HAVACILIK İŞLETMELERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI

Havaalanlarında sahiplik ve yönetim seçenekleri şöyle sıralanabilir (ICAO, Doc 9980);
• Devlet sahipliği,
• Yönetim sözleşmeleri,
• Kiralama ya da imtiyazlar,
• Sahipliğin kısmen devri,
• Kamu-özel işbirliği,
• Özel sektör sahipliği

İşletme danışmanlığı ise bu seçenekler arasında yer almamaktadır. Elbette havaalanı işleticileri, diğer işletmeler gibi danışmanlık hizmeti alabilirler ancak bu durum havalanı sahiplik ve yönetim şeklini değiştirmemektedir.

Soruda ifade edilen işlem alağıdaki gibi muhasebeleştirilmelidir;

____________ 09.09.2018 ___________

Hesap                                                   Borç                       Alacak
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR    400.000,00
            -Pistin Yapım Maliyeti
191 İNDİRİLECEK KDV                       72.000,00
102 BANKALAR                                                                472.000,00                     ____________ ___________
Örnek 1’de satın alınan hizmet bedeli, taksiyolu yapımı henüz tamamlanmadığı için Yapılmakta Olan
Yatırımlar hesabına kaydedilmiştir. Yapım işi (inşaat) tamamlandığında, bu hesapta biriken maliyet 251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri hesabına aktarılacaktır.

Lisanslı yazılımların muhasebeleştirilmesi ''260 HAKLAR'' hesabı ile yapılır.  Haklar hesanı, niteliği itibariyle maddi olmayan duran varlık niteliğindedir.

ICAO tarafından yapılan gider sınıflamasında giderleri şu şekilde ele alınmıştır. Şöyleki (ICAO, Doc 9562);
Havaalanı Giderleri:
1. Faaliyetler ve bakım ile ilgili giderler;
- Personel giderleri,
- Tedarik giderleri,
- Satın alınan hizmet giderleri,
- Genel yönetim giderleri,
- Diğer sermaye dışı giderler.
2. Sermaye ile ilgili giderler;
- Amortisman ve tükenme payları,
- Faizler,
- Diğer sermaye giderleri.

Dolayısıyla amortisman ve tükenme payları bu sınıflamada faaliyetler ve bakım ile ilgili giderlerin kapsamında değildir.

Havaalanları için satışların maliyeti, yararlanılacak havaalanı hizmetini sağlamak amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri ya da yapılan giderlerin (malzeme, işçilik, enerji, vb.) toplamı şeklinde tanımlanabilir. Yeri gelmişken havaalanı hizmet üretim maliyeti içinde en önemli kalemi işçilik giderlerinin oluşturduğunu vurgulamakta yarar vardır. Tedarik süreciyle sağlanan malzeme, işgücü,
enerji vb. girdiler çeşitli hizmet birimlerinde kullanılarak önce hizmet üretim maliyetine dönüşür, dönem sonlarında ise, hizmet üretim maliyeti hesabında biriken tutarlar, satılan hizmet maliyetine yansıtılır. Unutulmamalıdır ki havalimanları istisnai durumlar haricinde sadece hizmet üretmektedir. Satılan hizmet maliyetinin nihai durağı ise, dönem kârı veya zararı hesabı olacaktır.

Soruda verilen işlemin muhasebeleştirilmesi şu şekilde olmalıdır;

_____________________________Borç__________Alacak________
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ     xxx.xxx            
      -Uçuş Sahası Maliyetleri
      -Dışarıdan Sağlanan Hizmetler
                100 KASA                                               xxx.xxx

________________________________________________________

Devlet Hava Meydanları İşletmesi kontrolünde işletilen 55 havaalanı bulunmaktadır. Bunlardan küçük çaplı yerel 3’ünün işletme hakkı özel sektöre devredilmiş, 5 büyük uluslararası havalimanının terminal işletmeciliği, kiralama yoluyla özel sektöre devredilmiş ve 3 büyük uluslararası havalimanının da yap-işletdevret kapsamında terminal yapımı ve işletmeciliği devam eden projeler kapsamındadır. Ülkemizde havalimanı finansmanında en sık başvurulan kamu-özel işbirliği varyasyonlarının; mevcut projeler için kirala-işlet-devret, yeni projeler için ise yap-işlet-devret olduğu söylenebilir.

Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler:Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler, uçuş sahası (PAT sahası) varlıklarının işletilmesi, bakımı, korunması ile ilgili giderlerden oluşur. Bu grupta pist, apron, taksiyolları, bunların çevresindeki alanlar, hava trafik kontrol kulesi, seyrüsefer yardımcıları, meteoroloji cihazları, körük-köprü vb. varlıklar yer alır.

Terminal hizmetleri ile ilgili giderler: Yolcu terminallerinde sunulan hizmetlerin sürekliliği
bakımından, buraların 24 saat kullanıma hazır tutulması gerekir. Sürekli yolcu akışının yaşandığı
yerler olması bakımından da ısıtma, aydınlatma, soğutma, havalandırma ve ortam temizliğinin
yapılması gibi, havaalanı büyüklüğü ve yolcu potansiyeli ile orantılı olarak büyük çaplı işletme
maliyetlerinin oluştuğu yerlerdir. Dolayısıyla yolcu bekleme salonları ile ilgili maliyetlerde bu gider kapsamına girmektedir.

NOTAM, METAR, SPICE, TAF havacılıkta kullanılan meteorolojik raporlarken MLS (microwave landing system) bir seyrüsefer ekipmanıdır ve havalimanı işleticisi için bir yatırım niteliğindedir.

Havaalanlarında sahiplik ve yönetim seçenekleri şöyle sıralanabilir (ICAO, Doc 9980);

•Devlet sahipliği,

• Yönetim sözleşmeleri,

• Kiralama ya da imtiyazlar,

• Sahipliğin kısmen devri,

• Kamu-özel işbirliği,

• Özel sektör sahipliği.

Havaalanı Giderleri:

1. Faaliyetler ve bakım ile ilgili giderler;

- Personel giderleri,

- Tedarik giderleri,

- Satın alınan hizmet giderleri,

- Genel yönetim giderleri,

- Diğer sermaye dışı giderler.

Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler:Uçuş hizmetleri ile ilgili giderler, uçuş sahası (PAT sahası) varlıklarının işletilmesi, bakımı, korunması ile ilgili giderlerden oluşur.

Havaalanına yatırım bedeli maliyet olarak adlandırılmaktadır.

Havaalanı hizmetlerini sunabilmek için yapılan tüketimlere  gider denir.

Varlıkların kaybedilmesi ya da hizmetin satılamaması nedeniyle oluşan değer kayıpları  zarar olarak adlandırılmaktadır.

Gider Türleri Sınıflaması (7/B)

• İlk madde ve malzeme giderleri

• Memur/İşçi ücret ve giderleri

• Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler

• Çeşitli giderler • Vergi, resim ve harçlar

• Amortismanlar ve tükenme payları

• Finansman giderleri

Terminal Hizmetleri ile İlgili Giderler:

- Yolcu hizmetleri giderleri

- Yükleme ve boşaltma giderleri

- Terminal bakım ve hizmet giderleri

- Kiralık/ortak kullanım alanlarıyla ilgili giderler

Ortak Hizmet Giderleri:

- Üretim yerleri yönetim giderleri

- Güvenlik giderleri

- Amortisman giderleri

- Sigorta giderleri

- Eğitim giderleri

- Vergiler ve diğer yükümlülükler

Sahiplik ve yönetim yapısı ile ilişkili olarak havaalanı finansmanı üç şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar; kamu finansmanı, özel sektör finansmanı, karma finansman veya yaygın adıyla kamu-özel işbirliği uygulamaları şeklindedir.