HAYAT SİGORTALARI VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ - Deneme Sınavı - 4

Emeklilik şirketi kuruluşuna ilişkin verilen izin, izin tarihinden itibaren bir yıl içinde emeklilik branşı faaliyet ruhsatı almak üzere başvurunun yapılmamış veya gerekli belgelerin süresi içinde tamamlanmamış olması halinde kendiliğinden geçersiz olur.

Hepsi bireysel emeklilik sisteminde ceza sorumluluğuna maruz kalabilecek kişilerden biridir.

Şirketin yönetim kurulu üç kişiden az olamaz ifadesi emeklilik şirketlerinin yapısı ve organları hakkındaki düzenlemelerden biri değildir.

Dünya’da olduğu gibi ülkemizde de, sosyal güvenlik sistemi ile ilgili birtakım sorunlar, toplumun her kesiminde yeni çözüm arayışlarına neden olmuştur. Tüm bu tartışma ve ihtiyaçlar neticesinde, 28.03.2001 Tarih ve 4632 sayılı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu”, TBMM’de kabul edilmiş ve 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Kanun, hukukun yazılı kaynaklarının temelini oluşturur ve Türkiye Cumhuriyeti’nde kanun koyma yetkisi yasama organı olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilmiştir. Meclis, o günkü isimleriyle, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun görüş ve önerilerini de alarak, 28 Mart 2001 tarihinden Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nu (BETYSK) kabul etmiştir. Kanun, 7 Nisan 2001 tarihinde 24366 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

Yönetmelikler, bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanması için çıkardıkları hukuk kurallarıdır. Yönetmelikler, yasa ve tüzüklere aykırı hüküm içeremezler. Ülke çapında uygulanacak olan yönetmeliklerin yargısal denetimi Danıştay tarafından yapılırken, diğer yönetmeliklerin yargısal denetimi genel görevli idari mahkemeler tarafından yapılır. BETYSK’nın hemen ardından 28 Şubat 2002 tarihinde dört temel yönetmelik çıkarılarak kanunun uygulamalarına açıklık getirilmiş ve günümüze kadar çok sayıda yönetmelik ile bireysel emeklilik sistemi işlerliğini arttırmıştır.

Tebliğ, sözcük anlamıyla “duyurma, bildirme, haber verme” anlamına gelmektedir. Sistemin işlerliği açısından çeşitli dönemlerde Hazine Müsteşarlığınca, Türkiye Sigorta Birliğince, Sermaye Piyasası Kurulunca çeşitli tebliğler yayınlanmıştır.

Kararlar, sistemin işletilmesi hususunda ilgili kamu otoritelerince yapılan işlem ve kararları ifade etmektedir.

Genelgeler, yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazılardır.

4632 sayılı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu”na göre,

Bakan veya Bakanlık, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan veya Bakanlığı,

Müsteşarlık, Hazine Müsteşarlığını,

Kurul, Sermaye Piyasası Kurulunu,

Katılımcı, emeklilik sözleşmesine kendi ad ve hesabına taraf olan gerçek kişiyi,

Katkı payı, emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenmesi gereken tutarı, Şirket, emeklilik şirketini, Fon, emeklilik yatırım fonunu, Portföy yöneticisi, Kuruldan portföy yöneticiliği yetki belgesi almış ve Kurulca uygun görülen portföy yönetim şirketini, Saklayıcı, emeklilik yatırım fonu portföyündeki varlıkların saklandığı ve Kurulca uygun görülen saklama kuruluşunu, Bireysel emeklilik hesabı, emeklilik sözleşmesi çerçevesinde katılımcı ad ve hesabına ödenen katkılar ve bu katkılara ilişkin her türlü getirinin katılımcı bazında izlendiği hesabı, Birikim, bireysel emeklilik hesabındaki katkılar ile bunların getirilerinin toplamını, Bireysel emeklilik aracıları, emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan kişileri ifade etmektedir. (BETYSK Md.2)

4632 Sayılı Kanunun üçüncü maddesi bireysel emeklilik sisteminde kurumsal yapının en üstünde yer alan kurumu tanımlamaktadır. Bu organ Bireysel Emeklilik Danışma Kuruludur (BEDK). BEDK, bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemek, hayata geçirilmesi ile ilgili gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevlidir. BEDK; Hazine Müsteşarlığı’nın başkanlığında, Maliye Bakanlığı (şimdiki ismiyle Hazine ve Maliye Bakanlığı), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (şimdiki ismiyle Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı), Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır. (BETYSK Md.3)

Emeklilik Sözleşmesi;

• Katılımcının sisteme girmesine,

• Sistemden ayrılmasına,

• Emekli olmasına,

• Katkı paylarının ödenmesine,

• Bu katkı paylarının bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine,

• Katılımcı veya lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen, esas olarak katılımcı ve emeklilik şirketinin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir. (BETYSK Md.4)

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için iki şart vardır:

• Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak zorundadır.

• Katılımcı 56 yaşını doldurmuş olmalıdır.

Yıllık gelir sigortası, toplu veya belirli süreler içinde yapılan katkılara göre sigortalının yaşaması halinde hemen veya belli bir süre sonra başlayan, sigortalıya veya lehdarlarına ömür boyu veya belirli süreler için yapılan düzenli ödemelerdir. Yıllık gelir sigortası sözleşmesine göre belirlenen emeklilik maaşı, aylık, üçer aylık, altı aylık veya yıllık olarak ödenebilir.

Emeklilik şirketlerinin yapısı ve organları hakkındaki düzenlemeler kanunun 12. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

• Şirketin yönetim kurulu beş kişiden az olamaz.

• Şirket genel müdürü ve yokluğunda vekili, yönetim kurulunun doğal üyesidir.

• Yönetim kurulu üyelerinin salt çoğunluğunun bu maddede genel müdür için öngörülen mesleki deneyim süresi hariç diğer şartlara haiz olması gerekir.

• Denetim kurulu üyelerinin, genel müdürün, genel müdür yardımcılarının ve başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibariyle genel müdür yardımcısına denk veya daha üst konumlarda imza yetkisine haiz diğer yöneticilerin, bu maddenin üçüncü fıkrasında öngörülen şartları haiz olmaları, en az lisans düzeyinde öğrenim görmüş olmaları ve sigortacılık veya işletmecilik alanında mesleki deneyime sahip olmaları şarttır.

Katılımcılar, ilgili Kanun maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten sonra;

a) En az üç yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde onbeşine,

b) En az altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde otuzbeşine,

c) En az on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde altmışına, hak kazanır.

Bu sürelerin hesabında emeklilik sözleşmesi esas alınır.

Fon, şirket tarafından emeklilik sözleşmesi çerçevesinde alınan ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan malvarlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur. Fon, bu kanunda yer alan amaçlar dışında kullanılamaz ve kurulamaz. Şirketin, fon kurmak üzere Kurula başvurması zorunludur. Kuruluş izni almak üzere yapılacak başvurularda istenilecek şartlara ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir

Sayfa 160, Şekil 8.1: Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi Mevzuatının Kaynakları

Ülkemizde gönüllü katılıma dayalı ve katkı esasıyla oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin 4632 sayılı Kanuna göre amaçları, kanunun “amaç ve kapsam” başlıklı ilk maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre kanunun amacı, kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Öte yandan kanun, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektetir.

Katkı payı, emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenmesi gereken tutarı ifade eder.

Emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, şirket nezdinde katılımcı adına açılan bireysel emeklilik hesabına katkı yapılır. Şirket, katkı paylarını, en geç şirkete intikalini takip eden ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır.

Katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edebilir. Aktarım talebinde bulunulması halinde şirket, bildirimin ulaşmasından itibaren en geç on iş günü içinde talebi yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunulabilmesi için şirkette en az bir yıl süreyle kalınmış olması gereklidir.

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde, katılımcının vefat etmesi halinde lehdarı, maluliyet durumunun ortaya çıkması halinde ise katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin kendisine ödenmesini talep edebilir.

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için iki şart vardır:

Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak zorundadır.

Katılımcı 56 yaşını doldurmuş olmalıdır.
Emekliliğe hak kazanan katılımcı kanuna göre şu haklardan birine sahip olmaktadır:

Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının kendisine ödenmesini istemek.

Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin tamamının kendisine ödenmesini istemek.

Yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde kendisine maaş bağlanmasını talep etmek.