HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI - Deneme Sınavı - 7

Nakil aracında hayvan başına ayrılan alana tür, yaş, canlı ağırlık, gebelik durumu, koyunlarda yapağının kırkılıp kırkılmadığı; sığırlar, koyunlar ve keçilerde boynuzun olup olmaması gibi durumlar etkili olmaktadır. Hayvan başına ayrılması gerekli en az alan belirlenirken o hayvanın fiziksel boyutları (vücut ölçüleri) çok önemlidir. Bu alanın belirlenmesinde hayvanların termoregülasyon yetenekleri, o çevredeki koşullar (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi, hayvanların mola ihtiyaçlarının olup olmayacağı, araçta yem ve su verilip verilmeyeceğine de dikkat edilmelidir. Hayvan başına ayrılan alan ile canlı ağırlık arasındaki ilişki genellikle doğrusal değildir.

7. maddede “Hayvanların kondisyonları ve sağlık durumları belli aralıklarla kontrol edilmeli; modern entansif sistemlerde bu kontrol günde en az bir defa olmalı; modern entansif sistemlerde kullanılan teknik ekipmanlar günde en az bir kez kontrol edilmeli; herhangi bir sorun tespit edildiğinde bu sorun en kısa sürede giderilmeli; sorunun hemen ortadan kaldırılamaması durumunda, hayvanların refahının korunması için geçici önlemler derhal alınmalıdır” denilmektedir.

A şıkkı 6. maddeyi, B şıkkı 5. maddeyi, D şıkkı 4. maddeyi, E şıkkı ise 3. maddeyi anlatmaktadır.

Avrupa Birliği tarafından 20 Temmuz 1998 Tarihinde Çiftlik Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Direktif (98/58/EC) kabul edilmiştir. Bu direktifte çiftlik hayvanlarının korunmasına ve refahının sağlanmasına yönelik en düşük standartlar belirlenmiştir. Bu direktif incelendiğinde zootekniyle ilgili bazı temel kuralların yasa haline getirildiği görülmektedir. Bu direktifin ekler bölümünde çiftlikteki personel, hayvanların kontrolü, kayıtların tutulması, hayvanlarda hareket imkânı, barındırma, ekipmanlar, yiyecek ve suyun sağlanması ile yetiştiricilik konularında temel kurallar verilmiştir.

Buzağıların bireysel bölmede kalma süresi, sağlıkla ilgili sorun yoksa en fazla 8 haftadır.

Sekiz haftalık yaştan sonra hiç bir buzağı bireysel bir bölmede (veya kulübede) tutulmamalıdır. Ancak veteriner hekim tarafından buzağının sağlığı veya davranışı bakımından ayrı bir bölmede tutulması gerektiği belirtilmişse, tedavi süresince bu kurala uyulmaz.

Bütün domuzlar günde en az bir defa yemlenmelidir. Domuzların grup halinde tutulduğu, ad libitum besleme yapılmadığı veya hayvanların otomatik bir sitemle bireysel olarak yemlendiği durumlarda bütün hayvanlara aynı anda yem alma imkanı sağlanmalıdır.

Hiç bir yavru 28 günlük yaştan daha erken sütten kesilmemelidir. Ancak ananın veya yavrunun refahı ve sağlığı söz konusu ise daha erken sütten kesilebilirler. Ancak domuz yavruları, damızlık domuzların barınağından ayrı olmak üzere boşaltılmış, temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş özel bir barınağa taşınacaklarsa, 7 gün daha erken sütten kesilebilir.

Avrupa Birliği tarafından 7 Mart 1988 Tarihinde kafeslerde tutulan ticari yumurta tavuklarıyla ilgili bir direktif (88/166/EEC) yayınlanmıştır. Ancak bu direktif daha sonra yürürlükten kaldırılmıştır. 19 Temmuz 1999 Tarihinde Yumurta Tavuklarının Korunmasında Minimum Standartlara İlişkin Direktif (1999/74/EC) kabul edilmiştir. Bu direktif, 350 den daha az ticari yumurta tavuğu olan işletmeler ve damızlık yumurta tavuğu işletmeleri için geçerli değildir. Daha sonra bu direktife 2002 yılında ilaveler yapılmıştır.

Her tavuk için en az 750 cm2 kafes alanı ayrılmalı, bu alanın 600 cm2 si kullanılabilir alan olmalı; kafesin herhangi bir yerinde yükseklik kullanılabilir alan üzerinde en az 20 cm olmalı (yani kullanılabilir alanın yüksekliği olan 45 cm + 20 cm), her kafesin toplam alanı en az 2000 cm2 olmalıdır. Kafeste bir folluk ile tavukların gagalamasına ve eşelemesine imkan veren bir altlık olmalıdır. Her tavuk için en az 15 cm tünek uzunluğu olmalıdır. Kafeslerde uygun bir tırnak aşındırma aygıtı olmalıdır.

Tavukların hiç bir kısıtlama olmadan yararlanabileceği yemlik olmalı ve her tavuk için en az 12 cm yemlik uzunluğu ayrılmalıdır. Her kafeste grup büyüklüğüne uygun bir suluk sistemi bulunmalıdır. Damlama suluk veya su kapları kullanılıyorsa, her tavuk en az iki damlama suluğa veya iki su kabına ulaşma imkanına sahip olmalıdır.

Tavukların kafeslere yerleştirilmesi, boşaltılması ve kontrolünün yapılabilmesi için, kafes katları arasında en az 90 cm lik bir koridor, kümes zemini ile en alttaki kafes sırası arasında en az 35 cm lik boşluk olmalıdır.

Diğer şıklar İyileştirilmemiş (Geleneksel) Kafes Sistemi ile İlgili Koşullar arasındadır.

Bu yönerge 500’den daha az ticari etlik pilici olan işletmeler, damızlık işletmeler, kuluçkahaneler ile barınak içinde ekstansif, barınak dışında serbest dolaşımlı ve organik tavuk eti üreten işletmeler için geçerli değildir.

Orman ve Su işleri Bakanlığı tarafından, 2006 yılında“Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma usül ve esaslarına dair yönetmelik” yayınlanmış ve bu yönetmelikle deney hayvanlarında refahın sağlanmasıyla ilgili olarak merkezi ve yerel etik kurullarının kurulma ve çalışma esasları belirlenmiştir.

Avrupa Birliği’nde hayvanlarda nakil öncesi ve sırasında refahın korunmasıyla
ilgili olarak çok sayıda yasal düzenleme yapılmıştır. 19 Kasım 1991 Tarihinde Nakil Sırasında Hayvanların Korunması (91/628/EEC) direktifi kabul edilmiştir.
1995, 1997, 2001, 2003 ve 2004 yıllarında ilave düzenlemeler yapılmış; 5 Ocak
2005 Tarihinde Nakil ve Nakille İlgili Uygulamalar Sırasında Hayvanların
Korunması (1/2005/EC) adlı AB Konseyi Regülasyonu kabul edilmiştir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Uygun olmayan koşullara hayvanların verdikleri tepkiler, bazı fizyolojik ve biyokimyasal parametreleri etkilemektedir. Bu nedenle nakille ilgili uygulamalar sırasında refahı değerlendirmek için çeşitli fizyolojik ve biyokimyasal kriterlerden yararlanılabilmektedir. Kalp atış hızı hayvan refahının ölçülmesinde kullanılan bir kriterdir. Hayvanlarkorkutulduğunda kalp atış hızı genellikle artmaktadır. Kalp atış hızı, özellikle kısa etkili stres yapıcı faktörlerin etkilerinin ölçülmesinde kullanılır. Solonum hızı da refahı değerlendirmede kullanılmaktadır. Rahatsız edilen hayvanda solunum hızı aniden yükselir. Vücut sıcaklığındaki artış da refahın değerlendirilmesinde kullanılır. Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan (adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Bazı enzim ve metabolitlerin kandaki düzeyleri de refahı değerlendirme bakımından önemlidir. Kreatin Kinazın kandaki düzeyi, kaslarda bir yıkımlanma olduğunda, örneğin aşırı egzersiz yaptırılan hayvanlarda yükselir. Bu enzimin düzeyinin artması, refahla ilgili bir sorun olduğunu göstermektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.
• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,
• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,
• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan
sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,
• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,
• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 km
den daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),
• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi
yavruları

Doğru cevap C seçeneğidir.

Sığırlar, koyunlar ve keçiler 14 saat nakledilebilirler. En az bir saat mola verilmeli, molada su ve yiyecek sağlanmalıdır. Moladan sonra ikinci bir 14 saatlik periyot boyunca nakilleri yapılabilir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Refah bakımından çok önemlidir. Araçların tek veya çok katlı olması, süspansiyon sistemi, araçların yalıtımı, araç içi mikroklima koşulları naklin kalitesine doğrudan etkilidir. Yüksek sıcaklık, refahın azalmasına ve mortalitenin artmasına neden olur. Özelikle nem oranı yüksekse yüksek sıcaklığın etkisi daha fazladır. Sıcak günlerde doğrudan güneş ışığına maruz kalan ve hareketsiz duran nakil araçlarında risk daha da artmaktadır. Böyle durumlarda zorlamalı havalandırma sisteminin bulunması son derece önemlidir. Nakil araçlarındaki bölmelerin yüksekliği, hayvanların doğal pozisyonlarını göstermelerine uygun olmalıdır. Bir nakil aracında süspansiyon sisteminin kalitesi, hayvan refahı üzerine önemli düzeyde etkili olmaktadır. Nakil araçları, özellikle uzun nakillerde (8 saatten daha fazla) kullanılanlarda mutlaka bir hava süspansiyon sistemi veya her dingilde hava süspansiyon sistemi olmalıdır. Nakil araçlarının yanları ve tavanı aşırı sıcak ve soğuk şartların etkisini azaltmak için izolasyonlu olmalıdır. Havalandırma açıklıkları veya araç motorundan bağımsız çalışan zorlamalı havalandırma sistemi olmalıdır. Zorlamalı havalandırma sistemi araç hareket halinde olmadığı durumlarda da çalışır olmalıdır. Nakil araçları uzun nakiller için yiyecek ve su depolamaya ve hayvanlara vermeye imkan sağlamalıdır. Araçlar temizlenebilir ve dezenfekte edilebilir olmalı; yüzeyi kaygan olmamalı; aydınlatma sistemi olmalı; yavruların naklinde uygun bir altlık olmalıdır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Hayvanlar aşağıdaki durumlarda nakil öncesi ve sırasında ayrı olarak muamele edilmelidirler;
Farklı türden hayvanlar
Canlı ağırlığı veya yaşı farklı olan hayvanlar
Ergin erkek damızlık domuzlar ve aygırlar
Erkekler ve dişiler
Boynuzlu hayvanlar boynuzsuzlardan
Saldırgan hayvanlar ile bağlı hayvanlar serbest olanlardan

Doğru cevap B seçeneğidir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Laktasyondaki domuzların naklinden kaçınılmalı (yavruları nakilden önce 48 saat içinde ayrılmalı), eğer nakil gerekiyorsa da 4 saatten fazla olmamalıdır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

AB’nin ilgili regülasyonunda (1/2005/EC) kanatlılarda yükleme yoğunluğuyla ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir:

Bir günlük civcivler                                    21 - 25 cm2 / civciv
Canlı ağırlığı 1,6 kg dan daha az olanlar      180 - 200 cm2 / kg
1,6 - 3 kg arasında olanlar                         160 cm2 / kg
3 - 5 kg arasında olanlar                            115 cm2 / kg
5 kg’dan fazla olanlar                                 105 cm2 / kg

Doğru cevap D seçeneğidir.

Doğru cevap D seçeneğidir.