HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE OPERASYONEL PLANLAMA

Airbus 330-200 veya Boeing 787-800 gibi geniş gövdeli bir uçak satın almak 200 milyon ABD Doları iken, Bombardier CRJ700 veya Emb- raer 170 gibi küçük bir uçak için 20 milyon ABD Doları yatırım gerektirmektedir (www.bombardier. com; embraer.com).

Filo, aynı teknik özelliklere, aynı kokpit tasarımına sahip olan uçakların oluşturduğu kümedir.

Uçak Kapsam Kısıtı

Uçak kapsam kısıtı, belirli bir başlangıç havalimanından uçuş başlayan bir uçağın, kendisine atanan uçuşları belirli bir varış noktasına ulaşarak tamamlamasını sağlamak için kullanılmaktadır.

Uçak Denge Kısıtı

Bu kısıt, uçak dengesi veya filo içerisindeki uçakların sürekliliği ile ilgilidir. Bu kısıt kümesi, uygun filo tipindeki uçağın doğru zamanda doğru yerde olmasını sağlamaktadır.

Parametre, kontrol edilemeyen sabit değerli katsayılardır.

[ASK: Available Seat Kilometers], havayolu işletmesinin yıllık kapasitesini veya koltuk arzını ifade etmektedir.

Artık yolcu sayısı, sunulan kapasiteyi aşan ortalama talebin bir ölçüsüdür. (Artık yolcu = Uçurulanartık yolcu + Uçurulamayan artık yolcu).

Örneğin düşük maliyetli havayolu işletmeleri, genellikle tek tip filo ailesi veya uçak tipi kullanmasına karşın kıtalararası ve iç hat uçuş gerçekleştiren büyük havayolu işletmeleri birden fazla uçak filosuna sahiptirler. Filo, kapasitesi, operasyonel ve kokpit özellikleri aynı olan uçak kümesidir. Kokpit özellikleri aynı olan filo ailesindeki uçaklar, aynı pilot tarafından uçurulabilir. Bu, işletmede daha az pilot istihdam edilmesine imkân vermektedir. Buna karşın, filo tipi değişince, kokpit tasarımı da değişeceğinden uçuş emniyetini sağlamak amacıyla filo tipi özelliklerine göre eğitim almış ve tecrübesi olan pilotları işe almak gerekecektir. Uluslararası havayolu işletmeleri genellikle Boeing B737, Bo- eing B777, Airbus A320, Airbus A340 gibi birden fazla filoya sahiptirler.

Filo atama probleminde temel olarak kullanılan veriler, uçuş tarifesindeki uçuşların kalkış-varış havalimanı ve saat bilgileri, uçuş süresi, her filo türü için uçuş bacağının uçuş maliyeti, uçağın bir havalimanına inişi ile bir sonraki uçuş için gerekli hazırlıkların tamamlanması için gereken her havalimanındaki minimum dönüş süresi, yolcu talebinin fonksiyonu olarak doluluk oranları, uçakların kapasite bilgileri ve uçuş gelirlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer parametreler yer almaktadır (Barnhart vd. 1998; Smith, 2004)

Uçak Seçimini Etkileyen Temel Ölçütler

Havayolu işletmesinin filo yapısı içerisinde yer alacak uçakları seçerken dikkate alması gereken belirli ölçütler bulunmaktadır. Bu ölçütlerin doğru bir şekilde analiz edilip değerlendirilmesi rekabetin yoğun olduğu havacılık sektöründe işletmenin faaliyetlerini uzun vadeli olarak sürdürebilmesini sağlayacaktır. Bir havayolu işletmesinin filo planlamasını etkileyen temel faktörler şu şekilde sıralanabilir; Havayolu işletmesi özelinde veriler, hizmet sunulmak istenen pazarın analizi, filoya ait uçak bazında teknik ve performans analizi, maliyet analizi, uçak güç ve elektrik-elektronik sistemlerinin analizi yer almaktadır.

Filo atamada, uçuş tarifesindeki uçuş bacaklarında hangi filo tipinin uçması gerektiğine karar verilmektedir.

Her uçak tipi, teknik performanslarına bağlı olarak farklı özelliklere sahiptir. Bunların en önemlisi, en uzun uçuş mesafesi veya menzil üzerinden yük taşıma kapasitesidir.

Boeing, havacılık alanında ticari ve askerî uçak üretimi açısından dünyanın en büyük şirketidir. 1916 yılında kurulan şirket, uydular, füzeler, silahlar, savunma, uzay ve güvenlik sistemleri ve gelişmiş bilgi ve iletişim sistemlerinin tasarımı ve üretiminde üst düzey bir şirket olarak kabul edilmektedir.

Hizmet sunulmak istenilen pazar analizi kapsamında, yolcu taşımacılığını talep eden yolcu sayısı ve bunun karşılanması için uçuş trafiğinin ve elde edilebilecek gelir tahminin analiz edilmesi gerekmektedir.

Bir havayolu işletmesi için tek filo tipi veya çeşitlendirilmiş filo yapısının oluşturulması işletme için önemli ve zor bir karar sürecidir. Tek filo tipinde, bakım, eğitim, teknik ve uçuş ekibi maliyetleri daha düşük olacaktır. Bu nedenle genel olarak, düşük maliyetli havayolu işletmeleri bir uçak üreticisinin bir filo ailesini veya uçak modelini kullanmayı tercih etmektedir.

Filo planlamasında, bir havayolu işletmesinin kuruluş aşamasında veya halihazırda kurulu olan bir işletmenin mevcut uçuş tarifesindeki uçuşları gerçekleştirmek amacıyla uygun uçak tipinin belirlenerek satın alınması, kiralanması veya leasing yolu ile işletmeye dâhil edilmesi ve uygun bir planlama ile eskiyen uçakların elden çıkarılması ile ilgili karar verilmektedir.

Filo atama probleminde temel olarak kullanılan veriler, uçuş tarifesindeki uçuşların kalkış-varış havalimanı ve saat bilgileri, uçuş süresi, her filo türü için uçuş bacağının uçuş maliyeti, uçağın bir havalimanına inişi ile bir sonraki uçuş için gerekli hazırlıkların tamamlanması için gereken her havalimanındaki minimum dönüş süresi, yolcu talebinin fonksiyonu olarak doluluk oranları, uçakların kapasite bilgileri ve uçuş gelirlerinin hesaplanmasında kullanılan diğer parametreler yer almaktadır.

Amaç fonksiyonu, karar değişkenlerinden ve bu değişkenlerin parametrelerinden oluşan eniyi çözümün (enbüyük veya enküçük değer) elde edilmesini sağlayan doğrusal bir fonksiyondur.

Parametre, kontrol edilemeyen sabit değerli katsayılardır.

Yer arkı; uçağın hava alanında yerde beklediği süreci gösterir.

Havayolu operasyonlarının planlanması sürecinde ikinci aşamada, uçak çizelgeleme yer almaktadır. Uçak çizelgeleme probleminin çözülebilmesi
için uçuş tarifesinin biliniyor olması gerekir. Uçuş tarifesi, uçuş çizelgeleme probleminin temel verisi olarak kullanılmaktadır. Bu aşama, operasyonlardan birkaç ay önce başlamakta ve operasyonların
gerçekleştirildiği tarihe kadar devam edebilmektedir.