HAVAYOLU YÖNETİMİ

Düzenleme; işletmelerin eylemlerini kontrol altına alarak yönlendirmek, sınırlamak, teşvik etmek, eylemlerini yönlendirecek karar seçim ölçütlerini, haklarını, sınırlarını ve yükümlülüklerini belirlemek amacıyla kullanılan, yasal dayanağı olan, devletlerin bu konuda yetkilendirdiği kamu otoritesi tarafından tasarlanan ve uyumu izlenen kurallar bütünüdür.

Düzenlemelerin, genel olarak (ICAO, 2004, s.1.0-1):

Hava taşımacılığı faaliyetlerinin emniyetli ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilerekkamu sağlığının korunması,

Sosyal refahın ve ulusal gelişmişlik düzeyinin artırılması, sosyal devlet gereklerininkarşılanması,

Ulusal çıkarların korunması ve savunma ihtiyaçlarının karşılanması,

Bazı bölgelerin ekonomik ve sosyokültürel açıdan desteklenmesi,

Uluslararası ekonomik ve ticari faaliyetlerin gerektirdiği taşımacılık hizmetlerinin

sağlanması,

Turizm gibi belirli sektörlerin desteklenmesi,

Döviz girdisi sağlanması,

Posta taşımacılığı ve doğal afetlerde ortaya çıkan taşımacılık ihtiyacının karşılanması,

Hava taşımacılığında sürdürülebilirliğin elde edilmesi,

Yolcu haklarının korunması.
amacıyla yapılmaktadır.

Düzenlemelerin, genel olarak hangi amaçla tasarlandıkları aşağıda verilmektedir (ICAO, 2004, s.1.0-1):

Hava taşımacılığı faaliyetlerinin emniyetli ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilerekkamu sağlığının korunması,

Sosyal refahın ve ulusal gelişmişlik düzeyinin artırılması, sosyal devlet gereklerininkarşılanması,

Ulusal çıkarların korunması ve savunma ihtiyaçlarının karşılanması,

Bazı bölgelerin ekonomik ve sosyokültürel açıdan desteklenmesi,

Uluslararası ekonomik ve ticari faaliyetlerin gerektirdiği taşımacılık hizmetlerinin

sağlanması,

Turizm gibi belirli sektörlerin desteklenmesi,

Döviz girdisi sağlanması,

Posta taşımacılığı ve doğal afetlerde ortaya çıkan taşımacılık ihtiyacının karşılanması,

Hava taşımacılığında sürdürülebilirliğin elde edilmesi,

Yolcu haklarının korunması.

1944 yılında 52 ülke Şikago’da bir araya gelerek aşağıdaki konularda çok taraflı bir anlaşma zemini aramışlardır (Doganis, 2002, s.30):

Uluslararası havayolu taşımacılığı pazarlarına erişim hakkının (hava trafik hakları)karşılıklı olarak değişimi: Hangi havaalanı çiftleri arasında sefer yapılabileceğinin belirlenmesi.

Uçuş sıklığı ve kapasitenin kontrolü: Havayolu pazarlarına ne kadar kapasite sunu- lacağının nasıl belirleneceği.

Bilet ve kargo ücretlerinin kontrolü: Sunulan ürünün fiyatının nasıl belirleneceği.

ICAO’ya göre, havayolu işletmelerini ilgilendiren ekonomik düzenleme kapsamındaki unsurlar; pazara erişim, pazara giriş, sahiplik ve kontrol, kapasite, fiyat, havayolu işbir- likleri, kod paylaşımı, franchising, yolcu hakları, slot tahsisi, kur dönüşümleri, kazancın transferi, yabancı personel çalıştırma, dağıtım kanalları, e-ticaret uygulamaları ve hava araçlarının (leasing) kiralanmasıdır (ICAO, 2004).

Geri noktalar (Behind points): İlgili havayolu işletmesinin ülkesi iki yabancı ülke noktasının arasında kaldığında söz konusu olur. Türk tescilli bir havayolu işlet-mesinin aynı uçuş kodu ile Bakü-Ankara-Paris pazarlarında hizmet vermesi bunaörnektir.

Taşıyıcının kendi ülkesi dışında iki ülke arasında yolcu, yük ve posta taşıma hakkı Şikago Konvansiyonu’nda, görüşülmemiştir.

Taşıyıcının ticari bir amaçla başka bir ülkeden kende ülkesine yolcu, yük ve posta taşıma hakkı ilgili toplantıda görüşülen maddelerdendir.

Kapasite düzenlemeleri kendi içinde, özellikleri pazarı daha sıkı ya da liberal hale getiren farklı alt bileşenler barındırır. ICAO bunları aşağıdaki gibi sıralamaktadır (ICAO, 1999, s.3-1, s.3-8):

• Kapasitenin ve talebin belirlenmesi,
• Kapasitenin talebe bağlı olarak zaman içinde değiştirilebilmesi,
• Kapasitenin taraf ülkelerin yaratacağı talebe göre belirlenmesi,
• Kapasitenin taraf ülkelerin havayolu işletmelerine eşit ve karşılıklı fayda sağlayacak şekilde düzenlenmesi,
• Havayolu taşımacılığının gelişmesi ve büyümesinin kamu yararına olacak şekilde ve uygun ekonomik temeller üzerinde sağlanması,
• Tarifeli ve tarifesiz havayolu taşımacılığında sunulacak kapasitenin toplam talep dikkate alınarak uygun hale getirilmesi.

Fiyatları belirlerken dikkate alınması gereken faktörler,
• Taraf devletlerin fiyat tarifelerine itiraz edeceği durumlar,
• Tarife belirlemede kullanılacak araçları,
• Tarifenin yürürlüğe girebilmesi için başvuru yapma gerekliliği,
• Tarife başvurusunun öngörülen yürürlük tarihinden ne kadar süre öncesinde yapılacağı,
• Tarifelerin onaylanmasında kullanılacak yöntem,
• Tarifelerin eşitlenmesi gerekliliği,
• Tarifenin yürürlüğe giriş biçimi,
• Tarifeye ilişkin görüşme gerekliliği, görüşmenin yöntemi ve anlaşmazlıkların nasıl çözüleceği.

Düzenleme; işletmelerin eylemlerini kontrol altına alarak yönlendirmek, sınırlamak, teşvik etmek, eylemlerini yönlendirecek karar seçim ölçütlerini, haklarını, sınırlarını ve yükümlülüklerini belirlemek amacıyla kullanılan, yasal dayanağı olan, devletlerin bu konuda yetkilendirdiği kamu otoritesi tarafından tasarlanan ve uyumu izlenen kurallar bütünüdür.

Sivil havacılık otoriteleri ICAO kapsamında, belirli bir uçuş ya da fiyat tarifesinin incelenmesi, koşullara bağlanması, kabul edilmesi, geri çevrilmesi ya da uçuş izinlerinin verilmesi gibi işlemleri de yürütürler.

1919 yılında imzalanan Paris Konvansiyonu taraf ülkelere kendi kara sınırları üzerindeki hava sahalarında ulusal egemenlik hakkı tanıyarak ülkelerin hava sahalarını doğal kaynak olarak ilan etmiştir. Artık doğal bir kaynak olarak görülen hava sahası, yabancılar tarafından ticari bir amaçla kullanılacaksa, ülkelerin iznini gerektirmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) uluslararası havayolu pazarlarında rekabetin oluşturulması ve bu nedenle pazarın serbest bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini savunmuştur. Yüzölçümleri küçük, nüfusları az ve bu nedenle iç hat yolcu pazarları küçük olan İsveç ve Hollanda gibi ülkeler bu yaklaşıma destek vermişlerdir. Buna karşın liberal pazarın kendi havayolu taşımacılık sistemlerine zarar vereceğini düşünen (başta İngiltere olmak üzere) diğer Avrupa ülkeleri tam tersine uluslararası havayolu pazarlarında sıkı düzenleme talep etmişlerdir.

Ülkemizde bir İHT anlaşmasının yasal açıdan yürürlüğe girebilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisinde oylanıp kabul edilmesi gerekir.

Pazara erişim, ülke çiftleri arasında sefer yapılıp yapılamayacağının önünü açan ya da tıkayan bir düzenlemedir. Başka bir deyişle, uluslararası alanda havayolu pazarının oluşabilmesi pazara erişim düzenlemesinin serbest olmasına bağlıdır.

6ncı trafik hakkını kullanan havayolu işletmesi, diğer iki ülkenin yarattığı talebi kendi ülkesi üzerinden taşıyan bir çeşit köprü rolü oynar. Köprü rolü oynayan havayolu işletmeleri, aslında kendi ülkeleri ile hiçbir ilgisi olmayan talebi karşılamaktadır. Bu nedenle 6. trafik hakkının kullanılması oldukça tartışmalı bir konudur.

Bermuda-1 yöntemi: Bu yöntem adını, 1946 yılında ABD ve İngiltere arasında ekonomik düzenlemeleri daha liberal hale getirmek amacıyla Bermuda’da imzalanan İHT anlaşmasından almaktadır. Sivil havacılık otoriteleri kapasiteyi bu yöntemde önceden belirlemez, kesin sınırlamalar ya da paylaşım oranları koymazlar. Talep ve kapasiteyi tayin edilen havayolu işletmeleri kendi aralarında birlikte belirler.

Esnek fiyatlama aralıkları yöntemi: Tarife belirleme sürecinden önce fiyat tarifesinin alt ve üst sınırı belirlenir. Taraflar önerdikleri tarifeyi bu aralıkta tuttukları sürece karşı tarafın onay verme zorunluluğu vardır. Esnek fiyatlama aralığı da çift taraflı onay yöntemine göre daha liberaldir.

Devletlerin ve/veya hükümetlerin havayolu taşımacılığını sıkı bir biçimde kontrol altında tutmak istemelerinin nedenleri aşağıda sıralanmaktadır: • Havayolu taşımacılığının bir kamu hizmeti olarak görülmesi, • Havayolu taşımacılığı kamu hizmeti olarak görüldüğünden pazardaki istikrarın korunmak istenmesi, • Yıkıcı rekabetin yaratabileceği kaynak israfına engel olma isteği, • Havacılık  emniyetinin ancak sıkı düzenlemeler sayesinde sağlanabileceği inancı, • Havayolu işletmelerinin, başta bayrak taşıyıcılar olmak üzere, ülkelerin politik ve askeri amaçlarına hizmet ediyor olması, • Bayrak taşıyıcı konumundaki havayolu işletmelerinin ülke imajının korunması ve güçlendirilmesinde önemli bir araç olarak görülmesi.