HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI - Deneme Sınavı - 8

Hayvan refahı başlangıçta hayvan hakları ve hayvanların korunması şeklinde ele alınırken, 1964 yılında Harrison tarafından yayınlanan “Hayvan Makineler” adlı kitap bugünkü anlamıyla hayvan refahının başlamasında önemli rol oyna­mıştır.

Entansif hayvancılık: Bilim ve teknoloji imkânlarından faydalanılarak çok sayıda yüksek verimli hayvanın özel barınak ve besleme şartlarında yetiştirilmesidir.

Bu kitabın yayınlanmasından kısa süre sonra 1965 yılında çiftlik hayvanları ile ilgili çalışmalar ve araştırmalar yapmak üzere İngiliz hükümeti ta­rafından bir komite oluşturulmuştur. Bu komiteye Brambell adında bir uzman başkanlık yaptığı için adı Brambell komitesi olarak tarihe geçmiştir. Araştırma sonunda komite tarafından yayınlanan rapor büyük kitleler tarafından kabul görmüştür.  Raporda hayvan refahının iyileştirilmesinde morfolojik yapı, biyo­lojik işlevler ve davranışlar ile birlikte duyguların da dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır. Aynı zamanda çiftlik hayvanlarının en az 5 özgürlüğe sahip ol­ması gerektiği de belirtilmiştir.

Bu özgürlükler;

Zorlanmadan hareket, geniş bir alanda dolaşım, vücudu kaşıma veya yere sür­tünme, yatma ve ayakları rahat bir şekilde uzatma ve gerinme özgürlükleri şek­linde sıralanabilir

Yukarıda refah tanımı ile ilgili detaylı bilgi verildikten sonra bu tanımın an­lamlarını aşağıda olduğu gibi sıralamak mümkündür.

Kaşeksi: Kronik hastalık veya aşırı beslenme yetersizliği sonucu vücudun çok zayıf ve bitkin vaziyette olması.

Patojen: Hastalığa sebep olan mikroorganizmalar.

Refahın iyileştirilmesi amacıyla yapılan girişimler ile hastalıklar arasındaki ilişkiler 4 madde halinde özetlenebilir (Broom, 1992).

Refahın ölçülmesinde kullanılan genel metotlar ile zayıf refah ölçümleri tablosu.

Neuromas: Sinir dokusu yangısına neden olan bir hastalık

Refahın ölçülmesinde kullanılan genel metotlar ile zayıf refah ölçümleri Tablo 6.4’de özetlenmiştir.

Genel Metotlar

Zayıf Refah Ölçümleri

• Mutluluğun fizyolojik göstergeleri

• Uyum sürecindeki fizyolojik çabalar esna sında görülen davranışsal isteksizliklerin ölçüsü

• Mutluluğun davranışsal göstergeleri

• Bağışıklık sisteminin baskılanması

• Hastalıkların ortaya çıkması ve yayılması

• Tercih edilen güçlü davranışların görülme yoğunluğu

• Uyum sağlamak için gösterilen davranışsal çabalar

• Davranış patolojisi

• Görülen ve bastırılan normal davranışların tipleri

• Beyin değişiklikleri, self narcotization

• Vücut bozukluklarının yaygınlaşması

• Fizyolojik ve anatomik fonksiyonların iyi­leştirilmesinin mümkün olabilirlik derecesi

• Büyüme ve çoğalma yeteneğinin azalması

• Yaşam beklentisinin azalması

Naklin refaha etkisi denilince, hayvanın refahı ve sağlığını etkileyen nakille ilgili bütün uygulamaların ve koşulların dikkate alınmasını anlamak gerekir. Bu bağlamda hayvanların nakil araçlarına yüklenme ve boşaltılmaları, aracın dizaynı, nakil zamanı ve süresi, sürüş kalitesi, uzun nakillerde yiyecek ve suyun sağlanması, dinlenme süresi ve nakil planının dikkate alınması gerekir.

Nakil aracına yükleme sırasında hayvanın ileriye doğru gitmemesi, donmuş gibi durması, geriye dönmesi, kaçmaya çalışması, aşırı ses çıkarması veya yatmaya çalışması gibi anormal davranışlar görülebilir.

Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlar korkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solonum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

AB’de “Hayvan Sağlığı ve Refahı Bilimsel Komitesi” adlı bağımsız bir bilimsel komite bulunmaktadır. Bu komitenin hazırladığı raporlar, komisyonda dikkate alınmakta ve direktiflerin hazırlanmasına esas teşkil etmektedir. Bu komite çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesi, nakli, yumurta tavukçuluğu ve etlik piliç üretimi ile hayvanların deneysel kullanımı ve kürk hayvanları yetiştiriciliğinde refah konularında raporlar hazırlamıştır.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.

• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar, • Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar, • Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar, • Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar, • Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz), • Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi yavruları

Karayoluyla nakil süresi 8 saati geçmemelidir. Sekiz saati geçecekse ek tedbirlerin alınması zorunludur.

Tek tırnaklılar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında her sekiz saatte bir yiyecek ve su sağlanmalıdır.

Refah bakımından çok önemlidir. Araçların tek veya çok katlı olması, süspansiyon sistemi, araçların yalıtımı, araç içi mikroklima koşulları naklin kalitesine doğrudan etkilidir.

Genel olarak bütün türler için yükleme ve boşaltma sırasında bazı kurallara uyulmalıdır. AB’nin ilgili regülasyonunda (1/2005/EC) bu konu ele alınmıştır. Buna göre; • Yeterli aydınlatma olmalıdır. Araçta mümkün olduğunca gölge olmamalıdır. • Hayvanların hareketi kolaylaştırılmalı ve keskin köşeli yollardan geçilmemelidir. • Zemin kaygan olmamalıdır. İyi bir drenaj olmalıdır. Yükleme ve boşaltma için rampalar olmalıdır. Rampalar hayvanların güvenliğini sağlamalı, kaygan olmamalı, yan tarafta koruyucular olmalıdır. Temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir. Rampaların açısı domuzlar, buzağılar ve atlar için 20 dereceden (%36.4), koyunlar ve sığırlar için 26 dereceden (%50) daha fazla olmamalıdır. Rampanın açısı 10 dereceden (%17.6) daha fazla olduğu durumlarda, hayvanların kolayca tırmanması veya inebilmesi için rampanın zemininde takozlar olmalıdır. Takozlar 30 cm aralıklarla olmalıdır. Hayvanlar aşağı doğru değil, yukarı doğru olan rampayı tercih ettikleri için rampanın zemini düz veya eğimi yukarı doğru olmalıdır. Hayvanlara vurmak; özellikle duyarlı bölgelere basınç uygulamak; mekanik aletlerle askıya almak; baş, boynuz, kulaklar, ayaklar, kuyruk veya yapağıdan tutularak sürüklemek veya asansöre bindirmek yasaktır. Elektrik şok veren aletlerin kullanımından mümkün olduğu kadar kaçınmak gerekir. Yürümeyi reddeden ergin sığır ve domuzlarda, bir saniyeden fazla olmamak ve arka bacak kaslarına uygulanmak koşuluyla uygulanabilir. Hayvanlar boynuzlarından, varsa burun halkalarından ve ayaklarından bağlanmamalıdırlar. Sekiz aylık yaştan büyük tek tırnaklılara alışık olmaları koşuluyla yular takılabilir. Hayvanları bağlamak gerekirse, kullanılan bağlama ipi şu özelliklere sahip olmalıdır: nakil sırasında kopmaması için sağlam olmalı; gerektiğinde hayvanın yatmasına, yem ve su almasına imkan vermeli; hayvanların boğulmasını veya yaralanmasını engelleyecek şekilde dizayn edilmelidir.

Koyunlar diğer türlere göre açlığa ve susuzluğa daha dayanıklı olmalarına rağmen uzun süre aç ve susuz kalmaları refah açısından olumsuz bir durumdur. Koyunlar susuzluğa, açlığa nazaran daha kolay uyum sağlayabilirler. Susuzluk durumunda dışkıları daha kuru hale gelmekte, idrarları yoğunlaşmaktadır.