HAYAT SİGORTALARI VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ

Hayat sigorta sözleşmesinde riziko, sözleşen tarafların iradelerinin dışında kalan ve ödeme yükümlülüğünün ortaya çıkmasına sebep olan olaydır. Sigorta edilen riziko, sigorta sözleşmesi ile belirlenir. Hayat sigortasında da rizikonun niteliği ve konusu teminatın türüne göre sözleşme ile tespit edilir. Rizikoyu teşkil eden olay (ölüm ya da belirli bir tarihte hayatta kalma) sigortalı (riziko şahsı) olarak adlandırılan kişi üzerinde gerçekleşmektedir. Hayat sigortasında en yalın şekliyle risk yaşama ve ölme ihtimalidir. Türk Ticaret Kanunu hayat sigortalarının kapsamını 1490 ıncı maddesi sadece ölme ve hayatta kalma ihtimallerine karşı sigorta olarak belirtmiş olsa da karma mahiyette her iki riski birden taşıyan ve bundan başka kaza sonucu maluliyet, çalışamaz hale ve bakıma muhtaç hale gelme rizikolarının da ek teminat olarak alındığı sigorta sözleşmeleri mevcuttur. Ayrıca bunların yanında risk hiç gerçekleşmese de riziko şahsına ödeme yapan birikimli hayat sigortaları da mevcuttur.

Hayat Sigortası Genel Şartları'nda ölüm rizikosunun aşağıda belirtilen hallerde gerçekleşmesi halinde bu tür rizikoların sigorta teminatı dışında kalacağı hükme bağlanmıştır.
1. Yolcu sıfatı dışında havada yapılan yolculuklar esnasında ölüm rizikosu gerçekleşirse, şirket yalnız riyazi ihtiyat ödemekle yükümlüdür; ölüm tazminatı ödenmez.
2. Aksi sözleşme ile kararlaştırılmadıkça, sigorta savaş halinde geçerli değildir.
3. Sigortalı, üç yıldan kısa sürede devam eden ve ölüm ihtimaline karşı yapılan sözleşmede, intihar veya intihara teşebbüs sonucunda ölürse sigortacı sigorta bedelini ödemekle yükümlü değildir. Ancak, sigorta sözleşmesinin üç yılı doldurmuşsa, bu riziko teminat dışı olmaktan çıkar ve sigortacı sigorta bedelini tam olarak ödemek zorundadır.
4. Sigortadan faydalanan kimse hayatı üzerine sigorta yapmış olanı öldürmüş veya onun öldürülmesinde herhangi bir şekilde suç ortaklığı etmişse sigorta bedelinden mahrum kalır ve bu bedel ölenin mirasçılarına ait olur.
5. Sigortalı aksine bir sözleşme olmadığı sürece, AIDS, nükleer, biyolojik ve kimyasal silah kullanımı veya nükleer, biyolojik ve kimyasal maddelerin açığa çıkmasına neden olacak her türlü saldırı ve sabotaj veya tedavi amaçlı olanlar hariç nükleer rizikolar sonucu ölürse, sigortacı, yalnız riyazi ihtiyatı ödemekle yükümlüdür.

Meblağ sigortasında ise amaç, insanın yaşamı ya da beden sağlığını etkileyen bir durumun gerçekleşmesi sonucu ortaya çıkan gereksinimin karşılanmasıdır. İnsan yaşamı ve beden sağlığına bir değer biçilmesi mümkün değildir. Hayat sigortasının meblağ sigortası olması nedeniyle, bir kimsenin hayatı üzerine birden çok sigorta yaptırmak mümkündür. Aynı kişi için yapılan bu sigortalarda sigorta değerlerinin farklı gösterilmesi de sorun çıkarmaz. Bu yüzden, TTK m.1491/1'de bir kimsenin hayatının bir veya birkaç sigortacı tarafından çeşitli bedeller üzerinden sigorta ettirilebilmesine izin verilmiştir.

Sigorta hukuku; özel sigorta hukuku ve sosyal sigorta hukuku olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Özel sigorta hukuku zarar sigortaları ve can sigortaları olmak üzere ikiye ayrılır. Zarar sigortaları; mal ve sorumluluk sigortalarıdır. Can sigortaları ise, hayat sigortaları, kaza sigortaları, hastalık ve sağlık sigortalarından oluşmaktadır.

Hayat sigortaları, konusu insan hayatı olan ve insanın yaşamı boyunca karşı karşıya gelebileceği rizikoları için önlem almayı sağlayan ve bu nedenle de çok çeşitli türleri içeren bir sigorta dalıdır. Bu nedenle hayatı sigorta edilen kimse, ilk primin ödenmesinden önce ölmüşse sigorta sözleşmesi geçersiz sayılır (TTK .m.1487/2)

Hayat sigortaları, diğer sigorta dallarından tamamen ayrılır. Hayat sigortasında bir sigorta değeri yoktur. Bu nedenle, kişiler hayatlarını istedikleri bedelle sigorta ettirebilirler. Mal sigortalarında karşılaşılan eksik sigorta, aşkın sigorta veya çifte sigorta gibi durumlar can sigortalarında yoktur. Sigorta ettiren, kendi hayatına veya hayatına ilişkin bir olaya belirli bir değer biçtiğinde, daha sonradan bu değerin az olduğunu öne sürerek eksik sigorta hükümlerini uygulamak mümkün değildir (TTK. m.1491). Aynı şekilde, can sigortalarında, sigorta ettiren tarafından tespit edilen değerin fazla olduğu düşüncesiyle aşkın sigortadan da söz edilemez.

Hayat sigortaları ile ilgili sözleşmenin kurulmasında hiçbir şekle tabi tutulmayıp, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile sözleşme kurulmaktadır. Hayat sigortası sözleşmesinin kurulmasında Borçlar Kanunundaki Genel esasların uygulanması uygun olacaktır. Sigorta sözleşmesinin kurulması için gerekli şartlar Borçlar Kanunu 1 inci maddesinde tanımlanmaktadır. Buna göre akit, iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanı ile oluşan hukuki muameledir. Birbirine uygun beyanlar olabilmesi için öncelikle bir tarafın kendi iradesini açıklaması gerekecektir, bu açıklanan irade beyanına icap denilmektedir. İcap diğer tarafa yöneltilmesi gerekli tek taraflı bir irade beyanıdır. Bu irade beyanından sonra kendisine icapta bulunulan karşı taraf kendi iradesinin de icaba uygun olduğunu bildirirse yani icabı kabul ederse sözleşme kurulmuş olur.

Borçlar Hukuku genel prensiplerine göre susma bir irade beyanı değildir ve susan muhatap, icabı kabul etmiş olmaz. Ancak Sigortacılık Kanunu 11 inci maddesinin 2 inci bendinde “Hayat sigortalarına ilişkin sözleşmelerin yapılmasına dair teklifnamenin sigorta şirketine ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içinde sigorta şirketi tarafından reddedilmemesi halinde sigorta sözleşmesi yapılmış olur.” şeklinde düzenleme getirilmiştir. Hayat Sigortaları Yönetmeliği'nde ve Genel Şartları'nda da; sigorta sözleşmesinin yapılmasına ilişkin teklifnamenin sigorta şirketine ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içinde reddedilmemesi halinde, sigorta sözleşmesinin yapılmış olacağı belirtilmiştir.

Hayatı üzerine sigorta sözleşmesi yapılan kişiye "sigortalı", prim ödemek suretiyle sigortalının menfaatini sigortacı nezdinde sigortalayan kişiye "sigorta ettiren" ve sigorta sözleşmesine taraf olmamakla beraber lehine sigorta sözleşmesi yapılan ve rizikonun gerçekleşmesi halinde kural olarak sigorta tazminatını sigortacıdan isteme hakkına sahip olana da "lehdar" denir. Rizikonun üzerinde gerçekleştiği şahsa ise “riziko şahsı” denir.

Sigortacılık Kanunu'nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca, Türkiye’de faaliyet gösterecek sigorta şirketleri ile reasürans şirketlerinin anonim şirket veya kooperatif şeklinde kurulmuş olması şarttır. Sigorta şirketleri ve reasürans şirketleri, sigortacılık işlemleri ve bunlarla doğrudan bağlantısı bulunan işler dışında başka işle iştigal edemez. Sigortacılık Kanunu 15 inci maddesinin birinci fıkrasına göre, Türkiye’de yerleşik kişiler, Türkiye’deki sigortalanabilir menfaatlerini, Türkiye’de faaliyette bulunan sigorta şirketlerine ve Türkiye’de yaptırmak zorundadır. Ancak aynı maddesinin ikinci fıkrasının (ç) bendi uyarınca hayat sigortaları yurtdışında yapılabilir.
Ülkemizde uygulanmakta olan sigorta branşları 11/07/2007 tarihli ve 26579 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2007/1 sayılı Sigorta Branşlarına İlişkin Tebliğ ile belirlenmiştir. Bu tebliğe göre, sigorta branşları Hayat Dışı Grubu ve Hayat Grubu olmak üzere alt ayırımlara tabi tutulmuştur. Sigortacılık Kanunu 5 inci madde hükmüne göre, sigorta şirketlerinin Hazine Müsteşarlığı’ndan faaliyet gösterecekleri her bir sigorta koluna ilişkin ruhsat almaları zorunludur. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre de sigorta şirketleri hayat ve hayat dışı sigorta branşlarından sadece birinde faaliyet gösterebilirler. Sigortacılık Kanunu gereği, sigorta şirketleri hayat ve hayat dışı sigorta gruplarından sadece birinde faaliyet gösterecek olmakla birlikte, Hastalık/Sağlık ve Kaza branşları her iki grup altında yer aldığından, söz konusu branşta gerek hayat gerekse hayat dışı grubunda faaliyette bulunan sigorta şirketleri teminat verebilir. Daha önce hayat dışı sigorta şirketleri tarafından yapılan Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası, Kaza Branşında ruhsatı olan hayat sigorta şirketleri tarafından da yapılabilir.

Sigorta ettiren bildirim yükümlülüğü yerine getirilmemiş ya da gerçeğe uygun olmayan beyanda bulunmuşsa sigortacı sözleşmeden cayabilir ya da sigorta primini mevcut duruma göre değiştirebilir. TTK m.1439/1'e göre, sigortacı için önemli olan bir husus bildirilmemiş veya yanlış bildirilmiş olduğu takdirde, sigortacı onbeş gün içinde sözleşmeden cayabilir veya prim farkı isteyebilir. İstenilen prim farkının on gün içinde kabul edilmemesi hâlinde, sözleşmeden cayılmış kabul olunur. Önemli olan bir hususun sigorta ettirenin kusuru sonucu öğrenilememiş olması veya sigorta ettiren tarafından önemli sayılmaması durumu değiştirmez.

İKİNCİ BÖLÜM: Sigorta Şirketleri ve Reasürans Şirketleri
• Sigorta Şirketlerinin ve Reasürans Şirketlerinin Kuruluşu
• Sigorta Şirketleri ve Reasürans Şirketlerinin Teşkilâtı
• Ruhsat
• Ruhsat Talebinin Değerlendirilmesi
• Ruhsat İptali
• Ana Sözleşme Değişiklikleri
• İntifa ve Oy Kullanma Haklarının Edinilmesi
• Tasfiye, Birleşme, Devir, Portföy Devri ve İflas

ALTINCI BÖLÜM: Meslek Örgütlenmeleri
• Türkiye Sigorta Birliği
• Birlik Organlarının Seçim Esasları ve Yasaklar
• Sigorta Eksperleri İcra Komitesi
• Sigorta Acenteleri İcra Komitesi

Yönetmeliğin içeriği aşağıdaki başlıklardan oluşmaktadır.
• BİRİNCİ BÖLÜM; Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
• İKİNCİ BÖLÜM; Hayat Grubu Sigortaları
• ÜÇÜNCÜ BÖLÜM; Teknik Esaslar
• DÖRDÜNCÜ BÖLÜM; Özellikli Ürünler
• BEŞİNCİ BÖLÜM; Çeşitli ve Son Hükümler

Evlilik/Doğum sigortası; “Tek ya da taksitli prim ödemeleri karşılığında, sigortalılara evlilik, doğum ve insan hayatı ile ilişkili benzeri olayları esas alarak ödeme yapan hayat grubu sigorta branşıdır.”

Sermaye itfa sigortası; “Tek ya da taksitli prim ödemeleri karşılığında, süresi ve miktarı
açısından belirli olan taahhütleri kapsayan aktüeryal tekniğe dayanan, risk unsuru içermeyen vebirikim işlemlerine bağlı ödeme yapan hayat grubu sigorta branşıdır.”

Yatırım fonlu sigortalar; “Sermaye itfa sigortası hariç diğer hayat grubu sigortaları ürünlerinin bir varlığa veya varlık grubuna endekslendiği ve yatırımların fon esasına göre yapıldığı hayat grubu sigorta branşıdır.”

Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik 01 Haziran 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Hayat sigortası sözleşmesindeki taraflar;
1. Sigortacı
2. Sigorta Ettiren
3. Riziko Şahsı
4. Lehdar

Sözleşmenin yapılması sırasında sigortacı için önemli olan bir husus sigorta ettiren tarafından bildirilmemiş veya yanlış bildirilmişse sigortacı onbeş gün içinde sözleşmeden cayabilir veya prim farkı isteyebilir.

İstenilen prim farkının on gün içinde kabul edilmemesi hâlinde, sözleşmeden cayılmış kabul olunur.