HAYVAN DAVRANIŞLARI VE REFAHI - Deneme Sınavı - 23

Naklin refaha etkisi denilince, hayvanın refahı ve sağlığını etkileyen nakille
ilgili bütün uygulamaların ve koşulların dikkate alınmasını anlamak gerekir. Bu
bağlamda hayvanların nakil araçlarına yüklenme ve boşaltılmaları, aracın dizaynı, nakil zamanı ve süresi, sürüş kalitesi, uzun nakillerde yiyecek ve suyun sağlanması, dinlenme süresi ve nakil planının dikkate alınması gerekir. Doğru cevap B'dir.

Nakille ilgili işlemlerde refahın değerlendirilmesinde çeşitli hormonlardan
(adrenalin, noradrenalin, kortizol, kortikosteron) da yararlanılabilir. Ancak nakil
sırasında refahın değerlendirilmesinde bu hormonların önemi azdır. Çünkü bu
hormonlardaki yükselme çok hızlı bir şekilde olmakta ve bariz etkileri birkaç dakika sürmektedir. Yumurta tavuklarında nakil araçlarına yükleme sırasında kaba bir muamele, uygun bir muameleye göre plazma kortikosteron düzeyini üç katına kadar çıkarmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Aşağıdaki durumlarda nakil yapılmaz.
• Şiddetli ağrılı veya yardımsız yürüyemeyen hayvanlar,
• Şiddetli açık yaralı veya prolapsuslu hayvanlar,
• Gebeliğin son %10 luk diliminde bulunan hayvanlar ile doğum yaptıktan sonra bir hafta geçmemiş hayvanlar,
• Göbek kordonu henüz iyileşmemiş yeni doğanlar,
• Üç haftalık yaştan küçük domuz yavruları, bir haftalık yaştan küçük kuzular, on günlük yaştan küçük buzağılar (ancak bu genç hayvanların 100 kmden daha az nakillerinde bu kurala uyulmaz),
• Anneleriyle birlikte değillerse, sekiz haftalık yaştan küçük köpek ve kedi
yavruları

Doğru cevap C'dir.

Domuzlar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında sürekli olarak
su alma imkanları olmalıdır.
Tek tırnaklılar maksimum 24 saat nakledilebilirler. Nakil sırasında her sekiz
saatte bir yiyecek ve su sağlanmalıdır.

Doğru cevap E'dir.

Nakil öncesi farklı kaynaklardan hayvanların karıştırılması, buzağılarda, atlarda
ve koçlarda da sorun oluşturabilmektedir. Farklı barınak ve bölmede yaşayan 12
aylık yaştan büyük domuzlar ve erkek sığırlar nakilden önce ve nakil sırasında
karıştırılmamalıdır. 

Yükleme ve boşaltma için rampalar olmalıdır. Rampalar hayvanların güvenliğini sağlamalı, kaygan olmamalı, yan tarafta koruyucular olmalıdır. Temizlenebilmeli ve dezenfekte edilebilmelidir.

Hayvanlara bir sopayla, özellikle duyarlı bölgelere (göz, ağız, karın gibi) vurulmasına, kuyruğun veya kulağın bükülmesine, elektrikli üvendirenin kullanılmasına izin verilmemelidir. ampanın zemini düz veya eğimi yukarı doğru olmalıdır. Hayvanlara vurmak; özellikle duyarlı bölgelere basınç uygulamak; mekanik aletlerle askıya almak; baş, boynuz, kulaklar, ayaklar, kuyruk veya yapağıdan tutularak sürüklemek veya asansöre bindirmek yasaktır. 

Hayvanlar boynuzlarından, varsa burun halkalarından ve ayaklarından bağlanmamalıdırlar.

Doğru cevap D'dir.

Bir yaşlılarda anormal davranışlar, iki veya üç yaşlılara göre daha fazladır. Atların nakil araçlarında ters yönde yerleştirilmeleri, öne doğru yerleştirmeye göre tercih edilmelidir. Yönü öne doğru olan atların daha fazla hareket ettikleri, boyunlarını yukarıda tutmaya çalıştıkları ve daha fazla ses çıkardıkları görülmüştür. Yönlerinin arkaya doğru olması daha az strese girmelerine, daha iyi
denge sağlamalarına ve daha az kas yorgunluğuna neden olmaktadır.
Nakil sırasında ve sonrasında yarış atlarının yem ve su ihtiyaçları önemlidir.
Nakil sırasında atlara genellikle kaba yem verilmekte, dane yemden kaçınılmaktadır. Bu durum kolik riskini azaltması bakımından önemlidir. Atlara nakil sırasında kaba yem ad libitum olarak verilmeli, su her 6-8 saatte bir verilmelidir. Atlar, nakil koşulları uygun olsa bile genellikle nakil sırasında ayakta durmayı tercih ederler. Mola sırasında da bazen yatma bazen de ayakta durma davranışı gösterirler.

Doğru cevap B'dir.

Yükleme yoğunluğu çeşitli şekillerde ölçülebilir. Yükleme yoğunluğu hayvan
başına ayrılan m2 alan (m2/hayvan) veya belli bir canlı ağırlığa ayrılan m2 alan
(örneğin m2/100 kg) veya m2 alana düşen canlı ağırlıkla (kg/m2) ölçülebilir. Doğru cevap E'dir.

Nakil aracında hayvan başına ayrılan alana tür, yaş, canlı ağırlık, gebelik durumu, koyunlarda yapağının kırkılıp kırkılmadığı; sığırlar, koyunlar ve keçilerde
boynuzun olup olmaması gibi durumlar etkili olmaktadır. Hayvan başına ayrılması gerekli en az alan belirlenirken o hayvanın fiziksel boyutları (vücut ölçüleri)
çok önemlidir. Bu alanın belirlenmesinde hayvanların termoregülasyon yetenekleri, o çevredeki koşullar (özellikle çevre sıcaklığı), nakil süresi, hayvanların mola ihtiyaçlarının olup olmayacağı, araçta yem ve su verilip verilmeyeceğine de dikkat edilmelidir. Hayvan başına ayrılan alan ile canlı ağırlık arasındaki ilişki genellikle doğrusal değildir.
Nakil aracının iyi kullanılması koşuluyla, hayvan başına ayrılan alan arttıkça
yani yükleme yoğunluğu azaldıkça hayvan refahı artar. Ancak araç iyi kullanılmıyorsa, virajlara çok hızlı giriliyorsa, ani fren yapılıyorsa, bu durumda hayvanların birbirlerine yakın olması yani yükleme yoğunluğunun fazla olması yaralanma olasılığını azaltabilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Nakil sırasında hayvanların rahat bir şekilde ayakta durması; diğer hayvanlara,
araca veya bölmelere temas etmeksizin dengelerini sağlaması için belli bir alanın
sağlanması gerekir. Bu alan hayvanların doğal pozisyonlarında yatmalarına ve diğer hayvanların yürümelerine engel olmayacak düzeyde olmalıdır. Araç hareket
halindeyken ayakta duran hayvanlar diğer hayvanlara temas etmeksizin veya nakil aracına yaslanmaksızın dengelerini sağlamaya çalışırlar. Nakil aracı kurallara uygun kullanılırsa, diğer hayvanlara temastan kaçınırlar. Çiftlik hayvanları nakil sırasında dengeyi sağlamak için, ayaklarını vücudun altındaki alanın biraz dışında tutarlar. Bu nedenle ayakta dururken normalden daha fazla alana ihtiyaç duyarlar.
Diğer taraftan hayvanlar yatmaları için ayakta durma pozisyonuna göre daha fazla alana ihtiyaç duyarlar. Özelikle uzun süreli nakillerde bütün hayvanların aynı zamanda yatabilecekleri olasılığı dikkate alınmalıdır. Nakil süresi artarsa, hayvan başına ayrılan alanın da artırılması gerekir. Doğru cevap A'dır.

Hayvanlar aşağıdaki durumlarda nakil öncesi ve sırasında ayrı olarak muamele edilmelidirler;

Doğru cevap B'dir.

Kendilerine sağlanan çevresel etkilere karşı hayvanlarda korku, hastalık düzeyinde artış, verimlerde düşme ya da değişme gibi tepkisel reaksiyonlar olarak tanımlanan hayvan refahı; kasaplık hayvanlar için kendilerine sağlanan barındırma ve bakım-yönetim yanında, nakil, kesim öncesi ve sırasında uygulamalara karşı gösterilen tepkisel reaksiyonlar ya da yaşam kalitesi olarak tanımlanabilir. Kısaca hayvan refaahını uygulanan bakım ve yönetim ile ilgili faktörlere karşı “acaba hayvan ne düşünür, ne hisseder” olarak tanımlamak daha doğru olabilir.

Normal olarak bütün hayvanlara bulundukları ortamda aşağıda belirtilen beş
temel gereksinimin sağlanması gerekir. Bu beş temel gereksinim aynı zamanda hayvanların beş temel özgürlüğü olarak tanımlanmaktadır. Buna göre hayvanlar yaşadıkları ortamda; normalden uzun süre aç ve susuz bırakılmamalı, uygun ve rahat barındırma koşulları sağlanmalıdır. Acı, ağrı, yara ve hastalıklar ile hastalıklara neden olabilecek hazırlayıcı faktörlerin olmadığı koşullarda barındırılmalı, hastalanan hayvanlar hemen tedavi edilmelidir. Hayvanlar bulundukları ortamda doğal davranışlarını sergileyebilmeliler, korku ve stresten uzak koşullarda barındırılmalı, sevk ve idareleri kolaylıkla, rahat bir şekilde yapılmalıdır. Genel olarak
bu beş temel gereksinim yanında hayvan refahı ile ilgili olarak hayvanların iyi
şartlarda barındırılması, iyi beslenmesi, sağlıklı olmaları ve bulundukları ortamda doğal davranış özelliklerinin kısıtlanmaması temel önceliktir.

Avrupa Birliği’ne üye olan devletler hayvan refahı ile ilgili 22 Aralık 1993 tarihli
olan 93/119/EC direktif ve 24 Eylül 2009 Tarihli 1099/2009 Nolu Konsey Regülasyonu hükümlerini uygulamaktadırlar

Kasaplık hayvanların kışın en az sekiz saat, yazın oniki saat, özellikle uzun
yoldan gelmişse 24 saat dinlendirilmesi gerekir. Dinlendirme ya da bekletme padoklarına indirmede mutlaka hayvanlara uygun olarak yapılmış, kaygan olmayan rampalar kullanılmalıdır.

Kesimden altı-sekiz saat önce yemleme durdurulmalıdır. Koyunlar 12 saat
içinde kesilmeyeceklerse günde iki kez yemlenmelidirler. Dinlendirme sürecinde yapılacak en önemli iş hayvanların muayenesidir. Muayene sonucunda hasta ya da şüpheli hayvan tespit edilmesi durumunda bunlar ya şüpheli hayvan padoklarına ya da acil kesim salonlarına alınmalıdırlar.

Bekletme alanında hayvanlar kesim öncesi muayene hariç direk güneş ışığı ya
da çok parlak ışık altında tutulmamalıdır. En az 220 lux ışık yoğunluğu sağlanacak şekilde düzenleme yapılmalıdır.
Kesim öncesi bekletme alanlarında hayvan başına yeterli alan ayrılmalıdır. Bu
alan hayvanın yaşına, özellikle canlı ağırlığına göre değişmektedir. Örneğin 600-650 kg canlı ağırlıktaki bir besi danası için 6 m2, 60-90 kg ağırlıktaki bir koyun için 1.2-1.4 m2, koçlar için 1.5-2.0 m2 zemin alanı ayrılmalıdır.

İlk defa bindokuzyüzlü yılların başında Fransa’da kullanılan tabanca ile bayıltma metodu, başlıca sığır, koyun, domuz ve atların bayıltılmasında kullanılmaktadır.
Tabanca ile bayıltma işleminde amaç ani bir darbe ile 14-15 sn kadar devam
eden bir bilinç kaybı oluşturmaktadır. Tabanca ile bayıltma işleminde sürgülü tabanca prensibine dayanarak çalışan tabancanın metal sürgüsü beyni hedef alır. Bu işlem hayvanı öldürmez. Ölüm gerçekleşene kadar bilinçsizlik hali devam etmelidir. Yeterli bilinç kaybı oluşturmada başarı hayvanın beden yapısı ve ağırlığına bağlı olarak yeterli ve doğru hızda vurma işlemine yani tabancanın kullanılmasına bağlıdır. Tabancanın pozisyonu iyi ayarlandığında ani ve geriye dönüşü olmayan bir bilinç kaybı oluşturur.
Tabanca ile bayıltma için genç dana ya da boğalarda bu ekipmanın vurma hızının en az 70 m/s, düve ve reforme edilmiş kasaplık yaşlı sığırlar için 55 m/s’den aşağı olmaması tavsiye edilmektedir.

Karbondioksit ile bayıltmada; bayıltmadan sonra çok yönlü kanamaların önüne geçilmiş olur ve bayıltıldıktan sonra tam manasıyla hareketsiz kalan domuzlarda kanın akıtılması kolaylaştırılır. Aynı zamanda kullanılan CO2 solunumu aktive eder. Böylece, kan dolaşımını pozitif etkiler ve kuvvetli bir sirkülasyon oluşur. CO2 ya da gaz ile bayıltmanın tek dezavantajı masraflı oluşudur.

Askıda kesim sisteminde elde edilen et ve kan daha hijyenik olduğundan en
uygun kesim yöntemidir.

Kasaplık hayvanların kesilerek kanatılmasında dikkat edilmesi gereken başlıca
kurallar şunlardır:
Sersemletme ya da bayıltmadan hemen sonra ana damarlar kesilerek kan
mümkün olduğu kadar hızlı ve bol miktarda akıtılmaya başlanmalı, hayvanın bilinci geri gelmeden kanama sonlanmalıdır.
Kanatma ya da kesme işlemi keskin bir bıçak kullanarak kesim yerinde ince bir
çizgi oluşturacak şekilde yapılmalıdır. Hayvanın boynu ve damarları kesildikten sonra beyin fonksiyonlarının tamamen tükenmesi için en az 30 saniye beklenmelidir.
Kanama sona ermeden derinin yüzülmesi gibi hiçbir işlem uygulanmamalıdır.
Sersemletme, zincir takma ve kesme işlemleri için bir kişi sorumlu ise bu kişi
bir hayvan üzerinde işlemleri sırasıyla tek tek yapıp bitirdikten sonra diğer hayvana geçilmelidir.
Kümes hayvanlarının otomatik kesildiği işletmelerde mekanik sistem arızası
ya da sersemletmenin yeterince olmamasına bağlı hayvanın kendini yukarı doğru çekmesiyle yeterli kesimin gerçekleşmediği hayvanları kesmek için elle  kesim yapacak eğitimli bir kişi bulundurulmalıdır.
Hayvanı yatırarak yatay kanatmada kan çıkışını arttırmak amacıyla, hayvan üzerine bastırılarak zorlamamalı, dolayısıyla sindirim organları hareket ettirilmemelidir.
Göğüs kafesi zarı ya da pleura kesilmemeli ve delinmemelidir.
Askıda dikey kanatma sırasında kan toplama bölümünde idrar ve vücut sıvılarının kan ile karışmaması sağlanmalıdır.
Farklı hayvanlara ait kanlar, muayene edilmeden birbirleri ile karıştırılmamalıdır.
Bıçaklar her kanatma öncesi kaynar su ile yıkanmalı, bıçak kutuları temiz ve
sağlıklı olmalıdır.