Havayolu İşbirlikleri

İşletmeler için işbirliği, benzer çıkar ve amaçlar için iki ya da daha fazla işletmenin karşılıklı fayda sağlamak üzere kurdukları iş ilişkisidir.

Havayolu işbirliği, rekabet üstünlüğü sağlamak amacıyla tarife planlama, yer hizmetleri, teknoloji geliştirme, pazarlama, satış, uçak bakım gibi alanlarda iki ya da daha fazla havayolu işletmesinin ortak faaliyetler gerçekleştirmek üzere yaptıkları bir düzenlemedir

Havayolu işbirlikleri kapsamında işletmeler, belirli faaliyetleri ortaklaşa gerçekleştirerek maliyet sinerjileri elde etmeyi amaçlasa da, havayolu işbirliklerinin oluşmasının temelinde işletmelerin tek başına erişim sağlayamadığı pazarlara ortakları vasıtasıyla erişme ve küresel bir ağ yaratma istekleri yatmaktadır. Sektöre özgü ekonomik düzenlemeler havayolu işletmelerinin uluslararası pazarlara erişimleri önünde engel oluşturmaktadır. Bununla birlikte düzenlemeler izin verse bile havayolu işletmelerinin kendi kaynak ve kabiliyetleri ile uçuş ağlarını büyütmeleri de belli bir dereceye kadar gerçekleşebilir. İşte bu nedenlerle stratejik işbirlikleri kurarak havayolu işletmeleri büyük ve geniş bir ağ yapısına sahip olma amaçlarını gerçekleştirmeyi ve böylelikle küresel ölçekli bir havayolu işletmesi olarak müşterilerin istek ve ihtiyaçlarına cevap verebilmeyi istemektedir. Dolayısıyla havayolu işbirliklerinde ortakların işbirliğine getirdikleri en kritik kaynak aslında sahip oldukları ağ yapılarıdır. Günümüzde en bilinen havayolu işbirlikleri, uçuş ağlarını küreselleştirmek adına yapılan küresel havayolu işbirliği gruplarıdır.

Havayolu işbirliklerinin oluşumunda etkili olan faktörler dünya genelinde görülen ekonomik değişimler, serbestleşme, liberalleşme ve küreselleşme eğilimleri, mevcut ekonomik düzenlemelerdir.

Dünya ekonomisinde yaşanan değişimler havayolu taşımacılığı endüstrisini önemli bir şekilde etkilemektedir. Aynı zamanda havayolu taşımacılığı turizm, ticaret gibi farklı endüstrilerin gelişimine bağlı olduğundan bu endüstrilerde yaşanan olumsuz gelişmelerden de doğrudan etkilenebilmektedir. Yaşanan küresel ekonomik krizler sermaye ve işgücünün yoğun, faaliyet (işletim) maliyetlerinin yüksek olduğu bir endüstride faaliyet gösteren havayolu işletmelerinin önemli finansal kayıplar yaşamalarına neden olmuştur. Örneğin, 1970’li yıllarda petrol krizi, 1991 yılında görülen Körfez Savaşı gibi önemli gelişmeler havayolu işletmelerinin maliyetlerini olumsuz yönde etkilemiş, yolcu talebinin azalmasına bağlı olarak gelirlerinde düşüşe neden olmuştur. Sonuç olarak ekonomik gerileme dönemlerinde havayolu işletmeleri maliyetlerini azaltma yönünde büyük bir baskı altına girmektedir. İşbirlikleri ise maliyetleri azaltmanın etkili yollarından biridir. Maliyet ve riskleri paylaşmak, girdileri azaltarak verimli ve etkin faaliyet göstermek için havayolu işletmeleri işbirliklerine yönelmektedir.

Ölçek ekonomisi, işletmenin toplam üretim miktarının artmasına bağlı olarak birim maliyetlerinin azalması anlamına gelmektedir.

Ortak satın alım: Yakıt, uçak yedek parçası, bakım hizmeti, ikram, havaalanı ücretleri, kabin içi ürünler gibi ürün ve hizmetlerin işbirliği üyelerince ortaklaşa satın alınması, havayolu işletmelerini tedarikçilerle müzakere konusunda güçlü kılmaktadır. Büyük miktarlarda ürün ve hizmet satın alınması, satın alma maliyetlerinde avantajlar sağlayabilmektedir. Örneğin, 1995 yılında Delta, Singapore Havayolları ve Swissair, işbirliği çerçevesinde kabin içi hizmetlerde kullanılan plastik bardak gibi küçük ürünleri ortak satın alma yoluna gitmiştir. Küresel havayolu işbirliği grubu Star’ın 2011 yılında ortak yakıt satın alımından yıllık 27 milyon ABD doları tasarruf ettiği belirtilmektedir.

Ortak yatırım: Aktarma havaalanlarında terminal ve (iş amaçlı yolculara yönelik) yolcu bekleme salonlarının inşa edilmesi, uçak koltuğu üretimi, bilgi teknolojilerinin (örneğin, bilgisayarlı rezervasyon sistemleri-BRS) geliştirilmesi gibi yüksek yatırım maliyetleri içeren alanlarda ortak yatırım yaparak yatırım maliyetlerini azaltma şansı elde etmektedir.

Havaalanı faaliyet ve tesislerinin paylaşılması: İşbirliği kapsamında havayolu işletmeleri havaalanları bekleme salonları, kapı pozisyonları, check-in kontuarları gibi bazı havaalanı tesislerini ortak kullanmakta, bakım hizmetleri, yer hizmetleri gibi belli faaliyetleri ortak bir şekilde yerine getirmektedirler. Havaalanı kaynaklarının paylaşılması ve faaliyetlerin ortaklaşa gerçekleştirilmesi, hizmet üretiminde ihtiyaç duyulan girdi miktarını azaltarak verimlilik yaratmakta ve havayolu maliyetlerinin azalmasına katkıda bulunmaktadır.

Yoğunluk ekonomileri, sabit bir ağ büyüklüğü içinde artan yolcu trafiğine bağlı olarak birim maliyetlerin azalması ile oluşmaktadır. Başka bir deyişle aynı sayıda havaalanı (ya da şehir ile) ile daha fazla ücretli yolcu km üretilmesi birim maliyetleri azaltmaktadır.

Kapsam ekonomileri; birden fazla ürünün birlikte üretilmesi sonucunda oluşan maliyetin, her bir ürünün ayrı ayrı üretilmesi durumunda oluşacak maliyetlerin toplamından daha az olması sonucunda gerçekleşir.

Havayolu işletmeleri arasında yapılan işbirliği, satış ve pazarlamadan satın alma ve uçak bakımına kadar birçok alanda işbirliğini kapsaması halinde bu işbirliği stratejik havayolu işbirliği olarak adlandırılmaktadır. Stratejik işbirliklerinde amaç, anlaşma yapan havayolu işletmelerine rakiplerine karşı rekabetçi üstünlük kazandırmaktır ve stratejik işbirliklerinin faydaları uzun vadede elde edilmesi beklenen faydalardır.

Taktik havayolu işbirlikleri, daha kısıtlı alanda belli faaliyetlere odaklanarak yapılan dar kapsamlı işbirlikleridir. Taktik nitelikli işbirlikleri ile kısa vadeli faydalar amaçlanmaktadır ve bu faydaların havayolu işletmesine rekabetçi üstünlük sağlayacak stratejik üstünlükler getirmesi beklenmemektedir. Taktik havayolu işbirlikleri genellikle kod paylaşımı anlaşmalarına ve merkez havaalanları trafiğinin beslenmesine yönelik anlaşmalara odaklanmaktadır.

Bir havayolu işbirliğinin hisse temelli bir işbirliği olması, ortaklardan birininin diğerinin belli bir miktarda hissesini satın alması ya da ortaklar arasında belli miktarda hisssenin karşılıklı değişimi kapsamında yapılan işbirliği anlamına gelmektedir.

Hisse temelli olmayan işbirliği, karşılıklı hisse sahipliği olmadan oluşturulan işbirliğidir. Ortakların bir birilerinin hisselerine sahip olmaları, ekonomik düzenlemelerin izin verdiği ölçüde gerçekleşmektedir.

Pazar odaklı işbirlikleri, müşterilere sunulan havayolu ürününün geliştirilmesine odaklanan işbirlikleridir. İyileştirilmiş bir havayolu ürünü ile yolcu trafiği, uçak doluluk oranları ve pazar payının artırılması amaçlanmakta, dolayısıyla gelirlerin artırılması istenmektedir. Bu işbirlikleri temel anlamda kod paylaşımı ve tarife koordinasyonu ve SUYP’ların birleştirilmesi gibi pazarlama uygulamalarını içermektedir.

Maliyet odaklı işbirlikleri, hizmetlerin ortak verilmesi, karşılıklı satış yapılması, ortaklaşa bakım faaliyetleri gerçekleştirmek üzere ortak girişim kurulması ve varlıkların paylaşılması yoluyla maliyetleri azaltmak üzere tasarlanmış işbirliği anlaşmalarıdır.

Ayrıcalıklı satış anlaşması, güçlü markaya sahip büyük bir havayolu işletmesinin (franchisor), görece daha az bilinir markaya sahip daha küçük bir havayolu işletmesine marka kimliğini (örneğin, uçak dış boyaması, kabin içi tasarımı, ekip üniformaları, logosunu ve marka ismini), ilgili hizmet sunma biçimini ve hizmet dağıtım sistemi özelliklerini kullanma hakkını vermesine dayanan ticari bir anlaşmadır.

Interline trafik anlaşmaları tek bir hattı ya da sınırlı sayıda şehir çiftini kapsayan en basit düzeyde havayolu işbirlikleridir. Tek bir havayolu işletmesinin uçuş ağının tüm olası “A (noktası) – B (noktası)” kombinasyonlarını kapsaması mümkün değildir. Bu gerçek yolcuları seyahatleri esnasında aktarma yaparak havayolu işletmesi değiştirmeye zorlamaktadır. Interline anlaşmalar bu problemi çözmenin etkili bir yoludur.

Interline trafik anlaşmasının bir ileri seviyesi olan özel ücret anlaşmasında ortaklık yapan havayolu işletmeleri birbirlerine, interline anlaşmasından farklı olarak kendi uçaklarında diğer havayolunun yolcularını taşımak için daha uygun fiyat ya da tarifeler sunmaktadırlar. Özel ücret anlaşmaları, kod paylaşımı ile ilgilenmeyen ancak ek pazarlara erişerek daha geniş bir uçuş ağına erişmek isteyen havayolu işletmelerince kullanılan bir işbirliği türüdür ve ortaklar arasında yüksek düzeyde bağlılık ve iletişimi gerektirmemektedir. Bu anlaşmalar sayesinde taraf havayolu işletmeleri, kendisinin hizmet verdiği bir uçuş hattını ortağının hizmet verdiği bir uçuş hattı ile birleştirerek yolcularına bağlantılı hizmet seçeneği ve interline anlaşmalara göre daha avantajlı fiyatlar sunabilmektedir