HAYVANLARDA NAKİL VE REFAH

Naklin refaha etkisi: Hayvanların nakil araçlarına yüklenme ve boşaltılmaları, aracın dizaynı, nakil zamanı ve süresi, sürüş kalitesi, uzun nakillerde yiyecek ve suyun sağlanması, dinlenme süresi ve nakil planı hayvan refahını etkiler.

Avrupa Birliği’nde hayvanlarda nakil öncesi ve sırasında refahın korunmasıyla
ilgili olarak çok sayıda yasal düzenleme yapılmıştır. 19 Kasım 1991 Tarihinde Nakil Sırasında Hayvanların Korunması (91/628/EEC) direktifi kabul edilmiştir.

Nakil sırasında refahla ilgili önemli bir davranış ölçüsü de hayvanların gösterdikleri kavga davranışlarıdır. Kavga davranışları nakilden ziyade, farklı çiftliklerden veya sosyal gruplardan hayvanların birbirleriyle karışmasından kaynaklanmaktadır. Örneğin farklı çiftliklerden ergin erkek sığırların nakil sırasında karıştırılması, kendi aralarında kavgaya yol açabilmektedir. 

Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlar korkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solonum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir.  Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

Nakil sırasında en şiddetli yaralanma kemik kırıklarıdır.

Nakilde refahın değerlendirilmesi: Hayvanların bazı davranışları, bazı fizyolojik ve biyokimyasal kriterler, yaralanma ve mortalite oranları ile kasaplık hayvanlarda karkasın durumu ve et kalitesi nakille ilgili uygulamalarda refahın değerlendirilmesinde
yararlanılan kriterlerdir.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.
• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,
• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,
• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan
sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,
• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,
• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km
den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),
• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi
yavruları

Karayoluyla nakil süresi 8 saati geçmemelidir. Sekiz saati geçecekse ek tedbirlerin alınması zorunludur.

Nakil araçları refah bakımından çok önemlidir. Araçların tek veya çok katlı olması, süspansiyon sistemi, araçların yalıtımı, araç içi mikroklima koşulları naklin kalitesine doğrudan etkilidir. Yüksek sıcaklık, refahın azalmasına ve mortalitenin artmasına neden olur. 

Sürücülerle ilgili sorunlar eğitim, iyi bir idare ve iyi bir ücret ile çözümlenebilir.

Genel olarak bütün türler için yükleme ve boşaltma sırasında bazı kurallara uyulmalıdır. AB’nin ilgili regülasyonunda (1/2005/EC) bu konu ele alınmıştır.
Buna göre;
• Yeterli aydınlatma olmalıdır. Araçta mümkün olduğunca gölge olmamalıdır.
• Hayvanların hareketi kolaylaştırılmalı ve keskin köşeli yollardan geçilmemelidir.
• Zemin kaygan olmamalıdır. İyi bir drenaj olmalıdır.

Yapılan çalışmalara göre sığırları yükleme sırasında kısmen dar (76 cm), boşaltma sırasında ise daha geniş (300 cm) rampa önerilmektedir. 

Nakil araçlarında katların yüksekliği çok önemlidir. İyi bir hareket ve havalandırma sağlanabilmesi için, bölmenin içeriden yüksekliği, atın cidago yüksekliğinden en az 75 cm daha fazla olmalıdır. Bu durumda atların naklinde çok katlı değil tek katlı araçlar kullanılmaktadır.

Yükleme yoğunluğu çeşitli şekillerde ölçülebilir. Yükleme yoğunluğu hayvan başına ayrılan m2 alan (m2/hayvan) veya belli bir canlı ağırlığa ayrılan m2 alan (örneğin m2/100 kg) veya m2 alana düşen canlı ağırlıkla (kg/m2) ölçülebilir. Ancak yükleme yoğunluğu hayvan başına m2 alan (m2/hayvan) olarak ölçülecekse hayvanlardaki canlı ağırlık variyasyonu dikkate alınmalıdır.

Sığırlarda hayvan başına ayrılan en az alanın hesaplanması için A = 0.021 W0.67 formülü veya Randall (1993) tarafından tavsiye edilen A = 0.01 W0.78 formülü kullanılabilir

Domuzların sürekli yatmaları için gerekli olan yükleme yoğunluğu 100 kg için
0.42 m² dir.

Farklı barınak ve bölmede yaşayan 12 aylık yaştan büyük domuzlar ve erkek sığırlar nakilden önce ve nakil sırasında karıştırılmamalıdır. 

Koyunlarda hayvan başına ayrılan en az alanın hesaplanması için A = 0.021
W^0.67 formülü veya Randall (1993) tarafından tavsiye edilen A = 0.029 W^0.58
(20<W<80 kg) formülü kullanılabilir. 

Kanatlılarda yükleme yoğunluğu hesaplanırken canlı ağırlık arttıkça her kg için ayrılan alan azalmaktadır. 

Yükleme yoğunluğunun belirlenmesi: Nakil aracında hayvan başına ayrılan alan tür, yaş, canlı ağırlık, vücut ölçüleri, gebelik durumu, koyunlarda yapağı ile sığırlar, koyunlar ve keçilerde boynuzun durumu, çevre koşulları (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi ve mola durumuna göre belirlenir.