Kalite Yönetim Sistemi ve İnsan Faktörleri Terimleri

Kalite Yönetim Sistemi, bir ürün veya hizmete ait daha önceden belirlenmiş gereksinimleri karşılanmasını güvence altına almak için kurulan sistemdir. Amaç, hataları ya da olabilecek olumsuzlukları olmadan önlemek ve müşteri memnu niyetini sağlamaktır. Farklı alanlarda işletmelerin ve kurumların uyması gereken farklı standartlar mevcuttur. Emniyetin, havacılıkta çok önemli bir yeri vardır, zira en ufak tedbirsizlik büyük ve can kayıplarının olduğu kazalara neden olabilir.

Yapılan bir araştırmaya göre gerçekleşen bir uçak kazasında bir yolcunun yaşamını yitirme olasılığının 8 milyonda 1’dir. Bu da “bir yolcunun, uçak kazasında yaşamını yitirmesi için 21 yıl boyunca her gün uçması” gerektiği anlamına gelir. Bu sonuca göre her ne kadar düşük bir ihtimal olarak görülse de uçak kazalarının sonuçları diğerlerine göre çok daha ağır olmaktadır. Bu yüzden havacılık sektöründe diğer sektörlere göre daha fazla kural vardır. Havacılığın her adımında; üretim, kullanım, bakım onarım, operasyon, havalimanları, çalışma şartları, personel, personelin işe alımı, personelin eğitimi vb. her şey detaylı ve kapsamlı kurallarla ve standartlarla belirlenmiştir.

Havacılıkta kalite yönetim sistemi, SHGM ta- rafından ICAO tarafından belirlenen kurallar doğrultusunda hazırlanan “SHT 121.23 Sivil Havacılıkta Kalite Yönetim Sistemi ve Standardizasyonu”na uygun olarak oluşturulur. Ayrıca ürün ve parçala- rın kalitesini güvence altına almak için, “TS EN ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemleri-Şartlar” kalite standardının havacılık sektörüne uyarlandığı “TS EN 9100 Kalite Yönetim Sistemi - Havacılık, Uzay ve Savunma Kuruluşları için Gereklilikler” Standardına göre kalite yönetim sistemi sertifikasyonu yapılır. Bu standart, Amerika’da AS 9100, Avrupa’da EN 9100, Uzak Doğu’da ise SJAC 9100 olarak yayımlanmıştır. Ülkemizde hem AS9100 hem de EN 9100 olarak bilinmektedir.

Ürün ya da hizmetin kalitesi bireylerin veya ku- rumların beklenti ve ihtiyaçlarına göre değişkenlik gösterir. Bu yüzden genelde kalite “Bir ürün ya da hizmetin belirli ihtiyaç ve kullanıma uygunluğu” şeklinde tanımlanır. Havacılıkta emniyetli uçuş, konforlu uçuş, ekonomiklik, kesintisiz hizmet vb. kalite kriteri olarak sayılabilir.

Talimat sekiz kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımların ana başlıkları aşağıda verilmiştir:

1. Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanım ve Kısaltmalar

2. Genel Hususlar

3. Kalite Sistemi

4. Kalite Güvence Programı

5. Alt Yüklenici Firmalar

6. Kalite Sistemi Eğitimi

7. Yirmi (20) veya Daha Az Sayıda Tam Gün Personel Çalıştıran İşletmeler

8. Sorumluluklar, Aykırı Davranışlar, İdari Yaptırımlar ve Son Hükümler

    

Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Sorumluluğu Yönetmeliği (SHY-M); “sivil hava taşımacılığı yapmak üzere yetkilendirilen hava taşıma işletmelerinin bünyelerinde bulunan hava araçlarına uçuşa elverişlilik sertifikası düzenlenmesi, faaliyette bulunduğu süre boyunca sürekli uçuşa elverişliliğinin sağlanması için gereken bakım sisteminin kurulması ve önlemlerin alınması konusundaki usul ve esasların belirlendiği” yönetmeliktir. SHGM tarafından hazırlanan yönetmelik, 20 Aralık 2012 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır Yönetmelik, 7.12.1944 tarihli Şikago Konvansiyonunun Uluslararası Operasyon konulu Ek-6’sına, Uçuşa Elverişlilik konulu Ek-8 ve EASA Part-M’e dayanılarak hazırlanmıştır. Kalite, bakım onarım faaliyetleri açısından sürekli uçuşa elverişlilik manasına gelir. SHY-M’ye göre
sürekli uçuşa elverişlilik yönetimi kuruluşu hava aracının sürekli uçuşa elverişliliğini sağlamak için kalite yönetim sistemi kurmak zorundadır. Sürekli uçuşa elverişlilik yönetimi
görevlerini dış kaynaklara devredemez.

Potansiyel tehlike genel anlamda istenmeyen durumları yaratabilecek her türlü tehlike olarak tanımlanabilir. O hâlde havacılıkta potansiyel tehlike; hava aracı operasyonlarıyla ilgili istenmeyen durumları yaratabilecek her türlü tehlikedir. Örnek vermek gerekirse yerde bırakılmış kesici, delici bir eşya, çevre yolundaki bir taş potansiyel tehlikedir. Potansiyel tehlikeler tespit edilip ortadan kaldırılmalıdır. Risk ise potansiyel tehlike ile karşılaşma olasılığı ve karşılaşıldığında yaratacağı etkinin şiddetinin birleşimidir. Yukarıdaki örnekten devam edecek olursak yerde bırakılan kesici/delici eşyanın ayağımıza batma riski, otoyoldaki taşın hızlı giden bir aracın tekerleğinden fırlayarak aracın camını kırması veya sürücünün dikkatini dağıtma riski vardır. Potansiyel tehlike istenmeyen olaylara sebep olan faktörler, risk ise bu faktörlerin sebep olabi- leceği sonuçlardır. Potansiyel tehlikelerin ortadan kaldırılması riskli durumların oluşmasını engelleyecektir. Havacılık emniyeti (aviation safety) tüm olası risklerden uzak tutarak kaza ihtimallerini ortadan kaldırmak için yapılan faaliyetlerdir. Emniyet ICAO tarafından “doğrudan ya da dolaylı olarak bir hava aracının işletilmesine destek sağlayan havacılık faaliyetlerindeki risklerin kabul edilebilir bir seviyeye indirilmiş ve bu seviyede kontrol altına alınmış olması hâlidir” şeklinde tanımlanmıştır.

Yapılan bir istatistiğe göre, bir milyon uçuşta bir adet kaza olasılığı bulunmaktadır. Sadece Avrupa’daki hava yolları ele alınırsa bu oran, bir buçuk milyon uçuşta, 1 tane kaza seviyesine iner. Uçak kazalarındaki risk faktörünün çok düşük olmasına rağmen, çoğu zaman çok basit hatalar sonucu uçak kazaları gerçekleşmektedir.

ICAO tarafından 2006 yılında emniyet (safety); “kişiye veya mülke zarar verme ihtimalinin kabul edilebilir seviyede veya altında tutulduğu ve sürekli olarak tehlike tanımlama ve emniyet risk yönetiminin işletildiği durumdur” şeklinde tanımlanmıştır. Başka bir ifade ile herhangi bir risk ya da tehlikeye sebep olabilecek durumlara karşı insan hayatı veya sağlığının korunmasıdır.

• Düzenli/rutin, sık tekrarlanan görevlerde; kişide kendine aşırı güven oluşması ve/veya her şeyi bildiğini düşünüp dokümanların kullanılmaması nedeniyle ortaya çıkarlar.

• Seyrek yapılan işlerde; yanlış prosedürü referans alma veya hatalı parça kullanılması durumları ile zaman zaman karşılaşılabilinir.

• Yanlış anlama, unutkanlık, aşırı iş yükü vb. hataları içeren; Pasif hatalar

• Prosedürlere ve kurallara uymamak vb. hataları içeren; Aktif hatalar

• Tecrübe, eğitim eksikliğinin neden olduğu; yanlış karar verme ve uygulamalar

• Fiziksel performans sınırlarının aşılmasının neden olduğu; Olayın farkına varamama

Bilişsel insan faktörleri;

• Bilgi işleme süreci (algılama),

• Stres,

• İş yükü,

• Motivasyon,

• Durumsal farkındalık (muhakeme),

• Fobiler

şeklinde sıralanabilir.

Fiziksel İnsan Faktörleri

• görme,
• işitme,
• yorgunluk
• psikotrop madde kullanımı

olarak sayılabilir.

Sıralanan bu faktörlerde oluşabilecek sorunlar hem performansı hem de emniyeti olumsuz etkilemektedir.

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO- International Civil Aviation Organization) “emniyetli, etkin, güvenli, ekonomik olarak sürdürülebilir ve çevresel açıdan sağduyulu bir sivil havacılık sektörü yaratabilmek için politikalar konusunda üye ülkeler arasında fikir birliğini sağlamakla yükümlü bir organizasyon” olarak tanımlanmıştır. ICAO, insan faktörü ile ilgili eğitim almayı tüm üye ülkeler için mecburi kılmıştır.

Bakım yönlendirme grubu

Havacılık sektöründe uyulması gereken stan- dartlar işlerin nasıl yapılması gerektiği hakkında ICAO kurallar koyar. ICAO’nun ana görevi uçuş emniyeti ve güvenliği ile ilgili uluslararası düzeyde kurallar ve politikalar geliştirerek uluslararası sivil havacılığın düzenli gelişimini ve kurallarının küresel düzeyde uygulanmasını sağlamaktır. Bu kuralların ulusal seviyedeki uygulamalarını da denetler. Üye ülkeler arasında çıkan uyuşmazlıkların çözümüne katkı sağlar.

• Sivil havacılığın uluslararası bağlamda ve küresel ölçekte güvenli ve düzenli gelişimini sağlamak,

• Uçuş emniyetini geliştirmek,

• Uçuş ve havaalanı güvenliğinin sağlanmasına destek olmak,

• Hava araçlarının barışsever amaçlar için yapım ve işletimlerini desteklemek,

• Daha etkin uluslararası sivil havacılık için hava yolları, havaalanları ve hava seyrüsefer tesislerinin gelişimini sağlamak,

• Güvenli, düzenli ve ekonomik hava taşımacılığının küresel gereksinimlerini karşılamak,

• Haksız rekabetin yol açabileceği israfı önlemek,

• Taraf ülkelerin haklarını tam olarak korumak ve ülkelere uluslararası hava yolu işletmeciliği konusunda fırsat eşitliği sağlamak, taraf ülkeler arasında ayrımcılık yapmamak,

• Uluslararası sivil havacılığı ilgilendiren tüm konuların gelişimi ve yenilenmesi için çaba göstermektir.

SHGM, havacılık işletmelerinin kalite yönetim sistemlerinin yapısını, işleyişini ve uygulamalarını belirleyen kuralları içeren yönetmelik, talimat vb. yayımlamaktadır. Ulusal havacılık otoritesidir. ICAO tarafından uluslararası olarak düzenlenen kuralları takip ederek, ulusal düzeye getirir. SHGM tarafından oluşturulan her türlü yönetmelik, talimat vb. kurallara havacılık alanındaki işletmelerin uyup uymadığı da SHGM tarafından izlenir ve yürütülür. Hava aracı parçalarının standartlara uygun olması, bakım onarımın eksiksiz ve zamanında yapılması, hava aracının uçuşa elverişliliği yani emniyetli olması, uçuş öncesi kontrollerin zamanında ve eksiksiz yapılması, işletmenin kalite yönetim sistemi organizasyonuna sahip olması gibi faaliyetleri belirler ve yönetir. Ayrıca genel müdür ve işletmede görev alacak ve kalite yöneticisinin görev tanımlarını bile yapar.

Asgari Teçhizat Listesi (Minimum Equipment List)

European Aviation Safety Agency - Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı,

Avrupa’daki havacılık kurallarını oluşturur.

• Bir ürünün veya hizmetin, belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerinin toplamıdır.

• Bir ürünün veya hizmetin gereksinimleri/ istekleri karşılama derecesidir.

• Belirlenen şartlar altında ve belirlenen bir zaman süresi içinde istenilen fonksiyonları yerine getirebilme kabiliyetidir.

• Kullanıma uygunluktur.