HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI - Deneme Sınavı - 5

Tüm ticari işletmelerde olduğu gibi hayvan yetiştiriciliğinde de amaç kar elde etmektir.

Çiftlik hayvanlarının refahı ile ilgili sorunlar çoğunlukla çevre ile ilgilidir.

Entansif hayvancılık sistemleri çoğu zaman hayvanların normal davranış ihtiyaçlarının karşılanmasına uygun değildir. Dolayısıyla
bu durumdaki hayvanlarda anormal davranışlar gelişebilmektedir. Domuzlarda
kuyruk yeme, tavuklarda kanibalizm, sığırlarda dil oynatma, koyunlarda yapağı
ısırma gibi davranışlar anormal davranışlara örnek verilebilir.

Hayvansal üretimde hayvanların sağlık ve refahını tehdit eden bir çok risk faktörleri bukunmaktadır. Biyolojik riskler bunlardan bir tanesidir. Onun alt sınıflarını da Virüs, Bakteri, Mikotoksin, Mantar, Priyonlar olarak sınıflandırmak mümkündür.

Gıda üretim zincirini 3 aşamada incelemek mümkündür.

Barınaklar hayvanların barındığı ve hayvanları çevrenin olumsuz etkilerinden
koruyan kapalı veya yarı kapalı yerlerdir.

Hayvanlar barınak dışında tutuluyorsa mutlaka soğuk, yağmur, rüzgar ve güneşin olumsuz etkilerinden korunmalıdır.

Barınak izolasyonu yakıt ve elektrikten tasarruf sağladığı gibi %5-15 oranında yemden de tasarruf sağlamaktadır.

İzolasyonu iyi olmayan barınaklarda yetiştirilen besi sığırların yemden yararlanma kabiliyetinin daha düşük olduğu ve bu sığırlardan elde edilen karkasın daha az yağlı olduğu bildirilmiştir.

Saldırganlık davranışlarının azaltılmasında bir metot da barınağı yavrular için ilginç ve cazip olan obje veya malzemelerle donatmaktır.

İngiliz yazar Harrison tarafından yazılan “Hayvan Makineler” adındaki kitabın 1964 yılında yayınlanması modern hayvan refahı hareketinin başlangıcı sayılmaktadır. Harrison kitabında geleneksel kafes tavukçuluğunu, domuz ve buzağıların ferdi bölmelerde hapsedilmesini ve çok sayılardaki etlik piliçlerin sınırlanmış dar alanlara sıkıştırılmasını, bol miktarda ilaç ve kimyasalların kullanılmasını ve bütün bu durumların hayvansal ürün kalitesine olumsuz etkilerini eleştirmiştir.

Toplum fertlerinin çoğunluğu genellikle hayvanlarla ilgili kolayca tanımlayabildiği acı verici, rahatsız edici ve tuhaf görüntüler ile ilgili yayınlardan etkilenmektedir. Örneğin bir köpeğin veya atın yaralanması veya kaşektik durumuna insanların gösterdiği tepki, yaralanmış bir insandan veya zayıf ve bitkin düşmüş bir fare, koyun veya tavuktan çok daha fazladır. Oysa refah kavramı, türlerin farklı veya zayıf refahın nedenlerinin farklı olması durumlarında da tüm hayvanları ilgilendirmektedir. Kaşeksi; Kronik hastalık veya aşırı beslenme yetersizliği sonucu vücudun çok zayıf ve bitkin vaziyette olmasıdır.

Refah düzeyinin ölçülmesinin kolay olmamasının sebepleri; • Yukarıda saydığımız kriterlerden her birinin ağırlığının belirlenmesinin zor olması • Refah konusundaki uzmanların önceliklerinin farklı olması • Toplumların zaman içerisinde refah konusundaki önceliklerinin değişebilmesi • Refah değerlendirilmesini yapan kişinin hayvan biyolojisini ve davranış özellikleri konusundaki bilgi düzeyi şeklinde sıralanabilir. Yukarıda anlatılanlara dayanarak refah değerlendirilmesinde aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir; • Refahın ölçülebilir olduğu görüşü benimsenmelidir. • Bu görüş benimsendikten sonra refahın iyi ile zayıf arasında birçok seviyeye bölünmesinin de mümkün olabileceği kabul edilmelidir. • Eğer refah seviyesinin bir ölçüsü varsa ve bu ölçüye bakarak refah seviyesinin iyi olduğu belirtiliyorsa bu seviyeyi aşağı çekmek de mümkün olabilecektir. • Konfor veya mutluluk gibi iyi kavramlar refahın önemli unsurlarından sayılmaktadır. Oysa refahın bilimsel ve pratik kullanıma uygun olması sadece iyi olan bir duruma (iyi veya ayrıcalıklı bir hayat şartına) bağlamak mantıklı değildir. • Hayvanın iyi olup olmama durumunu, yaralanma ve kötü beslenme gibi biyolojik olayların durumuna göre tahmin ve tespit etmek mümkündür. Bu tespit kötü olayın düzeyi ve hayvanın bu kötü olayın oluşturduğu duruma alışmadaki deneyimini kapsamaktadır. Refahın ölçülmesi bilimsel yöntemlerle de mümkündür. Bu yöntem moral ile ilgili hususlardan bağımsız olarak değerlendirilmektedir. Refah seviyesinin bilimsel yöntemlerle ölçülmesinin hayvan türünün biyolojisi konusundaki bilgiye dayanması gerekir. Özellikle de, hayvanın karşılaştığı zorluklarla başa çıkmak için kullandığı metotlar ve başa çıkma girişimlerinin başarısızlığa uğradığı durumları tespit etmek gerekir. • Refah ölçümleri ve bu ölçümlerin yorumlanması objektif şekilde yapılmalıdır. Refah ile ilgili kararlarda moral durumu her zaman göz önünde tutulmalıdır.

Refahta ayrıca olumsuz şartların etkilediği hayvan sayısı da önemlidir. Eğer olumsuz bir faktör hayvan için zayıf refah oluşturuyorsa, bu faktörden etkilenen hayvan sayısı çoğaldıkça refah sorununun daha da büyüdüğü anlamına gelmektedir. Bu durum göz önünde tutularak evcil hayvan türlerinin sayısına bakıldığında sayısı en fazla olan türün tavuk olduğu görülür. Dolayısıyla sahada en önemli refah sorununun da piliçlerdeki ayak sorunları ile yumurtacı tavukların geleneksel kafeslerde yetiştirilmesi sonucu ortaya çıkan refah zayıflığı olduğu söylenebilir.

Hayvanın biyolojik kondisyonu üzerine direkt herhangi bir etki oluşmadan refahın zayıf olduğu 5 durum vardır. Bu durumlar örneğin hayvanlar acı duyduklarında, korku içerisinde olduklarında veya çevreleri ile olan etkileşimlerini kontrol edemediklerinde oluşmaktadır. Bu durumlar; • İhtiyaçların kısıtlanması, • Bazı önemli dürtülerin kaybolması, • Yetersiz dürtüler, • Fazla dürtüler, • Çok fazla tedirginlik davranışı göstermek

Genel Metotlar Zayıf Refah Ölçümleri • Mutluluğun fizyolojik göstergeleri • Uyum sürecindeki fizyolojik çabalar esna sında görülen davranışsal isteksizliklerin ölçüsü • Mutluluğun davranışsal göstergeleri • Bağışıklık sisteminin baskılanması • Hastalıkların ortaya çıkması ve yayılması • Tercih edilen güçlü davranışların görülme yoğunluğu • Uyum sağlamak için gösterilen davranışsal çabalar • Davranış patolojisi • Görülen ve bastırılan normal davranışların tipleri • Beyin değişiklikleri, self narcotization • Vücut bozukluklarının yaygınlaşması • Fizyolojik ve anatomik fonksiyonların iyileştirilmesinin mümkün olabilirlik derecesi • Büyüme ve çoğalma yeteneğinin azalması • Yaşam beklentisinin azalması

geleneksel kafeslerde barındırılan ve dolayısıyla kanat ve bacak hareketleri yapamayan tavukların kemikleri açık kümeslerde yaşayan ve bu hareketleri rahatlıkla yapabilen tavuklara göre belirgin şekilde daha zayıf olduğu görülmüştür. Benzer şekilde, ferdi barınak sisteminde yetiştirilen dişi domuzlarda bacak kemiği gücü grup barınma sisteminde yetiştirilen domuzların bacak kemiği gücünün ancak %65’i kadar olduğunu tespit etmişlerdir. Tavuklar kanatlarını iki tarafa çırpmaya hazırlandıkları halde geleneksel kafeslerde oldukları için bunu yapamadıkları gibi buzağılar geviş getirmek isterken veya bazı laboratuar hayvanları kendilerini temizlemek isterken bu davranışlarını küçük bir bölme, kafes veya alanı sınırlanmış bir bölüm içerisine hapsedildikleri için yapamamaları bu duruma örnek gösterilebilir.

Refah ölçümünde olumsuz şartların etkisinin yanı sıra bu etkinin süresi de önemlidir. Yaşamın büyük bölümünde hayvan refahı üzerine etki eden en önemli etkenin hayvanın yaşadığı çevre faktörleridir. Nitekim barınağın uygun olmamasından kaynaklanan zayıf refahın, kısa süreli olmak şartıyla acı meydana getiren bazı durumların neden olduğu zayıf refahtan daha kötü olduğu söylenebilir. Refahta zayıflık derecesi, hayvan üzerinde etkili olan olumsuzluğun büyüklüğü ile birlikte bu olumsuzluğun etki süresinin uzamasıyla da çoğalmaktadır. Dolayısıyla refahta en kötü senaryonun uzun süre devam eden şiddetli olumsuzluklar olduğu söylenebilir.

Ferdi barınak sisteminde yetiştirilen dişi domuzlarda bacak kemiği gücü grup barınma sisteminde yetiştirilen domuzların bacak kemiği gücünün ancak %65’i kadar olduğunu tespit etmişlerdir.

Toplumlar ve bilim adamlarının hayvan refahı konusuna bakışları ve refah değerlemesi yaparken ağırlık verdikleri yönlerin farklı olması refah tanımı konusunda uzlaşma sağlanmasını zorlaştırmıştır. Buna rağmen refah tanımında genel olarak hayvanın 3 temel özelliği esas alınarak yapılmaktadır. Bu özellikler, hayvanın biyolojik işlevleri, davranışları ve duyguları şeklinde sıralanabilir. Refah tanımlamaları genelde hayvanların çevreye uyumu ve davranışları gibi özelliklerine bakılarak yapılmıştır. İlk resmi tanım ise İngiliz hükümeti tarafından 1965 yılında kurulan Brambell komitesi tarafından yapılmıştır.