HAYAT SİGORTALARI VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ

Sayfa 160, Şekil 8.1: Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi Mevzuatının Kaynakları

Ülkemizde gönüllü katılıma dayalı ve katkı esasıyla oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin 4632 sayılı Kanuna göre amaçları, kanunun “amaç ve kapsam” başlıklı ilk maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre kanunun amacı, kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Öte yandan kanun, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektetir.

Katkı payı, emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenmesi gereken tutarı ifade eder.

Emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, şirket nezdinde katılımcı adına açılan bireysel emeklilik hesabına katkı yapılır. Şirket, katkı paylarını, en geç şirkete intikalini takip eden ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır.

Katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edebilir. Aktarım talebinde bulunulması halinde şirket, bildirimin ulaşmasından itibaren en geç on iş günü içinde talebi yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunulabilmesi için şirkette en az bir yıl süreyle kalınmış olması gereklidir.

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde, katılımcının vefat etmesi halinde lehdarı, maluliyet durumunun ortaya çıkması halinde ise katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin kendisine ödenmesini talep edebilir.

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için iki şart vardır:

Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak zorundadır.

Katılımcı 56 yaşını doldurmuş olmalıdır.
Emekliliğe hak kazanan katılımcı kanuna göre şu haklardan birine sahip olmaktadır:

Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının kendisine ödenmesini istemek.

Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin tamamının kendisine ödenmesini istemek.

Yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde kendisine maaş bağlanmasını talep etmek.

Bireysel emeklilik aracıları;

a)  Mesleğin icaplarına, iyiniyet kurallarına ve mevzuata uygun faaliyette bulunmakla,

b)  Katılımcıların hak ve menfaatleri ile bireysel emeklilik sisteminin işleyişini tehlikeye sokabilecek hareketlerden kaçınmakla,

c)  Katılımcının yaşı ve beklentilerine göre, sistemin uzun vadeli yapısını ve vergi düzenlemelerini de göz önünde bulundurarak katılımcıya uygun tavsiyede bulunmakla,

d)  Mesleki yeterliliğe ilişkin tamamlayıcı eğitim programına katılmakla,

sorumludur.

Katılımcılar, ilgili Kanun maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten sonra;

a)  En az üç yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde onbeşine,

b)  En az altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde otuzbeşine,

c)  En az on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde altmışına, hak kazanır. Bu sürelerin hesabında emeklilik sözleşmesi esas alınır.

Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat veya maluliyet nedeniyle ayrılanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın tamamına hak kazanır. Devlet katkısı hesabındaki tutarlardan hak kazanılan tutarlar sistemden ayrılma veya emeklilik durumunda katılımcıya ödenir.

Katılımcılar, ilgili Kanun maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten sonra;

a)  En az üç yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde onbeşine,

b)  En az altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde otuzbeşine,

c)  En az on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde altmışına,

hak kazanır. Bu sürelerin hesabında emeklilik sözleşmesi esas alınır.

4632 Sayılı Kanunun üçüncü maddesi bireysel emeklilik sisteminde kurumsal yapının en üstünde yer alan kurumu tanımlamaktadır. Bu organ Bireysel Emeklilik Danışma Kuruludur (BEDK). BEDK, bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemek, hayata geçirilmesi ile ilgili gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevlidir. BEDK; Hazine Müsteşarlığı’nın başkanlığında, Maliye Bakanlığı (şimdiki ismiyle Hazine ve Maliye Bakanlığı), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (şimdiki ismiyle Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı), Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır. (BETYSK Md.3)

Şirket, katkı paylarını, en geç şirkete intikalini takip eden ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır.

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için iki şart vardır:
• Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak zorundadır.
• Katılımcı 56 yaşını doldurmuş olmalıdır.

Emeklilik şirketi, 4632 Sayılı Kanuna göre kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere bu kanun ile oluşturulan emeklilik branşında ruhsat almış şirketi ifade eder. Şirket, Sigortacılık Kanunu hükümlerine göre hayat ve ferdi kaza sigortaları branşlarında da ruhsat alabilir.
Şirketin emeklilik branşı dışında başka bir branşta da faaliyet göstermesi halinde her bir branşa ait hesaplar ayrı tutulur.
Şirket kuruluş izni Bakan tarafından verilir. Kurulacak şirketin ticaret unvanında “emeklilik” ibaresinin bulunması zorunludur. Kuruluş izni için Müsteşarlığa başvuruda bulunulur.
Kurulacak şirketin;
• Anonim şirket şeklinde kurulması,
• Faaliyet konusunun bu kanunda belirtilen faaliyetlerle sınırlandırılmış olması,
• Sermayesinin yirmi trilyon liradan az olmaması ve ödenmiş sermayesinin asgari on trilyon olması ve kalanının üç yıl içerisinde ödenmesinin taahhüt edilmesi,
• Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,
• Ana sözleşmesinin bu kanun hükümlerine uygun olması,
• İş planı ve sistem tasarımı ile yapılabilirlik raporlarının sunulması gerekmektedir.

Asgari mesleki deneyim süresi, genel müdür için on yıl, genel müdür yardımcıları ve başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibariyle genel müdür yardımcısına denk veya daha üst konumlarda imza yetkisine haiz diğer yöneticiler için yedi yıldır.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi Mevzuatının Kaynakları;

-Kanunlar

-Yönetmelikler

-Tebliğler

-Kararlar

-Genelgeler.

Katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edebilir. Aktarım talebinde bulunulması halinde şirket, bildirimin ulaşmasından itibaren en geç on iş günü içinde talebi yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunulabilmesi için şirkette en az bir yıl süreyle kalınmış olması gereklidir.

Kuruluş izni alan şirketin faaliyete geçebilmesi için, emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alması zorunludur. Emeklilik branşı faaliyet ruhsatı, Müsteşarlık tarafından verilir. Faaliyet ruhsatı almak üzere Müsteşarlığa yapılan başvurularda;
• İki yıl içinde en az yüz bin katılımcıya hizmet verecek biçimde gerekli her türlü planlamanın yapılmış olması,
• İş planı ve sistem tasarımında öngörülen düzenlemelerin yapılmış olması,
• Fiziksel mekan, teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları uyumunun sağlanmış olması şartları aranmaktadır.

Katılımcılar, ilgili Kanun maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten sonra;
a) En az üç yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde onbeşine,
b) En az altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde otuzbeşine,
c) En az on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde altmışına,
hak kazanır. Bu sürelerin hesabında emeklilik sözleşmesi esas alınır.

Fonun malvarlığı, şirketin 4632 Sayılı Kanundan, 28.7.1981 tarihli ve 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunundan, emeklilik sözleşmesinden, fon içtüzüğünden ve ilgili mevzuattan doğan yükümlülüklerini yerine getirmesi ve sorumluluğunu karşılaması dışında hiçbir amaçla kullanılamaz. Fon malvarlığı rehnedilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczettirilemez ve iflas masasına dahil edilemez.