HAVACILIK İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI

Faaliyet Kiralaması (Operasyonel Kiralama) Faaliyet kiralaması finansal kiralama dışında kalan tüm kiralamalar olarak tanımlanmaktadır. Genellikle kısa süreli kiralamalar faaliyet kiralaması kapsamına girmektedir. Böylelikle kısa süreli ihtiyaç duyulan bir varlık kiralanmakta ve kira süresinin sonunda kiralayana iade edilmektedir. Kiralayan, o varlığı başka şirketlere de farklı zaman dilimlerinde kiraya verebilmektedir.

Vergi Usul Kanunu’na eklenen “Finansal Kiralama İşlemlerinde Değerleme” başlıklı mükerrer 290. maddede finansal kiralama işlemlerinde, finansal kiralamaya konu olan iktisadi kıymet(varlık) ile sözleşmeden doğan hak, borç ve alacakların değerleme esaslarına yer verilmektedir. Buna göre;
• Kiracı, kiralama konusu varlığın rayiç bedeli veya sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanıyla değerler.
• Kiralayan açısından alacak tutarı, kiralama süresi boyunca yapılacak kira ödemelerinin toplam tutarı, kiralama konusu varlık ise bu varlığın net defter değerinden kira ödemelerinin bugünkü değerinin düşülmesi sonucunda bulunan değer ile değerlenir. Bu tutarın sıfır veya negatif olma durumunda ise varlık iz bedeliyle değerlenir ve aradaki fark varlığın elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar gibi işleme tabi tutulur.
• Kiralayan tarafından aktifleştirilen alacak tutarı ile kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark, gelecek dönemlere ait faiz geliri olarak muhasebeleştirilir.
• Kiracı tarafından aktifleştirilen varlık, yeniden değerleme ve amortismana tabi tutulur.
• Kiracı tarafından yapılan kira ödemeleri borç anapara ödemesi ve faiz gideri olarak ayrıştırılır.

TMS-17 Kiralama İşlemleri Standardı’nda da benzer esaslar geçerli olmakla birlikte Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre hazırlanan bilançoda kiralanan varlık Maddi Olmayan Duran Varlıklar grubunda “Haklar” kaleminde raporlanırken, TMS-17’ye göre kiralanan varlık Maddi Duran Varlıklar grubunda gösterilmektedir.

THY’nin uçak finansmanı dalında geçen 10 yılda aldığı ödüller şöyle;
• 2006 Jane’s Transport Finance - Yılın En
İyi Uçak Finansmanı Anlaşması
• 2008 Jane’s Transport - Yılın En İyi Finansal
Kiralama Anlaşması
• 2008 Airfinance Journal - Yılın En İyi
Uçak Finansmanı Anlaşması
• 2011 Jane’s Transport Finance - Yılın En
İyi Uçak Finansmanı Anlaşması
• 2012 Airfinance Journal - Yılın Havayolu
• 2013 Airfinance Journal - Yılın En İyi Vergi
Kalkanlı Uçak Finansmanı
• 2013 Global Transport Finance - Yılın En
İyi Finansal Kiralama Anlaşması
• 2014 Bonds and Loans Awards - Yılın En
İyi Yapılandırılmış Finansmanı
• 2014 Airfinance Journal - Yılın En İyi Vergi
Kalkanlı Uçak Finansmanı
• 2014 Airfinance Journal - Yılın En İyi
Uçak Motoru Finansmanı

Kiralama süresinin varlığın ekonomik ömrünün %80’inden daha büyük bir bölümünü kapsamaktadır.

Finansal kiralama işleminde kiralayan ve kiracı olmak üzere iki taraf bulunmaktadır. 6361 sayılı Kanuna göre kiracı, sözleşmede öngörülen şartlara uygun olarak varlığı kullanmak zorundadır. Sözleşmede aksine bir hüküm yoksa varlığın her türlü bakımı ve koruması kiracıya aittir. Kiralanan varlığın sigorta ettirilmesi zorunludur.

Finansal Kiralama; Kira Toplamının Bugünkü Değeri Rayiç bedelin %90’ından büyük, Süre Sonunda Mülkiyet Devri varlık iade edilir, Duran Varlık Kaydı kiralayan, amortisman İşlemi kiralayan, kiralayanın Kira Gelir Kaydı Kira tutarıdır.

Finansal kiralamanın bir alt uygulaması olan kaldıraçlı finansal kiralamalar Japonya ve Amerika’da özellikle 1990’lı yıllarda yoğun olarak kullanılmaktaydı. Kaldıraçlı kiralama, kiralama şirketinin kiraya vereceği varlığı satın alırken ihtiyaç duyduğu finansmanın büyük bir kısmını kredi kurumlarından sağladığı bir finansman biçimidir.

“Kısa Süreli Wet-Lease” tanımlanmıştır. Buna göre kısa süreli wet-lease “En fazla 3 güne kadar yapılan wet-lease kiralama operasyonu” olarak tanımlanmaktadır.

Vergi Usul Kanunu’na eklenen “Finansal Kiralama İşlemlerinde Değerleme” başlıklı mükerrer 290. maddede finansal kiralama işlemlerinde, finansal kiralamaya konu olan iktisadi kıymet(varlık) ile sözleşmeden doğan hak, borç ve alacakların değerleme esaslarına yer verilmektedir. Buna göre;
• Kiracı, kiralama konusu varlığın rayiç bedeli veya sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanıyla değerler.
• Kiralayan açısından alacak tutarı, kiralama süresi boyunca yapılacak kira ödemelerinin toplam tutarı, kiralama konusu varlık ise bu varlığın net defter değerinden kira ödemelerinin bugünkü değerinin düşülmesi sonucunda bulunan değer ile değerlenir. Bu tutarın sıfır veya negatif olma durumunda ise varlık iz bedeliyle değerlenir ve aradaki fark varlığın elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar gibi işleme tabi tutulur.
• Kiralayan tarafından aktifleştirilen alacak tutarı ile kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark, gelecek dönemlere ait faiz geliri olarak muhasebeleştirilir.
• Kiracı tarafından aktifleştirilen varlık, yeniden değerleme ve amortismana tabi tutulur.
• Kiracı tarafından yapılan kira ödemeleri borç anapara ödemesi ve faiz gideri olarak ayrıştırılır.

Bu formülde;
A=Kredi Tutarını (bu örnekte rayiç bedel)
i= Faizi
n= Taksit Sayısını ifade etmektedir. 

Taksit tutarı= 274.500.000 x0,0085/1-(1/(1+0,0085)60(üssü)

Taksit tutarı= 5.859.363,62Tl'dir.

İlk kayıtta 226 kod numaraları hesapta muhasebeleştirilen 274.500.000 liralık tutar, kiralama süresinin başlamasıyla birlikte 150 KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR hesabının alt hesabı olan “15000 Finansal Kiralama Alacakları” hesabının borcuna aktarılır. Bundan dolayı 226 Kiralama Konusu Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabı alacaklandırılmıştır. Yalnız dikkat edildiğinde 150 Kiralama İşlemlerinden Alacaklar hesabının tutarı 274.500.000.- lira değil 351.561.811,23 liradır. Aradaki fark faiz tutarıdır.

Kaldıraçlı finansal kiralamanın bir türü Japon Kaldıraçlı Kiralama’dır (Japanese Leveraged Lease). Bu tip kiralamada, özel amaçlı bir bir işletme kurulmakta ve uçağı edinmektedir. İşletmenin uçağı edinmesinde en az %20’lik sermaye payı Japon yatırımcılar tarafından sağlanmakta, kalan kısım ise bankalar tarafından finanse edilmektedir.

Finansal kiralamanın bir başka türü de “Sat ve Geri Kirala” türü kiralamalardır. Bu tür kiralamalarda, işletme, aktifinde bulunan bir varlığı finansal kiralama şirketine satmakta, satış sonrasında finansal kiralama şirketinden varlığı bir finansal kiralama sözleşmesiyle kiralamaktadır. Kiralama süresi sonunda varlık tekrardan satıcı işletmeye devredilmektedir. Ortada bir satış işlemi olduğu için satılan varlığın mülkiyeti finansal kiralama şirketine geçmekte, ancak varlığın kullanım hakkı satışı yapan işletmede kalmaktadır. Bu yöntem genellikle nakit akış problemleri olan işletmelerde nakit akışlarını düzeltmek için ve yeni yatırımların yapılmasında
kaynak yaratmak için kullanılmaktadır

Bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde satılabilecek, tüketilebilecek, tahsil edilebilecek, kullanılabilecek varlıklar ile para ve para benzeri varlıklardan oluşan ana gruba verilen ad dönen varlıklar adı verilir.

İşletme sahiplerinin işletmeye tahsis ettiği sermaye ve kardan işletmede bırakılan bölümleri içeren gruba Öz kaynaklar adı verilir.

Finansal kiralamanın avantajları,

Finansal kiralamanın bir başka türü de “Sat ve Geri Kirala” türü kiralamalardır. Bu tür kiralamalarda, işletme, aktifinde bulunan bir varlığı finansal kiralama şirketine satmakta, satış sonrasında finansal kiralama şirketinden varlığı bir finansal kiralama sözleşmesiyle kiralamaktadır.

Üretim, sanayi ve hizmet işletmelerinin kullanmış olduğu Tekdüzen Hesap Planından hem hesapların kodları hem de hesapların adları açısından farklılık gösteren bu hesap planı, ilgili işletmelerin özellikli faaliyetlerinden dolayı hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur.