HAVACILIK İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI

Bütçe, belirlenmiş bir dönemde işletmenin vizyonu, misyonu, hedef ve amaçları göz önünde bulundurularak yönetimin her kademesinin katılımıyla işletme eylemlerinin finansal değerlerinin yazılı bir şekilde planlanması ve bu planın yürü- tülmesi için gerekli koordinasyonun yapılmasına yardımcı olmak olarak tanımlanır.

Planlama ve kontrol kavramları genellikle birbiri yerine kullanılmaktadır. Aslında bu iki kavram birbirinden oldukça farklı kavramlardır. Planlama, geliştirilen hedefleri içermektedir ve bu hedefleri başarmak amacıyla bütçeler hazırlanmaktadır. İşletme yönetiminin ulaşmaya çalıştığı hedeflerdir.

Planlama aşamasında yer alan hedeflere ulaşma ve organizasyonun tüm bölümlerini bu amaç için bir bütün olarak çalıştırma olasılığını yükseltmek için yönetim tarafından alınan önlemleri ifade etmektedir. Planlanan hedeflerin ulaşılması sürecinde hedeflerden uzaklaşmayı önleyici tedbirleri ifade eder.

Geleneksel bütçe anlayışının özellikleri şöyle özetlenebilir:

• Yıllık olarak gerçekleştirilir ve zaman içinde- ki bir nokta yansıtır.

• Bütçe hazırlama sürecinde, çalışanların işyükü önemli ölçüde artar.

• Bütçelerin tamamlanması altı ay ya da dahauzun bir süreyi kapsar ve bütçeler sadece koşullarda önemli bir değişiklik yaşanırsa güncellenir.

• İşletmenin amaçlarında ya da hedeflerindedeğişmelerin yaşanması durumunda bütçe üzerinde yeniden çalışma yapılması gerekir.

• Bütçe süreci bir bütün olarak değerlendirile- meyebilir.

• Yorumlama, rakamlar üzerinde düzeltmeveya “bütçe detayı” üzerindeki herhangi bir değişiklik üst yönetimin onayına bağlıdır.

Bütçe komitesi tüm bütçe programların yürütülmesinde ve bütçe ile ilgili programların organize edilmesinde en üst yetkili organdır. Komite; tüm işletme birimlerinin bütçe amaçlarını oluştur ve onaylar, bütçenin hazırlanması çalışmalarını koordine eder ve yönetir, bütçenin hazırlanması sürecinde ortaya çıkabilecek farklılıklara ve çatışmalara çözüm üretir, hazırlanan bütçeyi onaylar, yıl boyunca faaliyetleri izler ve yıl sonunda faaliyet sonuçlarını değerlendirerek üst yönetime öneriler sunar.

Bütçe birimleri bütçe tekliflerini hazırlarken göz önünde bulundurulması gereken işletme içi faktörlerden bazıları şunlardır:

Mevcut uçak, teçhizat ve donanımlarda değişiklik gerçekleşecek mi?

Hizmet sunumuna ilişkin süreçlerde yenidüzenlemelere yer verilecek mi?

Yeni bir hizmetin sunulmaya başlanmasımevcut durumda uygun mudur?

İşletme çalışanlarının eğitimine ilişkin güncellemeler gerekmekte midir?

Yakıt, ikram vb malzemeler ile diğer yar- dımcı malzemelerin işletmeye girişinde bütçe birimlerinin beklentilerinde bir değişme var mı?

Bütçe tekliflerinin oluşturulması sürecinde işletme faaliyetlerini etkileyen dış faktörlerin yeterli bir şekilde incelenmemesi, bütçenin onaylanmasından sonra bile uygulanmasında sıkıntılara neden olabilmektedir. Bu nedenle kaçınılmaz olarak incelenmesi gereken işletme dışı faktörlerden bazıları şöyle sıralanabilir:

Yakın dönemde sektörün geleceği,

Rakiplerin tutumu,

Yeni rakiplerin pazara giriş tehditleri,

İkame hizmetlerin sunulması,

Müşterilerin pazarlık gücü,

Tedarikçilerin pazarlık gücü,

Siyasi ve ekonomik koşullar,

Yasal düzenlemelerdeki değişikler şeklinde sıralanabilir.

Faaliyet bütçeleri; tarife bütçesi, satış bütçesi, satın alma bütçesi, harcama bütçesi ve sunulan hizmetlerin maliyeti bütçelerinden oluşmaktadır. Faaliyet bütçeleri finansal tabloların hazırlanması için veri oluşturmaktadır. Finansal bütçeler; nakit bütçesi, öz kaynak değişim tablosu, gelir tablosu ve bilançonun tahmini olarak gösteren bütçelerden oluşmaktadır. Havayolu şirketinin en önemli finansal tablolarından birisi olan nakit bütçesi hem finansal tablo özelliğine sahiptir hem de tahmini gelir tablosu ve bilançosu oluşturulmasına katkı sağlamaktadır.

Finansal bütçeler; nakit bütçesi, öz kaynak değişim tablosu, gelir tablosu ve bilançonun tahmini olarak gösteren bütçelerden oluşmaktadır. Havayolu şirketinin en önemli finansal tablolarından birisi olan nakit bütçesi hem finansal tablo özelliğine sahiptir hem de tahmini gelir tablosu ve bilançosu oluşturulmasına katkı sağlamaktadır.

Sunulan hizmetlerin maliyeti bütçesi, ilgili dönemde sunulması planlanan hizmetlerin tahmini toplam maliyetlerinin raporlandığı bir bütçedir. Bu bütçe, ACMI maliyetleri ile direkt faaliyet maliyetlerinin toplamından oluşmaktadır. ACMI maliyetleri; direkt işçilik maliyetleri, uçak maliyetleri, teknik bakım maliyetleri, uçak motoru maliyetleri, kontrol maliyetleri ile sigorta maliyetlerinin toplamıdır. Direkt faaliyet maliyetleri ise işletmenin temel faaliyeti olan tarifeli, tarifesiz ve diğer uçuşlara ilişkin hizmetleri sunabilmesi için katlanılan; iniş, yakıt, ikram, yer hizmetleri, güvenlik, üstgeçit vb maliyetlerin toplamıdır.

Bütçe
Belirli bir dönem için işletmenin vizyonu, misyonu, hedef ve amaçlarına uygun olarak planlanması ve bu planın yürütülmesinde gerekli koordinasyonun sağlanmadır.

Planlama ve kontrol kavramları genellikle birbiri yerine kullanılmaktadır. Aslında bu iki kavram
birbirinden oldukça farklı kavramlardır. Planlama, geliştirilen hedefleri içermektedir ve bu hedefleri başarmak amacıyla bütçeler hazırlanmaktadır. Kontrol ise, planlama aşamasında yer alan hedeflere ulaşma ve organizasyonun tüm bölümlerini bu amaç için bir bütün olarak çalıştırma olasılığını yükseltmek için yönetim tarafından alınan önlemleri ifade etmektedir.

Çevre analizi, stratejilerin oluşturulması, stratejilerin uygulanması ve değerlendirme-kontrol
olmak üzere dört temel aşamada stratejik yönetim modeli tanımlanmaktadır

Çevre Analizi
Bilgi toplama

Dış Çevre

Fırsatlar ve
Tehditler
• Sosyal
Çevre
Toplumsal
güçler

Faaliyet
Ortamı
Endüstri
analizi

İç Çevre

Güçlü ve Zayıf
Yönler
• Planlama
Komuta
zinciri
• Örgüt
Kültürü
İnançlar,
değerler,
beklentiler
• Kaynaklar
varlıklar,
bilgi,
beceriler,
yetkinlikler

İşletme stratejilerini geliştirirken;
• içinde bulunduğu sektör veya pazara sunduğu hizmetler ile rekabetçi konumunu korumayı ve
güçlendirmeyi,
• pazardaki fırsatları değerlendirmeyi ve söz konusu tehditlere yönelik önlemleri geliştirmeyi,
• müşteri ihtiyaç ve beklentilerini karşılayarak hedeflediği kârlılığa, büyümeye ve inovasyona ulaşmayı amaçlamaktadır.

Geleneksel bütçe anlayışının özellikleri şöyle özetlenebilir:
• Yıllık olarak gerçekleştirilir ve zaman içindeki bir nokta yansıtır.
• Bütçe hazırlama sürecinde, çalışanların iş yükü önemli ölçüde artar.
• Bütçelerin tamamlanması altı ay ya da daha uzun bir süreyi kapsar ve bütçeler sadece koşullarda önemli bir değişiklik yaşanırsa güncellenir.
• İşletmenin amaçlarında ya da hedeflerinde değişmelerin yaşanması durumunda bütçe üzerinde yeniden çalışma yapılması gerekir.
• Bütçe süreci bir bütün olarak değerlendirilemeyebilir.
• Yorumlama, rakamlar üzerinde düzeltme veya “bütçe detayı” üzerindeki herhangi bir değişiklik üst yönetimin onayına bağlıdır.

Bütçenin İşletmeye Sağladığı Faydalar

• Yöneticilerin sorumluluklarını yerine getirmesine yardımcı olan eylemlerin yazılı bir plan haline gelmesini sağlamaktadır

• Bütçeler, geleceğin planlanması ve tasarlanmasında yöneticilerin işletmeye bir gelecek yaratması konusunda düşünmeye zorlamaktadır

• Yönetimin amaçları ve hedefleri ile işletme faaliyetleri arasında bağlantı kurmak.

• Yöneticilerin sorumluluklarına ilişkin yapılacak başarı değerlemelerine dayanak noktası oluşturmak için bir mekanizma sağlamaktadır

• Bütçeleme sürecinde sorunlar ortaya çıkmadan önce olası darboğazlar öngörülebilmektedir

• Bütçeleme sürecinde kaynakların işletme birimlerine çok daha etkin bir şekilde dağıtılması ve kullanılması sağlanmaktadır.
• Yönetimin belirlediği işletme stratejilerinin geliştirilmesinde bütçeler yardımcı olur.
• Koordinasyon ve iletişimi kolaylaştırmak

Bütçe kaynaklı ortaya çıkan olumsuzlar şöyle sıralanabilir:
• Üst yönetim, bütçe düzenlemeyi bir gerekliliği yerine getirmek adına özensiz bir şekilde gerçekleştirilebilir,
• Girişimci veya yöneticiler hayallerini gerçekleştirmekte bütçeleri bir araç olarak kullanabilir,
• Bütçeler bilimsel olmayan verilere ve yöntemlere dayalı olarak hazırlanabilir,
• Bütçeler işletmedeki verimsizliği gizlemek amacıyla hazırlanabilir,
• Bütçeler işletmenin bütün sorunlarını çözümleyecek bir araç olarak görülebilir,
• Bütçe komitesi ulaşılmak istenen hedefleri ya ulaşılmaz ya da çok kolay ulaşılabilir şekilde belirleyebilir,
• Büyük işletmeler, yöneticilerinin yaratıcılıkları kısıtlayarak ve tutucu stratejiler geliştirebilir ve tek tip yönetici modeli ile işletmeyi kısır döngüye yöneltebilir,
• Üst yönetim, alt düzey yöneticilerin üzerinde bütçeleri bir baskı aracı olarak kullanabilir. Yöneticiler, bütçe sonuçlarına göre ödüllendirilebilir veya cezalandırılabilir. Bütçeler, zincirleme bir süreçtir. Öngörülen ile gerçekleşen arasındaki sapmaların, bir birime veya bir yöneticiye yüklemesi ve cezalandırılması, gerçek sorunu görmezden gelinmesi anlamına gelir.

Bütçe birimleri bütçe tekliflerini hazırlarken göz önünde bulundurulması gereken işletme içi
faktörlerden bazıları şunlardır:
• Mevcut uçak, teçhizat ve donanımlarda değişiklik gerçekleşecek mi?
• Hizmet sunumuna ilişkin süreçlerde yeni düzenlemelere yer verilecek mi?
• Yeni bir hizmetin sunulmaya başlanması mevcut durumda uygun mudur?
• İşletme çalışanlarının eğitimine ilişkin güncellemeler gerekmekte midir?
• Yakıt, ikram vb malzemeler ile diğer yardımcı malzemelerin işletmeye girişinde bütçe birimlerinin beklentilerinde bir değişme var mı?

Slot Tahsisi
Havayolu şirketinin, uçağının havaalanına iniş ve kalkışı için belirli sıra ve kurallar çerçevesinde belirli bir zaman dilimini satın almasıdır