde, canlıda stres cevabının oluşumunda
hipofiz ve adrenal bezlerin kritik rolleri vurgulanmış ve stresin gelişim aşamaları belirtilmiştir.

Nöyro-endokrin ya da nöyro-humoral etkiye örnek olarak;
• eşey bezlerinden (yumurtalık ve erbezi) hormon salınımının, ön hipofizden
salınan gonadotrop hormonların (FSH ve LH) denetimi altında olması,
• tavşanlarda cinsel birleşim sırasında sinirsel uyarım sonucunda ansızın LH
salınması ve ovülasyonun gerçekleşmesi,
• kırmızı ışık etkisi altında yani gözden alınan uyarıların merkezsel sinir sistemi
aracılığı ile yumurtalıkları uyarmasından dolayı tavukların fazla yumurtlaması
gösterilebilir.

Üçüncü bölüm: Genellikle uykunun başlamasından 30-45 dakika sonra başlamaktadır. Bu bölüme derin uyku eşiği de denilebilir. EEG geniş delta dalgaları ile karakterizedir

Duyarlılaşma: İlişkisel olmayan öğrenmenin diğer bir çeşididir. Duyarlılaşmada, hayvan duyusal olarak yüklü bir uyaran veya durumla karşı karşıyadır. Örneğin, köpeğin gök gürültüsünden korkması, gök gürültüsü ile bağdaştırdığı her türlü ses ve görüntüden korkmasına neden olacaktır.

Generalizasyon: Bu olguya göre, koşullanma süreci tamamlandıktan sonra koşullu uyarana benzeyen herhangi bir uyaran, daha önce koşulsuz uyaranla eşleştirilmemiş bile olsa koşullanılmış cevabı ortaya çıkarabilir. Örneğin, oyuncak peluş köpekten korkan bir çocuk, köpeğin benzer canlı modellerinden de korkma
davranışı gösterebilir.

Edimsel Koşullanma: Klasik koşullanmanın aksine aktif bir süreçtir. Ortaya konulması beklenen davranış, olumlu bir sonuç elde etmekte etkili olduğu için canlı tarafından sergilenmektedir. Edimsel koşullanmaya ilişkin yapılan ilk çalışmalar Edward Lee Thorndike tarafından sürdürülmüştür. Thorndike, deneylerinde “puzzle kutusu” denilen bir aparat kullanmıştır. Puzzle kutusu, kaldıraca basmak veya ilmeği çekmek gibi spesifik bir eylemle içeriden açılabilen bir kafestir.
Thorndike, bu kafesin içine aç bir kedi yerleştirmiş ve dışarıya kedinin görebileceği şekilde yemek koymuştur. Kafesin içine yerleştirildikten sonra, kedi kaçmak için doğru yolu bulana kadar birçok başarısız denemede bulunmuştur. Bu prosedür tekrarlandığında, her başarılı denemenin kafesi açmak için yapılan gereksiz hareket sayısını azalttığı görülmüştür. Buna karşılık kedinin kafesten kaçma süresi hızlanmıştır. Dahası, bir çok kedi 20-30 deneme sonrasında kafese kilitlenir kilitlenmez kafesi açmayı başarmıştır. Sonuç olarak Thorndike, hayvanlara çok sayıda cevap üretme kapasitesine sahip aktif objeler olarak davranılması ve doğru cevabı üretmeleri için sabırla beklenilmesi gerektiği düşüncesini ortaya koymuşve Pavlov’un aksine, cevabın öncüsü ile değil sonucuyla ilgilenmiştir