HAVACILIK İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI

Dönen varlıklar, bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde satılabilecek, tüketilebilecek, tahsil edilebilecek, kullanılabilecek varlıklar ile para ve para benzeri varlıklardan oluşan ana gruptur.

Öz kaynaklar, işletme sahiplerinin işletmeye tahsis ettiği sermaye ve kardan işletmede bırakılan bölümleri içeren gruptur. Geri ödemesi olmadığı için bir anlamda sonsuz vade olarak da düşünülebilir.

Ülkemizde finansal kiralama uygulamasının ilk adımları 28 Haziran 1985 tarih ve 18795 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 3226 no’lu Finansal Kiralama Kanunu ile atılmıştır. 13 Aralık 2012 tarih ve 28496 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu ve çeşitli zamanlarda yayınlanan yönetmelikler, tebliğler, diğer kanun- larda yapılan düzenlemeler ve Türkiye Muhasebe Standartları kapsamında yer alan TMS-17 Kira- lama İşlemleri standardı ile günümüzdeki şeklini almıştır.

Hava araçlarının kiralanmasında finansal kiralamanın ve faaliyet kiralamasının farklı uygulama biçimleri görülebilmektedir. Finansal kiralamanın bir alt uygulaması olan kaldıraçlı finansal kiralamalar Japonya ve Amerika’da özellikle 1990’lı yıllarda yoğun olarak kullanılmaktaydı. Kaldıraçlı kiralama, kiralama şirketinin kiraya vereceği varlığı satın alırken ihtiyaç duyduğu finansmanın büyük bir kısmını kredi kurumlarından sağladığı bir finansman biçimidir.

Faaliyet kiralaması kapsamında yer alan alt uygulamalar havayolu işletmelerinin zaman zaman tercih ettiği uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, “Wet Lease” şeklindeki bir kiralamada havaaracı, kokpit ekibi, kabin ekibi ve diğer teknik ekiple birlikte kiralanabilmektedir.

Finansal kiralama işlemi, muhasebenin temel kavramlarından “Özün Önceliği” kavramı için verilebilecek en iyi örneklerden birisidir. Özün önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeleştirilmesinde, işlemin biçiminden çok özünün öne çıkarılmasını, işlemin özüne dikkat edilerek işlemin o öz doğrultusunda muhasebeleştirilmesi gerek- tiğini belirtmektedir.

İşletmeler duran varlıklarını nasıl finanse etmelidir? Vade uyumu göz önüne alındığında vadeleri 1 yılın üzerinde olan kaynakların duran varlıkların finansmanında kullanılması işletmenin lehine bir durum olarak karşımıza çıkacaktır. Bu kaynaklar öz kaynaklar ve/veya uzun vadeli yabancı kaynaklardır.

Kiralama süresinin varlığın ekonomik ömrü-nün %80’inden daha büyük bir bölümünü kapsaması: Örneğin, bir uçağın ekonomik ömrü 20 yıl, kiralama süresi 18 yıl ise ki-ralama süresi ekonomik ömrün %80’indenfazla olduğu için bu işlem finansal kiralama işlemi kapsamında değerlendirilecektir.

Havayolu tarafından edinilen uçak, özel amaçlı şirkete satılarak o işletmeden normal bir finansal kiralama işlemi altında kiralanmaktadır. Dar gövdeli uçaklar için 10 yıl, geniş gövdeli uçaklar için de 12 yıllık bir kiralama süresi söz konusudur (Morrell, 2007:198). Amerikan Kaldıraçlı Kiralama ise kaldıraçlı kirala- manın farklı bir uygulamasıdır.

Havayolu tarafından edinilen uçak, özel amaçlı şirkete satılarak o işletmeden normal bir finansal kiralama işlemi altında kiralanmaktadır. Dar gövdeli uçaklar için 10 yıl, geniş gövdeli uçaklar için de 12 yıllık bir kiralama süresi söz konusudur (Morrell, 2007:198). Amerikan Kaldıraçlı Kiralama ise kaldıraçlı kirala- manın farklı bir uygulamasıdır.

Varlıklar, en basit tanımıyla işletmenin sahip olduğu ekonomik değerler olarak tanımlanmaktadır.

Varlıkların ve kaynakların bu ayrımındaki temel nokta 1 yıl veya normal faaliyet dönemi ayrımıdır. Bu bakımdan varlıkların finansmanında kullanılacak kaynakların vadelerinin de finanse edilen varlığın kullanım amaç ve süresiyle uyumlu olması gerekmektedir.

KİRALAMA İŞLEMLERİ
İşletmelerin varlıklarını finanse etme yollarından biri de ihtiyaç duyulan varlığın kiralanmasıdır. Bu bölümde en temel iki kiralama yöntemi açıklanmaya çalışılacaktır.

Finansal Kiralama

Faaliyet Kiralaması (Operasyonel Kiralama)

Finansal kiralamanın kullanımının dünya çapında yaygınlaşmasının altında işletmelerin lehine olan bazı noktalar bulunmaktadır. Önceki kısımlarda da varlık-kaynak ilişkisi kapsamında ele alınan bazı noktaların bu anlamda önem kazandığı görülmektedir. Şöyle ki; 
• Kiracı işletme, kiraladığı varlıkla ilgili %100 finansman olanağı sağlamaktadır. Böylelikle işletme diğer faaliyetleri için sermaye tasarrufu sağlama olanağına kavuşmuş olacaktır.
• Uzun vadeli kaynak kullanımı yoluyla duran varlıklar finanse edilmektedir.
• Teşvik belgesine bağlı yatırımların finansal kiralama ile yapılması durumunda teşvik avantajı yaratmaktadır.
• Kiralanan varlığa ilişkin kira ödemeleri vergi matrahından düşülebilmektedir

Ülkemizde finansal kiralama uygulamasının ilk adımları 28 Haziran 1985 tarih ve 18795 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 3226 no’lu Finansal Kiralama Kanunu ile atılmıştır. 13 Aralık 2012 tarih ve 28496 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu ve çeşitli zamanlarda yayınlanan yönetmelikler, tebliğler, diğer kanunlarda yapılan düzenlemeler ve Türkiye Muhasebe Standartları kapsamında yer alan TMS-17 Kiralama İşlemleri standardı ile günümüzdeki şeklini almıştır

Finansal kiralamanın bir başka türü de “Sat ve Geri Kirala” türü kiralamalardır. Bu tür kiralamalarda, işletme, aktifinde bulunan bir varlığı finansal kiralama şirketine satmakta, satış sonrasında finansal kiralama şirketinden varlığı bir finansal kiralama sözleşmesiyle kiralamaktadır. Kiralama süresi sonunda varlık tekrardan satıcı işletmeye devredilmektedir. Ortada bir satış işlemi olduğu için satılan varlığın mülkiyeti finansal kiralama şirketine geçmekte, ancak varlığın kullanım hakkı satışı yapan işletmede kalmaktadır. Bu yöntem genellikle nakit akış problemleri olan işletmelerde nakit akışlarını düzeltmek için ve yeni yatırımların yapılmasında kaynak yaratmak için kullanılmaktadır

Temel Ayırıcı Özellikler       Finansal Kiralama                      Faaliyet Kiralaması
Kiralama Süresi       Ekonomik ömrün %80’inden büyük      Ekonomik ömrün %80’inden küçük

Temel Ayırıcı Özellikler                       Finansal Kiralama                      Faaliyet Kiralaması
Kiralama Süresi             Ekonomik ömrün %80’inden büyük      Ekonomik ömrün %80’inden küçük
Kira Toplamının Bugünkü Değeri  Rayiç bedelin %90’ından büyük Rayiç bedelin %90’ından küçük

BDDK Tebliği’ne Göre Muhasebeleştirme İşlemleri konusunda verilen örneğin B maddesini inceleyin

Öz kaynaklar, işletme sahiplerinin işletmeye tahsis ettiği sermaye ve kardan işletmede bırakılan bölümleri içeren gruptur. Geri ödemesi olmadığı için bir anlamda sonsuz vade olarak da düşünülebilir.