HAVACILIK İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI

MHK analizi beş unsurun birbiriyle etkileşimine odaklanarak; işletmenin maliyetleri, satış hacmi ve kârı arasındaki ilişkinin anlaşılması konusunda yönetime yardımcı olmaktadır. Beş unsur şöyle sıralanabilir:
1. Hizmetlerin satış fiyatı
2. Faaliyet düzeyi (sunulan hizmet miktarı /
sayısı)
3. Birim değişken maliyet
4. Toplam sabit maliyetler
5. Satış karması.

Rekabetçi bir ortamda faaliyet gösteren işletmelerin temel amacı kâr elde etmektir. Bu ortamda, rakiplerin rekabetçi gücü ve işletmenin mevcut imkânları işletmelerin geliştireceği stratejileri etkilemektedir.

Kâr planlamasının iyi bir şekilde yapılabilmesi için yöneticilerin kârı etkileyen faktörlere
ilişkin detaylı bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Bu yüzden de yöneticilerin alacakları kararlarda MHK analizinin ürettiği bilgilerin varsayımları ve sınırlılıkları iyi bir şekilde bilmeleri gerekmektedir. Söz konusu sınırlılıklar ve varsayımlar şöyle sıralanabilir:

• Satışlar ile stoklar arasında tam bir zaman
uyumu mevcuttur.
• Normal kapasiteye yakın bir faaliyet hacmi
söz konusudur.
• Olağanüstü gelir veya gider ortaya çıkmamaktadır.
• Yarı sabit ve yarı değişken maliyetler göz
ardı edilmektedir. (http://www.busmgt.
ulst.ac.uk)
• Analiz tekniği kısa dönem için doğru kabul
edilmekte ve uygulanmaktadır.
• Riskler ve belirsizlikler göz ardı edilmektedir.

MHK analizinin kullanımında işletme yöneticileri alacakları kararlara yönelik yapacakları analizlerde dikkat etmeleri gereken unsurlar söz konusudur. Analiz tekniğinin eksik ve sakıncaları şöyledir:
• Eğer birden fazla hizmet sunuluyorsa, sunulan hizmetlerin hasılat karışımındaki
değişikler başabaş noktasında değişmelere
neden olabilmektedir.
• MHK analizinde kullanılan değişken ve
sabit maliyet sınıflandırılması gerçeği yansıtmayabilir. Bu durum yöneticilerin yanlış
kararlar almalarına neden olacaktır.
• Hatalar, talebe bağlı piyasa koşullarının
tahmininden kaynaklanabilir.• MHK analizinde; maliyet, hacim ve kâr ilişkisi doğrusaldır. Ancak gerçekte bu ilişki ya
doğrusal bir yapıya sahip değildir ya da birçok işletme için doğrusallığa yakın olabilir
(http://www.hull.ac.uk/).
• Birçok sabit maliyet kalemi yarı değişken
özelliği göstermektedir. MHK ilişkisinde
ise bu durum genellikle göz ardı edilmektedir.

Kâr, en basit tanımı ile işletmenin elde etmiş olduğu gelirler ile bu gelirleri elde etmek için katlandığı maliyetler ve giderlerin toplamı arasındaki olumlu farktır.

Bu durumda kâr/zarar eşitliği şöyle gösterilebilir:
Kâr / Zarar = Toplam Satış Gelirleri – Toplam Maliyetler

Kârın temel bileşenleri gelirler ve giderler olarak sınıflandırılır. Gelirler; satış hacmi (yolcu sayısı, uçak sayısı vb.) ile ürün ve hizmetlerin fiyatlandırılmasına bağlıdır. Bu nedenle fiyatlandırma kârlılığın en önemli bileşenidir. (Öncü, Çömlekçi ve Coşkun, 2010, s.37). Fiyat ile maliyetin rekabetini daha iyi anlayarak, gerekli analizleri yapabilmek için bu kavramların havayolları sektörü bakımından anlamı bundan sonraki
kısımlarda açıklanacaktır.

Bununla birlikte yöneticilerin doğru karar verebilmesi için üretilen tüm maliyet verilerinin doğru bir şekilde belirlenmesi, sınıflandırması, özetlenmesi ve yöneticilere rapor olarak sunulması gerekmektedir. Bir işletmede yapılan giderler; yatırım giderleri ve işletme giderleri olarak finansal tablolarda gösterilir

Yatırım Giderleri, işletmeye gelecek hesap dönemlerinde yarar sağlayacak varlık ve hizmetlerin edinilmesi için yapılan, yani bu varlık ve hizmetlerin maliyetini oluşturan giderlerdir

İşletme Giderleri, işletmenin dönem içi çalışmalarında kullanılarak tüketilmek ya da satılmak üzere satın alınan varlıklar ve hizmetlerin maliyetini oluşturan giderlerdir. Stok maliyetleri, dönem giderleri, zarara dönüşen giderler bu grupta yer almaktadır

Dolaylı (endirekt) maliyetler, belirli bir hizmet veya maliyet nesnesine doğrudan yüklenemeyen ya da yüklenmesinin ekonomik olmadığı maliyetlerdir. 

Doğrudan (direkt) maliyetler, belirli bir hizmet veya maliyet nesnesi ile doğrudan ilişki kurulabilen maliyetlerdir. Bu nedenle genellikle yönetimin kontrolü altındaki maliyetlerdir.

Sabit DİM Sabit Unsurlar Değişken Unsurlar Değişken DİM Endirekt İşletme Maliyetleri İşletme Dışı Maliyetler
1. Faiz harcamaları
2. Varlık kullanım zararları
3. Katılım zararları
4. Diğer
1. Biletleme, Satış
Promosyon
2. Yolcu hizmetleri
(catering vb)
3. Kargo
4. İstasyon
5. Genel ve
yönetimsel
masra‘ar
6. Ticari hizmetler
7. Reklam
Donanım, Teçhizat ve
ekipmanın; kirası,
amortismanı ve
sigortası
Komisyonlar ve
Seyahat acentesi ek
komisyonu (TACOs),
Global dağıtım sistemi
(GDSs) ücretleri,
yolcu hizmetleri
(catering) ve yolcu
ya da sevkiyat
başına indirmebindirme maliyetleri
1. SITA (Uluslararası Havacılık
İletişimi Birliği)
2. Havaaracı sahipliği
•Amortisman
•Uçuş saatinden bağımsız
kiralama bedeli
•Gövde-savaş riski sigortaları
3. Sabit bakımlar
• Takvime bağlı
(Antikorozyon bakımı)
•Genel bakımı
4. Sabit uçuş mürettebat
•Temel ücretler
•Sosyal harcamalar
•Uçuş-Pilot eğitim
5. Sabit kabin mürettebat
•Temel ücretler
6. Uçak kira
7. Diğer
•Tesisler ve ekipman kirası,
•Sigorta
•Kabin diğer
•Kokpit diğer

Eğer fark olumlu ise işletme kâr değerine ulaşırken, fark eksi değer ise işletme sabit maliyetleri karşılamadığı için zarar edecektir. İşte bir hizmetten elde edilen toplam gelirlerden hizmetle ilgili toplam değişken maliyetlerin düşülmesi sonucu bulunan sonuç toplam katkı payı olarak adlandırılır.

Başabaş noktası;
• Muhasebe yaklaşımı,
• Denklem yaklaşımı                                                                                                 • Grafik yaklaşımı ve
• Doluluk oranı (faktörü) yaklaşımı ile tespit edilebilmektedir.
Söz konusu yaklaşımlara dayalı olarak başabaş noktası satış hacmi, satış tutarı ve satış fiyatı aşağıdaki örnek yardımıyla açıklanacaktır.