HAVAYOLU YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 11

Havayolu işletmelerinde maliyet bilgisinin hangi amaçlarla kullanıldığı ve neden gerekli olduğu ise aşağıda özetlenmektedir:

• Havayolu işletmeleri öncelikle muhasebe düzenlemeleri nedeniyle maliyetlerini ölçerek sınıflandırmak ve kayıt altına almak durumundadır.

• Havayolu işletmelerinin etkin bir şekilde yönetilebilmeleri için maliyetlerin zaman içindeki değişim eğiliminin ve işlevsel bölümlerin maliyet etkinliklerinin bilinmesi gerekir.

• Yatırım kararlarının etkili bir şekilde alınması için nitelikli maliyet bilgilerine ihtiyaç duyulur.

• Hangi noktalara hangi uçak tipleri ile uçuş düzenleneceği ve uçuş sıklığı gibi operasyonel kararların alınması maliyet bilgisini gerektirir.

• Maliyet, yolcu bilet fiyatları ve kargo taşıma ücretlerinin belirlenmesinde kullanılan temel bilgidir.

Doğru cevap E'dir.

ICAO’ya göre havayolu işletmelerinin faaliyet maliyetleri içinde yer alamayacak kalemler (faaliyet dışı) aşağıda listelenmektedir:

• Uçakların hizmetten çekilmesi, değiştirilmesi ve satışı nedeni ile ortaya çıkan giderler,

• Alınan borç ve kredilerin faiz giderleri,

• Bağlı ortaklıklar ve iştiraklerden (affiliated companies) kaynaklanan zararlar,

• Kambiyo işlemlerinden, kur farklılıkları ve dalgalanmalarından kaynaklanan kayıplar.

Sabit maliyetler, kısa dönemdeki üretim hacminde meydana gelen değişimlerden etkilenmeyen giderleri, değişken maliyetler ise üretim hacminde meydana gelen değişimlere bağlı olarak değişen giderleri kapsar.

Birim maliyetler, söz konusu toplam maliyetin, üretim miktarını ölçmek için kullanılan parametrenin aldığı değere bölünmesi ile bulunur. Sıkça kullanılan birim maliyet göstergeleri şunlardır:

• Uçuş ya da iniş kalkış sayısı başına (per flight) maliyet,

• Uçuş saati başına (per flight hours) maliyet,

Uçuş öncesi ve sonrası taksi zamanını da kapsayan blok uçuş saati başına (per block hours) maliyet,

• Ücretli yolcu/ton-kilometre (per revenue passenger/ton-kilometres) ve sunulan koltuk/ton-km başına (per available seat-kilometres) maliyet,

• Hizmet verilen yolcu sayısı başına (per passenger) maliyet.

Doğru cevap D'dir.

Yakıt tüketimini azaltma potansiyeli taşıyan uygulamalar; daha verimli uçak ve motor kullanımı, etkin uçuş planlaması, daha az uçak gövde boyası, uçakta fazladan taşınan yüklerden kurtulma, düz uçuş hızını ve etkin bakım faaliyetleri aracılığıyla gövdenin yarattığı sürüklemeyi azaltmak gibi yöntemlere başvurulur. Doğru cevap C'dir.

Havayolu işletmelerinin faaliyet maliyetlerinde tek başına en yüksek oran işgücü maliyetlerine aittir. İşgücü maliyetlerini etkileyen faktörler; çalışan sayısı, maaşlar, sosyal haklar, toplu iş sözleşmelerinin koşulları, tecrübe, eğitim ve dış kaynaklara başvurma politikasından oluşur. Doğru cevap E'dir.

Uçak kullanım oranı: Ortalama uçuş uzunluğun artması, uçağın üretken olduğu havada kalma süresini, yani üretim miktarını artırma potansiyeli sunar. Başka bir anlatımla, uçak verimliliği artırılmış olur. Bu durumda özellikle uçak tipine bağlı fakat sabit olan faaliyet maliyetlerinin daha fazla üretim miktarı üzerine dağılması mümkün hale gelir ve birim maliyetler azalır. Doğru cevap B'dir.

Havayolu işletmelerinde
maliyet bilgisinin hangi amaçlarla kullanıldığı ve neden gerekli olduğu şu şekilde özetlenebilir:
• Havayolu işletmeleri öncelikle muhasebe düzenlemeleri nedeniyle maliyetlerini ölçerek sınıflandırmak ve kayıt altına almak durumundadır. Örneğin, havayolu işletmelerinin vergilendirmeye esas olan kâr ya da zararını belirleyebilmeleri için maliyet bilgisine ihtiyaç vardır. Ülkelerin muhasebe düzenlemeleri maliyetlerin nasıl sınıflandırılacağı konusunda önemli bir belirleyicidir.
• Havayolu işletmelerinin etkin bir şekilde yönetilebilmeleri için maliyetlerin zaman içindeki değişim eğiliminin ve işlevsel bölümlerin maliyet etkinliklerinin bilinmesi gerekir. Örneğin, hava aracı bakımı ya da yolcu hizmetleri gibi alt işlevsel bölümlerin maliyet açısından ne kadar etkin olduklarını bilmek yönetimin kontrol işlevi açısından gereklidir. İşlevsel bölümlerde maliyet etkinliğinin ölçülebilmesi için mevcut durumun maliyet amaçlarıyla karşılaştırılması gerekir. Ayrıca, maliyetlerin sektör ortalamaları ya da rakip havayolu işletmeleri ile kıyaslanabilmesi için uluslararası standart ölçütlere göre sınıflandırılması, ölçülmesi ve kayıt altına alınmasında fayda vardır.
• Yatırım kararlarının etkili bir şekilde alınması için nitelikli maliyet bilgilerine ihtiyaç duyulur. Hangi uçak tipinden kaç adet satın alınacağı ya da hangi uçak tipinin filodan çıkartılacağı kararını vermek söz konusu uçakların işletilmesine yönelik maliyet bilgilerini gerektirir. Diğer önemli bir yatırım kararı ise yeni bir hattın uçuş ağına eklenmesi ya da mevcut bir hattın kapatılması kararlarıdır. Bu noktada hattın belirli bir uçak kullanılarak işletilmesine yönelik değişken ve sabit maliyetlerin bilinmesi gerekir.
• Hangi noktalara hangi uçak tipleri ile uçuş düzenleneceği ve uçuş sıklığı gibi operasyonel kararların alınması maliyet bilgisini gerektirir.
• Maliyet, yolcu bilet fiyatları ve kargo taşıma ücretlerinin belirlenmesinde kullanılan temel bilgidir.

ICAO’, gelir ve giderleri sınıflandırmadan önce bunların havayolu taşımacılığı faaliyetleri ile ilgili olup olmadığını belirlemektedir. Bu ölçüte göre ortaya çıkan sınıflandırma aşağıda verilmektedir (ICAO, 2002):
• Faaliyet Maliyetleri: Havayolu taşımacılığı faaliyetleriyle (operating) ilgili olan
maliyetler bu kapsama girer. ICAO, faaliyete dayalı toplam maliyetleri de kendi
arasında doğrudan faaliyet maliyetleri ve dolaylı faaliyet maliyetleri olmak üzere ikiye ayırmaktadır.
• Faaliyet Dışı Maliyetler: Havayolu taşımacılığı faaliyetleriyle ilgili olmayan (nonoperating) maliyetleri kapsar.

ICAO’ya göre havayolu işletmelerinin faaliyet maliyetleri içinde yer alamayacak kalemler (faaliyet dışı) aşağıda listelenmektedir (Doganis, 2002, s.76):
• Uçakların hizmetten çekilmesi, değiştirilmesi ve satışı nedeni ile ortaya çıkan giderler,
• Alınan borç ve kredilerin faiz giderleri,
• Bağlı ortaklıklar ve iştiraklerden (affiliated companies) kaynaklanan zararlar,
• Kambiyo işlemlerinden, kur farklılıkları ve dalgalanmalarından kaynaklanan kayıplar

Yakıt ve yağ giderleri: Bunlar uçuş faaliyet maliyetleri içinde en fazla yer tutan gider grubudur. Yakıt tüketimi her uçuş hattı için; uçuş uzunluğu, yüksekliği ve hızı, uçak ağırlığı ve rüzgâr durumu gibi pek çok faktöre bağlı olarak değişir. Dolayısıyla kesin bir hesaplama yapmak güçtür. Yağ tüketim giderleri yakıt giderlerine göre ihmal edilebilecek kadar azdır. Her motor tipi için saatlik yağ tüketim giderinin hesaplanarak yakıt giderlerine eklenmesi sıkça kullanılan bir yöntemdir. Diğer yandan aynı şartlar altında uçakların kullandığı yakıt miktarı; uçağın aerodinamik özellikleri, performansı, motor sayısı, motor tipi ve uçağın ağırlığı gibi faktörlere bağlı olarak değiştiğinden yakıt maliyeti uçak tipine doğrudan bağlı bir gider grubudur.

Yıllık amortisman payı, uçağın satın alım maliyetine, amortisman süresine ve uçağın bu süre sonundaki hurda değerine bağlı olarak ortaya çıkar. Yıllık amortisman payı aşağıdaki formüle göre hesaplanır (Doganis, 2002, s.83):
YA = (Uçak fiyatı - hurda değeri)/ Amortisman süresi
Buna göre;

YA = (600 − 60)/12

= 540/12 = 45

İstasyon giderleri; havaalanı iniş ücretleri dışında kalan ve bir havaalanında havayolu işletmesinin uçak, yolcu ve kargoya vermesi gereken yer hizmetleri faaliyetleri kapsamında ortaya çıkan giderlerden oluşmaktadır. Bu gider grubunun önemli bir bölümünü, uçağın karşılanması, uçuşa verilmesi, yolcular, bagajlar ve kargo ile ilgili yer hizmetleri faaliyetlerinin yürütülmesi için havaalanında (istasyonda) çalıştırılan personelin giderleri oluşturmaktadır. Yukarıda açıklanan hizmetlerin yürütülebilmesi için gerekli olan donanımların, bina, büro, depo gibi kolaylıkların kullanılmasından kaynaklanan giderler bu grup altında yer alırlar. Bunların bakımları ve sigorta giderleri de aynı kapsamdadır. İstasyonun haberleşme giderleri ve personelin havaalanı ile yerleşim yerleri arasındaki ulaşımından kaynaklanan giderler de bu grup altında yer alır. Havayolu işletmelerinin yolcu terminallerinde işlettikleri Sık Uçan Yolcu Programlarının (SUYP) ve iş amaçlı yolcuların kullanımına sunulan özel salonların yarattığı giderler de istasyon giderleri arasındadır

Biletleme, satış ve promosyon giderlerinin ilk bileşeni havayolu işletmesi adına biletleri satan diğer aracı kuruluşlara ödenen komisyon ücretleridir. Seyahat acentelerine, küresel bilgisayarlı rezervasyon sistemleri ve kredi kartı firmalarına ödenen komisyonlar örnek olarak verilebilir. Rezervasyon, biletleme ve satış faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli olan çağrı merkezleri, ofisler ve rezervasyon sistemlerinin kurulup işletilmesinin doğuracağı giderler bu grup
altında toplanır. Ayrıca rezervasyon, biletleme, satış ve promosyon faaliyetlerinde görev alan personelin çalıştırılmasından, reklam ve promosyon gibi pazarlama faaliyetlerinden kaynaklanan giderler de bu kapsamdadır

Havayolu işletmelerinin uçak verimliliğini artırmak için kullanmaları muhtemel yöntemler şunlar olabilir:
• Mevcut filoyu kullanarak günlük uçuş sayısını artırmak: Bunu başarabilmek için bakım faaliyetleri açısından uçakların uçuşa hazır durumda olma (availability) oranlarını artırmak, uçak çevrim süresini ise kısaltmak gerekir. Kuşkusuz yeterince pilot ve kabin görevlisi de mevcut olmalıdır

• Mevcut filonun ortalama uçuş uzunluğunu artırmak: Ortalama değerin büyümesi için uçuş ağında daha çok uzun mesafeli hatlara yer verilirken kısa mesafeli hat sayısının azaltılması gerekir. Bu seçenek uçakların günlük blok uçuş saatini de artıracaktır.
• Mevcut uçaklardaki koltuk sayısını artırmak: Uçakların içindeki lüks sınıfların azaltılması, tamamen iptal edilmesi ya da koltuklar arası mesafeyi azaltarak kazanılan yere ek koltuklar konulması sayesinde mümkün olabilir.

Havayolu işletmelerinin faaliyet maliyetlerinde tek başına en yüksek oran işgücü maliyetlerine aittir. İşgücü maliyetlerini etkileyen faktörler; çalışan sayısı, maaşlar, sosyal haklar, toplu iş sözleşmelerinin koşulları, tecrübe, eğitim ve dış kaynaklara başvurma politikasından oluşur