HAVAYOLU YÖNETİMİ

Havayolu işletmeleri yöneticilerinin karşılaştığı önemli planlama kararlarında cevaplamaları gereken soruları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Belobaba, 2009, s. 153):

• Filo planlama: Ne tür hava aracına, ne zaman, kaç tane sahip olmalıyız?
• Hat planlama: Filo kullanılabilirlik kısıtlamalarına göre uçaklar nerede daha kârl bir şekilde uçurulabilirler?
• Tarife planlama: Uçuşlar, operasyon ve uçak sınırlamalarına göre her hatta ne zaman ve ne sıklıkta gerçekleştirilmelidir?

Hangi tip uçağın ne zaman, hangi finansal kaynaklarla ve ödeme planıyla elde edileceği, hangi uçakların hangi yöntemle ne zaman filodan çıkartılacağı gibi sorulara cevap verme süreci ise filo planlaması olarak tanımlanabilir.

Filo planlamada zaman periyodu havayolu işletmesi ve çevresine bağlı olarak 5-15 yıl arasında değişebilir. Normalde filo planlamasının ilk yılı operasyonel planlara adaptasyon yılıdır.

Havayolu işletmeleri filo planlaması yaparlarken pazarlama ve talep tahmin araştırmalarından yararlanılır. Sözü edilen araştırmalarda genellikle aşağıda verilen sorulara cevap aranmaktadır (Euresas, 1996, s.37):

Havayolu taşımacılığı faaliyeti hangi coğrafi pazarda sürdürülmektedir? Faaliyet alanı mevcut durumla mı sınırlıdır yoksa farklı coğrafi pazarlara (bölgelere) da kayacak mıdır?

Mevcut ve hedef pazarlarda coğrafi kısıtlar ve engeller nelerdir?

Fiziki çevre kapsamındaki değişkenler seçilecek uçak tipi ve filoda olması gere- ken uçak sayısını nasıl etkilemektedir? Örneğin pazarlar arasındaki mesafeler, mânialar, dağlar ya da denizlerin durumu uçak tipi ve sayısını nasıl ve ne derecede etkilemektedir?

Havayolu pazarındaki ekonomik düzenlemeler hangi pazarlara erişim ve giriş olanağı vermekte, hangilerinde sınırlamalar getirmektedir? Kapasiteye ilişkin ekonomik düzenlemeler hangi pazarlarda sıklığı nasıl etkilemektedir?

Rekabet şartları nasıldır? Mevcut ve potansiyel rakiplerin, ikame ulaşım seçeneklerinin, tedarikçi ve müşterilerin rekabet gücü ne kadardır?

Havayolu taşımacılığı pazarındaki talep, arz ve rekabet dinamiklerine ilişkin koşullar ne zamana kadar bu şekilde seyredecektir?

Hedef pazardaki paylaşım nasıldır? Pazar doyuma ulaşmış mıdır? Ya da ne zaman ulaşacaktır?

Pazardaki sıklık ihtiyacı ve bunun filodaki uçak tipi ve sayısına etkisi nedir

Filo yapısı talebin miktarı ve özellikleri ile uyumlu mudur?

Filodaki uçak tipleri mevcut ve hedef pazardaki operasyonel engellerle başa çıkabilecek midir?

Ücretli yolcu kilometre: Pazara arz edilen havayolu taşımacılığı hizmetinin miktarını hesaplamak için koltuk kapasitesi uçuş mesafesi ile çarpılır. Sonuç arz edilen koltuk km (AKK) olarak adlandırılır. Ücretli yolcu km (ÜYK), pazara arz edilen havayolu taşımacılığı hizmetini kaç kişinin satın aldığını ve bu kişilerin kaç km öteye taşındığına ilişkin değeri verir.

Doluluk oranı: Yüzde (%) olarak ifade edilen doluluk oranı ücretli yolcu km’nin arz edilen koltuk km’ye bölünmesi ve çıkan sonucun 100 ile çarpılmasıyla bulunur. Doluluk oranı pazara sunulan havayolu hizmet sunumundan ne kadarının satıldığını gösterir.

Diğer bir alternatif olan “aşağıdan yukarıya” ya da başka bir deyişle dar kapsamlı “mikro” yaklaşım belirli bir havaalanı çifti pazarının kendisine has özelliklerini, bu pazardaki müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını ve buna uygun uçak gereksinimlerinin daha detaylı bir şekilde analiz edilmesine işaret etmektedir. Belirli bir zaman diliminde “Asıl Başlangıç- Asıl Varış” (AB–AV) pazarlarındaki (Origin-Destination) talep tahmini, doluluk oranı ve uçak verimliliği hedefi, uçakların kuyruk adlarına göre sınıflandırılmış birim gelir ve gider hesaplamalarını içermektedir (Belobaba, 2009, s. 160).

Filo planlamasında alınacak kararları etkileyen diğer bir gelişim hızlı teknolojik gelişmelerdir.

Filo planlamasını etkileyen diğer bir gelişme ise çevre hassasiyetinin artmış olmasıdır.

Benzer filo durumunun havayolu işletmelerine sağladığı avantajlar şu şekilde özetlenebilir:

• Uçak atamada esneklik,
• Uçucu ekip görevlendirmesinde ve eğitiminde esneklik,
• Yedek parçada benzerlik ve verimli yedek parça havuzu,
• Bakım ekibinin eğitimi ve görevlendirmesinde esneklik.

Tarife Planlama Sürecini Etkileyen Faktörler (Sayfa:165, Şekil 6.2)

Filo planlamasının öncelikli amacı ihtiyaç duyulan uçak tipinin kapasitesini, menzilini, uçuş ağına uygunluğunu ve ekonomikliğini belirlemektir. Doğru cevap A'dır.

Nerelere sefer konulacağı ve seferlerin hangi sıklıkla tekrarlanacağı havayolu ürününün tarife temelli bileşenine karşılık gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

Ekonomik değerlendirme sürecindeki en önemli aşama geleceğe yönelik trafik talebinin ücretli yolcu kilometre (ÜYK) olarak tahmin edilmesidir. Talep tahminleri hem tüm uçuş ağını hem de belirli bölge ve hatları kapsayacak şekilde yapılır Doğru cevap D'dir.

uçak verimliliği günlük uçak başına arz edilen koltuk-km değeri ile ölçülür ve aşağıdaki formüle göre hesaplanır.

Uçak Başına Günlük AKK = Kalkış sayısı x Ortalama Uçuş Uzunluğu x Koltuk Sayısı

Doğru cevap C'dir.

2006 yılına gelindiğinde kiralama yöntemi çok daha fazla kullanılır olmuş ve bütün uçak edinimlerinin yarısından fazlasında bu yöntem kullanılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Uçak değerlemesi yapabilmesi için havayolu işletmelerinin bazı özgün verilere ihtiyacı vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir

• Ağ yapısıyla ilgili veriler

• Hat verisi

• Havaalanı verileri

• Güncel filo yapısı

Doğru cevap D'dir.

Genellikle ABD’deki Hava Taşımacılığı Birliğinin (Air Transport Association) formüle ettiği ATA 100 kodlamasının kullanıldığı teknik analiz aşağıdaki konularla ilgilidir

• Yapılar ve uçuş kontrolleri • Mekanik sistemler • Avionikler ve alet sistemleri • Motor sistemleri

Doğru cevap E'dir.

Benzer filo durumunun havayolu işletmelerine sağladığı avantajlar şu şekilde özetlenebilir: • Uçak atamada esneklik, • Uçucu ekip görevlendirmesinde ve eğitiminde esneklik, • Yedek parçada benzerlik ve verimli yedek parça havuzu, • Bakım ekibinin eğitimi ve görevlendirmesinde esneklik.Doğru cevap A'dır.

Dışsal faktörler arasında konaklama hizmetleri yer almaktadır. Diğer seçenekler içsel faktörleri belirtmektedir. Doğru cevap E'dir.

Slot düzenlemeleri, belirli bir hava sahası ya da havaalanı için kullanıcılar tarafından talep edilen kullanım isteğini eldeki kapasiteye uygun hale indirerek düzgün bir hava trafik akışı sağlamak ve sistem kapasitesinin tamamının kullanımını sağlamak amacıyla başvurulan bir yöntemdir. Doğru cevap B'dir.