HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE OPERASYONEL PLANLAMA

Günümüzde, dünya genelinde ticari yolcu taşımacılığı söz konusu olduğunda, havacılık sektöründe etkin rol alan dört üreticiden bahsetmek gerekmektedir. Dünya genelince ticari yolcu taşımacılığında en
yaygın kullanılan uçakların üretici firmaları şunlardır: Airbus, Boeing, Embraer ve Bombardier.

Airbus
Airbus, dünyanın en iyi uçak üreticilerinden ve Avrupa’nın en büyük uzay ve havacılık şirketlerinden
biridir. Airbus, Ağustos-2018 itibariyle 18.812 uçak siparişi almış ve 11.397 adedini teslim etmiştir. Airbus
şirketinin genel merkezi Fransa’nın Toulouse şehrindedir. Şirketin, Asya, Avrupa ve Amerika’da hem uçak
hem de helikopter için son montaj hatları bulunmaktadır

Uçak Seçimini Etkileyen Temel Ölçütler
Havayolu işletmesinin filo yapısı içerisinde yer alacak uçakları seçerken dikkate alması gereken belirli ölçütler bulunmaktadır. Bu ölçütlerin doğru bir şekilde analiz edilip değerlendirilmesi rekabetin yoğun olduğu havacılık sektöründe işletmenin faaliyetlerini uzun vadeli olarak sürdürebilmesini sağlayacaktır. Bir havayolu işletmesinin filo planlamasını etkileyen temel faktörler şu şekilde sıralanabilir; Havayolu işletmesi özelinde veriler, hizmet sunulmak istenen pazarın analizi, filoya ait uçak bazında teknik ve performans analizi, maliyet analizi, uçak güç ve elektrik-elektronik sistemlerinin analizi yer almaktadır.

Filo atama probleminde temel olarak kullanılan veriler, uçuş tarifesindeki uçuşların kalkış-varış
havalimanı ve saat bilgileri, uçuş süresi, her filo
türü için uçuş bacağının uçuş maliyeti, uçağın bir
havalimanına inişi ile bir sonraki uçuş için gerekli
hazırlıkların tamamlanması için gereken her havalimanındaki minimum dönüş süresi, yolcu talebinin fonksiyonu olarak doluluk oranları, uçakların
kapasite bilgileri ve uçuş gelirlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer parametreler yer almaktadır
(Barnhart vd. 1998; Smith, 2004).

Uçak Üreticilerine Göre Uçak Kategorileri ve Özellikleri
Günümüzde kullanılmakta olan ticari uçakların ana kategorileri genellikle uçakların uçuş menzili ve taşıma kapasitesi ile tanımlanmaktadır.

Tablo 5.2 Boeing uçaklarının teknik özellikleri

Filo yapısının en uygun şekilde oluşturulması, filodaki uçakların kullanım oranlarının artmasını
sağlarken, birim maliyetlerin düşmesi sağlanacaktır. Filonun oluşturulmasına karar verilirken bir
havayolu işletmesinin en önemli endişelerinden
biri kesinlikle maliyetlerin en aza indirilmesidir.

Etkileyici sonuçlara karşın, filo atama probleminin çözümünde önemli zorluklar hâlâ bulunmaktadır. Bu zorlukların çoğu modelleme kabullerinden
kaynaklanmaktadır. Bunlar;

Filo ve Uçak Atama İşlemleri
• Çoğu filo atama modelinde, havayolu işletmelerinin büyük bir kısmı hafta sonları
farklı uçuş tarifesi ile uçuşlarını gerçekleştirmesine rağmen, uçuş tarifelerinin günlük
olarak tekrar ettiği kabul edilmektedir.
• Çoğu filo atama modelinde, uçuş noktalarındaki taleplerin bilindiği ve haftanın her
günü için aynı olduğu kabul edilmektedir.
Fakat tarihsel veriler, talebin günden güne
değiştiğini göstermektedir. Haftanın farklı
günlerinde talepler değiştiği için, haftanın
her günü için farklı filo atamasının yapılmasıyla daha yüksek gelir elde edilebilir.
Bununla birlikte, bu bilginin modellenmesi, filo atama probleminin boyutunu ve sayısal karmaşıklığı önemli oranda arttırmakta
ve zorlaştırmaktadır.
• Filo atama modelinde, taksi sürelerinin genel olarak haftanın her günü ve gün içerisinde kararlı yani aynı olduğu kabul edilmektedir. Bununla birlikte, uçuş rotaları ve
havalimanlarındaki yoğunluk, hava durumu koşulları ve yeni güvenlik uygulamaları,
uçuş ve taksi sürelerinde büyük değişikliklerin oluşmasına neden olmaktadır.
• Çoğu filo atama modelinde, uçuş tercihini
değiştiren yolcu sayısı ve bunun oluşturduğu
maliyetlerin uçuş bacak seviyesinde hesaplanabileceği kabul edilmektedir. Gerçekte
yolcu talebi, uçuş tercihini değiştiren yolcu
sayısı ve her yolcudan elde edilebilecek gelir, yolcunun uçuş programına özeldir, uçuş
bacağına özel değildir. Sonuç olarak, uçuş
bacağına özel oluşan maliyetler, yalnızca
yaklaşık olarak tespit edilebilir. Örneğin,
bir yolcu Ordu-Giresun Havalimanı’ndan
Londra’ya İstanbul aktarmalı uçmayı planladığı kabul edilsin. Yolcu, Ordu-Giresun
Havalimanı ile Atatürk Havalimanı arasında yer bulamadığında farklı bir havayolu
işletmesini seçebilir. Bu durumda kaybolan
gelir, aslında daha yüksek fiyattan satılan İstanbul-Londra uçuş bilet bedeli olmaktadır.

Uçak Denge Kısıtı
Bu kısıt, uçak dengesi veya filo içerisindeki
uçakların sürekliliği ile ilgilidir. Bu kısıt kümesi,
uygun filo tipindeki uçağın doğru zamanda doğru
yerde olmasını sağlamaktadır.

Uçak çizelgeleme, kendi içerisinde iki alt problemin çözümünden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi olan filo atamada, uçuş tarifesindeki uçuş bacaklarında hangi filo tipinin uçması gerektiğine karar verilmektedir. İkinci aşamadaki problem, uçak atama veya uçak (bakım) rotalama olarak adlandırılmaktadır.

Bir havayolu işletmesinin filo planlamasını etkileyen temel faktörler şu şekilde sıralanabilir; Havayolu işletmesi özelinde veriler, hizmet sunulmak istenen pazarın analizi, filoya ait uçak bazında teknik ve performans analizi, maliyet analizi, uçak güç ve elektrik-elektronik sistemlerinin analizi yer almaktadır.

Uygun uçak tipinin belirlenmesi filo atama aşamasında değil planlama aşamasında yapılmaktadır.

Beklenen Artık Yolcu Maliyeti = Beklenen Artık Yolcu Sayısı × AKKG × Mesafe

Kısıt, bir modeldeki karar değişkenleri ya da karar değişkenleri ile parametreler arasındaki zorunlu ilişkilerin her birine denir.

Bir uçuşun kapsanması için ilgili uçuşu temsil eden bütün karar değişkenlerinin toplamı, 1’e eşit olması gerekmektedir

Uçak rota (hat) atamasında, belirli periyotlarda uçaklara uygulanması zorunlu bakım yaklaşımları dikkate alınmadan yalnızca günlük uçuş rota planları oluşturulabilir.

Filo planlaması yapılırken işletmenin sahip olduğu uçak sayısı dikkate alınmaz.

Bir havayolu işletmesinin filo planlamasını etkileyen temel faktörler şu şekilde sıralanabilir; Havayolu işletmesi özelinde veriler, hizmet sunulmak istenen pazarın analizi, filoya ait uçak bazında teknik ve performans analizi, maliyet analizi, uçak güç ve elektrik-elektronik sistemlerinin analizi yer almaktadır.

Artık yolcu sayısı, sunulan kapasiteyi aşan ortalama talebin bir ölçüsüdür. (Artık yolcu = Uçurulan artık yolcu + Uçurulamayan artık yolcu).