HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE OPERASYONEL PLANLAMA

Bir uçağın yapımından sonra kullanıcı tarafından hizmete alınmasından, hizmetten kaldırılmasına kadar olanaklar çerçevesinde ilk günkü kadar iyi çalışır, temiz ve uçuşa elverişli bir durumda tutulabilmesi için yapılan tüm işlem ve faaliyetler uçak bakım-onarım olarak adlandırılmaktadır. Bu konuda yapılan işlemler zaman zaman birbirinden kesin sınırlarla ayrılmamakla birlikte temelde farklılıklar gösterir.

Güvenilirlik, bir sistemin kendisinden istenilen işlevi istenilen koşullar ve zaman aralığında yerine getirebilme olasığıdır. Uçağı sürekli uçuşa hazır ve uçabilir durumda tutabilmek için programlı ve programsız olarak ad- landırılan bakım işleri yapılmaktadır.

Havacılıkta bakım için, gecikmeleri en az seviyede tutmak amacıyla kullanılan bir diğer kavram ise asgari ekipman listesidir. Bu liste hava aracının belli parçaları çalışmıyor durumda olmasına rağmen uçuşa verilmesine imkân verir. Bu parçaların fonksiyonlarını yerine getirememesi, uçuş operas- yonunu ve güvenilirliği etkilemez.

Bakım, bir sistemin tasarımındaki emniyet ve güvenilirlik seviyesinde istenilen fonksiyonları sürekli olarak yerine getirmesini sağlayan bir süreçtir. Bakım, her ne kadar çok gerçekleştirilse de bir sistemin güvenilirliği tasarım seviyesindeki kapasitesinin üzerine çıkartılamaz.

Genellikle uçağın uçuşa verilmesi için yapılan uçuş öncesindeki faaliyetlerdir. Servis faaliyetleri adı altında ele alınan temizlik işlemleri; uçak kabininin temizlenmesi, uçak dış yüzeyinin kardan temizlenmesidir. Uçuşa elverişlilik açısından yapılan ikmal işlemleri, apronda uçağın bekletilmesi durumunda uçağın bağlanması, takozlanması, kısmen veya tamamen örtülmesi, özel ölçü prizlerine kılıfların geçirilmesi (pitot-statik tüp) ve uçuştan önce çıkarılması, büyük bakımlar için uçağın hangara çekilmesi gibi işlemler servis faaliyetleri kapsamına girmektedir.

Operasyonel kontroller; arızaları bulmayı amaçlayan ve bir komponentin tasarımı sırasında belirlenmiş işlevini yerine getirip-getirmediğini araştıran işlemdir. Kontrolörler konularında uzmanlaşmış ve pratik deneyimi çok fazla olan teknisyenler arasından seçilirler. Kontrolörün kararı kesin ve bağlayıcıdır.

Özel detaylı kontrol; gövdenin belirli bir bölümünün tahribatsız muayene usulleri ve özel söküm yöntemleriyle dikkatli bir şekilde kontrol edilmesidir.

Transit kontrol aynı zamanda, günün ilk uçuşundan önce gerçekleştirilmektedir. Transit kontroller, hat bakım ekibi tarafından yapılmaktadır.

Transit kontrol;

yağ seviyesinin kontrolü ve gerekiyorsa yağikmali,

uçak etrafında gezinme olarak adlandırılangenel görsel kontrol,

herhangi bir akışkan sızıntısının olup olmadığının araştırılması,

panellerin açılıp-gevşetilmesi ve kontrol edilmesi,

uçuş kontrol yüzeylerinin veya antenlerindebir hasar olup olmadığının kontrolü

gibi işlerden oluşmaktadır.

Günlük veya 48 saatlik kontrol işlemleri içerisinde ayrıca kontrol aralığı A kodlu bakım aralığından

daha düşük seviyede olan bakımlar, uçak bakımla- rının tamamlanabileceği süre kadar bir zaman ara- lıkta yerde duruyorsa ilave edilmektedir. Kontrol işleri hat bakım ekibi tarafından yapılmaktadır.

Çift motorlu bir jet uçağında gerçekleştirilen 48-saatlik kontrol işlerinden bazıları aşağıdaki gibidir.

• Frenlerin durum kontrolü,

• Yardımcı güç sistemi ve bütünleşik güç je- neratörünün yağ seviyesinin kontrolü ve gerekiyorsa ikmali,

• Burun ve ana iniş takımlarının lastik ba- sınçlarının ve genel durumunun kontrolü,

• Yedek güç sisteminin operasyonel kontrolü,

• Frenlere basılarak, iniş takım fren sisteminin kavramasının kontrolü,

• Kabin içi acil durum ışıklarının operasyonel kontrolü,

• Kargo kapılarının contalarının görsel olarakyıpranmasının kontrolü

• Uçak hidrolik sisteminin yağ seviyesinin kontrolü ve gerekiyorsa ilave edilmesi.

A kodlu kontrol; uçağın görsel olarak incelenmesini, iniş takımları, motorlar ve kontrol yüzeyleri gibi bütün önemli sistemlerin ve uçağın asgari ekipman listesindeki koşulları taşıyıp taşımadığının kontrolünü içermektedir. İstisna durumlar olmadıkça, uçakların kullanım oranlarını yüksek tutabilmek için bakım ve onarım işleri gece gerçekleştirilmektedir. En küçük programlı bakımdır. Apronda uygulanır ve servis işlemlerinden oluşur. Havacılık otoritesi tarafından gerçekte zorunlu tutulan A kontrolü, her 65 uçuş saatinde bir ger- çekleştirilir. A kontrolü, 10-20 adam-saat gerektirir ve 4 saatlik süreciyle en kısa süreli olan bakımdır.

Orville ve Wilbur Wright’ın 1903 tarihinde  ilk uçuşu gerçekleşmiştir.

Bakım hatalarının neden olduğu maliyetlere şunlar örnek verilebilir (Rankin, 2007):

Uçuş sırasında motor durmasının %20 ile%30 nedeni bakım hatasından kaynaklı olup, motorun bir durmasının maliyeti 500.000 ABD Doları’dır.

Motordaki arızalardan kaynaklı problemlerin %50’si bakım kaynaklı olup, bunun işletmelere maliyeti saatlik 9.000 ABD Doları’dır.

Motor arızasından kaynaklı uçuş iptallerinin %50’si bakım kaynaklı olup, işletme- lere bir uçuşun iptal maliyeti 66.000 ABD Doları’dır.

Bir havayolu bakım yönetiminin hedefleri aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

Havayolu işletmesinin uçuş tarifesindeki uçuşların gerçekleştirilebilmesi için işletmenin uçuş bölü- müne uçuş emniyeti sağlanmış bir uçak teslim etmek,

Havayolu işletmesinin sahip olduğu uçakların bütün gerekli bakım işlerini tamamlanmış veya yönetmeliklere uygun bir şekilde ertelenmiş olarak uçağı teslim etmektir.

Tüm maddeler bakım hizmetlerinin amaçları arasında yer almaktadır.

Genellikle uçağın uçuşa verilmesi için yapılan uçuş öncesindeki faaliyetlerdir. Servis faaliyetleri adı altında ele alınan temizlik işlemleri; uçak kabininin temizlenmesi, uçak dış yüzeyinin kardan temizlenme- sidir. Uçuşa elverişlilik açısından yapılan ikmal işlemleri, apronda uçağın bekletilmesi durumunda uçağın bağlanması, takozlanması, kısmen veya tamamen örtülmesi, özel ölçü prizlerine kılıfların geçirilmesi (pi- tot-statik tüp) ve uçuştan önce çıkarılması, büyük bakımlar için uçağın hangara çekilmesi gibi işlemler servis faaliyetleri kapsamına girmektedir. Yapılan kontroller sonucunda servis işlemlerinde bir eksiklik gö- rüldüğünde uçuş gerçekleşmez.

Detaylı kontrol; belirli bir parçanın ya da bir bütünün ayrıntılı ve dikkatli bir biçim- de gözle kontrol edilmesidir. Bu faaliyetin amacı, bir ışık kaynağı yardımıyla büyüteç ve ayna gibi aletler kullanarak, gövdede oluşan hasarın tespit edilmesidir. Bölgenin temizlenmesi ve bu bölgeye ulaşabilmek için gelişmiş yöntemlerin kullanılması gerekir.

Tadilat gerekleri şu şekilde sıralanabilir:

• Üretici, emniyet açısından ilave bir sistemgeliştirdiğinde,

• Kullanım esnasında, tespit edilen üretim hatalarının giderilmesinde,

• Konfor ve kullanım kolaylığı istenildiğinde.

Transit kontrol;

yağ seviyesinin kontrolü ve gerekiyorsa yağikmali,

uçak etrafında gezinme olarak adlandırılangenel görsel kontrol,

herhangi bir akışkan sızıntısının olup olma- dığının araştırılması,

panellerin açılıp-gevşetilmesi ve kontrol edilmesi,

uçuş kontrol yüzeylerinin veya antenlerindebir hasar olup olmadığının kontrolü

gibi işlerden oluşmaktadır.

Uçak bakımı için uçak üreticisi tarafından uçak kullanıcısına sağlanan dokümanlar aşağıda listelenmek- tedir (Kinnison, 2004);

Uçak Bakım Elkitabı,

Komponent ve Satıcı Elkitabı,

Arıza İzolasyon Elkitabı,

Arıza Raporlama Elkitabı,

Şekilli Parça Kataloğu,

Depolama ve Geri Dönüşüm Dokümanı,

Yapısal Onarım Elkitabı,

Bakım Planlama Veri Dokümanı,

Şematik Diyagram Elkitabı,

Elektrik Kablo Diyagram Elkitabı,

Temel Asgari Ekipman Listesi,

Konfigürasyondan Sapma Listesi,

İş Kartları,

Servis Bülteni, Servis Mektubu ve Bakım İp Uçları.

maliyeti  minimize edecek kararı seçme