HAVACILIK GÜVENLİĞİ

1990’lardan itibaren havacılık sektöründe yolcuların risk seviyelerinin belirlenmesi adına, yolcu bilgilerinin yer aldığı bilgisayar tabanlı sistemler kullanılmaya başlanmıştır. Bu sistem Computer-Assisted Passenger Prescreening System (CAPPS), (Bilgisayar Destekli Yolcu Ön Tarama Sistemi) olarak adlandırılmaktadır. Veri toplama amacı ile kullanılan bu ilk sistem, yolcuları hem rastgele hem de boarding (uçuşa kabul) öncesi yaklaşık 39 adet veriden yola çıkarak, ek güvenlik prosedürlerine yönlendirici bir sistem olarak tanımlanmaktadır. CAPPS’in güncellenmesi ile tüm hava yolu yolcusuna uygulanmak üzere CAPPS II programı geliştirilmiştir. Bilgi tabanının oluşturulmasında havayollarının yanı sıra ticari işletmeler ve hükümetin sağladığı bilgilerden de yararlanılmıştır. Oluşturulan yeni veri tabanı, CAPPS II olarak adlandırılmıştır. CAPPS II, yolcunun vatandaşlık bilgileri ve seyahat edeceği noktaya göre, bazı yolcuların ek güvenlik uygulamalarına tabi tutulması için yolcuları seçen bir sistemdi. Sistem, başlangıç olarak yolcu tarafından gönüllü olarak ibraz edilen bilgileri ve hava yolu ya da hükûmet tarafından iletilen bilgileri ele alarak değerlendirme yapmaktaydı. Bunlar (Wells ve Young, 2004: 303-304):
• Yolcunun adı ve soyadı, adresi, telefon numarası ve doğum tarihi,
• Yolcunun hükûmet tarafından bildirilen suç kaydı,
• Yolcu bilgilerinin, diğer veri tabanlarında taranması yoluyla (ticari işletmeler ve havayollarının kayıtları) risk oluşturabilecek unsurlar

Biyometrik tanımlamalarda bir bireyi diğerinden ayıran, parmak izi, el geometrisi, göz retinası ya da iris taraması, yürüme biçimi, yüz görüntüleme, ses tanıma ve DNA gibi pek çok tanımlayıcı yer almaktadır. DNA, el geometrisi, yürüyüş biçimi gibi hususlar henüz genel kabul görmüş ya da doğrudan kullanılmaya başlanmış tanımlayıcılar arasında yer almamaktadır.

Yüz tanıma, en kolay ve bireyi en az rahatsız eden yöntemlerden birini oluşturmaktadır. Yüz tarama sistemleri, yoğun yolcu ya da personel trafiğinin olduğu ortamlarda dahi, çok fazla sayıda bireyi tarama imkanı sunmaktadır. Parmak izi ya da göz taramasının aksine yüz tanıma yöntemi, bazı pratik yönlere sahip bulunmaktadır. Bireylerin yaşlanmaları ya da saç şekillerini değiştirmeleri
durumunda dahi, yüz tanıma yöntemi bireyi tespit edebilmektedir.

Yolcuların el bagajlarında taşıması kısıtlanan maddeler (SHGM:MSHGP Ek-17,2015: 6-9):
• Su, şurup, içki dâhil her türlü sıvı,
• Kremler, losyonlar, yağlar (kozmetik yağlar dâhil) parfümler, maskara dâhil her türlü makyaj malzemesi (katı hâlde olan rujlar hariç),
• Tıraş köpükleri, deodorantlar,
• Diş macunu dahil her türlü macun kıvamındaki maddeler,
• Reçel, bal, yoğurt, pekmez, ve salça gibi tam katı hâlde olmayan yiyecekler,
• Kontak lens sıvıları,
• Şampuanlar,
• Yukarıdaki maddelere benzeyen diğer maddelerdir.

Yolcu el bagajında taşınacak sıvılar en fazla 100 ml. hacimli kutu, şişe veya benzeri bir kap içinde olmalıdır. Sıvının miktarı, kap üzerinde yazan miktar ile eş kabul edilmektedir. Yani üzerinde 200 ml. yazan bir kapa, 100 ml sıvı konmasında durumunda, bu sıvı 200 ml. olarak işlem görmektedir.

El bagajlarına yönelik sıvı kısıtlamasının bazı istisnaları da söz konusudur. Bunlar:
• İlaçlar: Yolcunun uçuş süresince bu ilacı içme ihtiyacı bulunmak zorundadır. Bu nedenle yolcuların sıvı nitelikteki ilaçlarını taşımaları durumunda, üstünde kimlik bilgilerinin yer aldığı ilaç reçetesini, güvenlik görevlilerine göstermek durumundadır.
Güvenlik görevlilerinin talep etmesi durumunda, ilaç sahibi taşıdığı ilacı tatmak zorundadır. Bu uygulama taşınan maddenin gerçekten ilaç olup olmadığının belirlenmesi için yapılmaktadır.
• Bebek Mamaları: Bebeğin de uçuşta bulunması durumunda ve sadece uçuş esnasında gerekli olabilecek miktarlardaki bebek maması, bu kısıtlamadan muaftır. Ancak ilaç taşıma istisnasında olduğu gibi, gerek görülmesi hâlinde bebek mamasının
tattırılması talep edilebilir.
• Gümrüksüz (Duty-free) mağazalardan satın alınan sıvı ürünler: Gümrüksüz satış mağazalarından satın alınan sıvı içerikli ürünler, özel taşıma koşullarının sağlanması durumunda kısıtlamadan muaftır.

El bagajında taşınacak kaplar 1 litre hacimli (20 cm x 20 cm ebatlarında) şeffaf ve ağzı kolayca kapanıp
açılabilen bir plastik torbanın içine konmalıdır. Torbanın ağzının, güvenlik kontrolleri esnasında açılarak, içindeki maddelerin kontrol edilmesine imkan sağlayabilecek şekilde olması gerekmektedir.

Tüm vücut tarama sistemi temel olarak iki teknolojiden faydalanmaktadır. Bunlardan biri de geri saçılımdır. Düşük yoğunluklu bir x-ray ışınının yansımaları ile 2 boyutlu görüntü oluşturulmasını sağlayan bir yöntemdir. 1990’larda kullanılmaya başlanılanılan
bu teknoloji, günümüzde çok daha gelişmiş görüntü alma kabiliyetine sahiptir. Görüntü kalitesinin yanı sıra mahremiyeti de gözeterek vücudun ön ve arka tarafından görüntü almaktadır.

Milimetre-dalga spektrumundaki iyonlaşmayan radyo frekans enerjisinden yansıyan enerji ile 3 boyutlu görüntü oluşturmayı sağlayan yöntemdir. Bireyin etrafından 360 derece açıyla görüntü alan bu teknolojide, yüzün bulanıklaştırılması sağlanarak mahremiyet korunmaktadır.

Profilleme, havacılık güvenliğinin sürekliliğini, yani toplumlar tarafından kabulünü sağlama adına çeşitli açılardan eleştirilmesine karşın, başta ABD olmak üzere diğer birçok gelişmiş ülkede uygulama alanı bulmaktadır. Sistem konusundaki en yaygın eleştiri, veri tabanına göre risksiz bulunan yolculara pozitif ayrımcılık yapıldığı, bu nedenle güvenlik sorunlarının yaşanabileceği yönündedir. Bir diğer eleştiri ise adi suçlar ya da kötü finansal kayıt gibi havacılık güvenliğine olumsuz etkileri olamayacak bireylerin de riskli olarak değerlendirilmesine yöneliktir. Temelde profilleme, veri tabanına göre karar verilmesine dayandırılarak ırka dayalı önyargıları engellemeyi amaçlamaktadır.

parmak izi, göz taraması ve yüz tanıma biyometrik yöntemler arasında yer almaktadır.

Yöntem ve süreçteki yeri ne olursa olsun biyometrik tarama süreci, belirli adımlardan oluşmaktadır. Bu adımlar:
• Kaydetme işleminin yapılması: Sisteme ham biyometrik verilerin girilmesi,
• Şablon oluşturulması: Sisteme girilen biyometrik verilerin, bir algoritma yolu ile daha sonra yine aynı algoritmayla karşılaştırma yapılabilecek şekilde kodlanması,
• Tanımlama işlemi: Yolcudan alınan biyometrik örneklemin, veri tabanında kayıtlı tüm kullanıcılılar ile karşılaştırılması,
• Doğrulama işlemi: Belirli bir kullanıcıdan (yolcudan) alınan biyometrik örneklemin, aynı bireyin veri tabanındaki kayıtları ile karşılaştırılmasıdır.

Tüm vücut tarama sistemi temel olarak iki teknolojiden faydalanmaktadır. 
• Geri Saçılım: Düşük yoğunluklu bir x-ray ışınının yansımaları ile 2 boyutlu görüntü oluşturulmasını sağlayan bir yöntemdir. 1990’larda kullanılmaya başlanılanılan bu teknoloji, günümüzde çok daha gelişmiş görüntü alma kabiliyetine sahiptir. Görüntü kalitesinin yanı sıra mahremiyeti de gözeterek vücudun ön ve arka tarafından görüntü almaktadır.
• Milimetre-dalgası: Milimetre-dalga spektrumundaki iyonlaşmayan radyo frekans enerjisinden yansıyan enerji ile 3 boyutlu görüntü oluşturmayı sağlayan yöntemdir. Bireyin etrafından 360 derece açıyla görüntü alan bu teknolojide, yüzün bulanıklaştırılması sağlanarak mahremiyet korunmaktadır.

Yolcuların el bagajlarında taşıması kısıtlanan maddeler
• Su, şurup, içki dâhil her türlü sıvı,
• Kremler, losyonlar, yağlar (kozmetik yağlar dâhil) parfümler, maskara dâhil her türlü makyaj malzemesi (katı hâlde olan rujlar hariç),
• Tıraş köpükleri, deodorantlar,
• Diş macunu dahil her türlü macun kıvamındaki maddeler,
• Reçel, bal, yoğurt, pekmez, ve salça gibi tam katı hâlde olmayan yiyecekler,
• Kontak lens sıvıları,
• Şampuanlar,
• Yukarıdaki maddelere benzeyen diğer maddelerdir

Havayolu ile seyahat etmek isteyen bireyler, havacılık güvenliğinin sağlanması amacıyla getirilen ulusal ve uluslararası düzenlemelere uymak zorundadır. Her yolcu, uçuş öncesinde gerek makine/teçhizat kullanımıyla gerekse el ile arama prosedürlerine göre, kendisinin ve beraberindeki bagajların kontrolden geçirilmesini kabul etmek durumundadır. Ancak günümüz havaalanı güvenlik uygulamaları, bireylerin haklarını ihlal edip etmediği konusunda yoğun tartışmaların yaşanmasına neden olmaktadır. Gelişen teknoloji, havaalanı güvenlik süreçlerinin etkinliğini artırmaktadır. Bununla birlikte bu teknolojilerin
havaalanı kontrol noktalarında kullanımı, beraberinde birçok soruyu ve giderilememiş birçok kaygıyı da beraberinde getirmektedir. Risk tabanlı tarama (profilleme) ya da biyometrik teknolojilerin kullanımı amacıyla, kişisel verilerin depolanması ve başka bireylerin erişimine açılması, mahremiyet haklarının ihlali konusunda önemli sorunlara neden olmaktadır.

Bu yöntemlerin kullanılması sonucu oluşan, üç mahremiyet hakkından bahsedilmesi mümkündür. Bunlar:
• Bir bireyin kendine ilişkin bilgiyi paylaşacağı kişileri seçme ve bu bilgilerin yayılmasında kontrol sahibi olma hakkı,
• Bir bireyin kendisine ilişkin hangi verinin yayıldığını, hangi verinin toplandığını ve nerede saklandığını bilme ve eksik veya yanlış veriye itiraz etme hakkı,
• Bireyin, gerek toplumun sağlık ve emniyeti için gerekse devletin faaliyetlerini denetleyebilmesi için meşru olan bilme hakkıdır. Bir bireyin kendisi hakkında hangi verilerin başkalarıyla paylaşılacağını, daha da önemlisi hangi verilerin toplanacağını bilme hakkı, üzerinde tartışma gerektirmeyecek bir haktır.

Geri Saçılım: Düşük yoğunluklu bir x-ray ışınının yansımaları ile 2 boyutlu görüntü oluşturulmasını sağlayan bir yöntemdir. 1990’larda kullanılmaya başlanılanılan bu teknoloji, günümüzde çok daha gelişmiş görüntü alma kabiliyetine sahiptir. Görüntü kalitesinin yanı sıra mahremiyeti de gözeterek vücudun ön ve arka tarafından görüntü almaktadır.

Son olarak ise, yolcuların uçağa kabulü esnasında biyometrik tanımlamaya başvurmak mümkündür. Uçağa binen kişi ile uçuş kartındaki bireyi eşleştirmek, uçuş güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır.

ACI, havaalanlarında uygulanan biyolojik tarama uygulamalarında hatalara neden olan temel iki unsura dikkat çekmektedir. Bunlar (ACI: 2005: 6-7):
• Yanlış kabul hatası: Bir bireye ait biyometrik tanımlayıcılarının, yanlışlıkla başka bir bireyinkilerle eşleştirilmesi durumudur. Bu hata, kişinin yanlış teşhis edilmesine neden olmaktadır.
• Yanlış ret hatası: Bir bireyin biyometrik tanımlayıcıları ile o bireyin sistemde kayıtlı referansının eşleştirilememesi durumudur.

Göz Taraması: Bir bireyin gözünden edinilebilecek iki türlü biyometrik ölçüm yöntemi bulunmaktadır. Bunlar retina taraması ve iris taramasıdır. Retina gözün arkasında yer alan kan damarı yığınıdır. Retina taraması, retinanın kolay kolay değiştirilememesi nedeniyle en güvenilir biyometrik tanımlayıcılardan birini oluşturmaktadır. Ancak güvenilir bir retina taraması, bir ışığa odaklanması istenilen bireyin gözünün bir kısmı ile yakın temas edilmesini gerektirmektedir. Bunun yanı sıra retina taraması, bireyin kimliğinin ötesinde bazı bilgileri de sağlayabilecek niteliktedir. Bu nedenlerle uygulanması süreci parmak izi taraması kadar rahat değildir. Alışılagelmiş bir yöntem olmaması nedeniyle de tepkilere neden olabilmektedir. İris taraması, retina taramasına alternatif oluşturacak bir yöntemdir. İris de retina gibi üzerinde oynanması zor bir tanımlayıcıdır. Ancak retinanın aksine iris, tarama esnasında bireye rahatsızlık yaratmamaktadır. Yapılan araştırmalar, irisin parmak izinden daha güvenilir olduğunu ortaya koymaktadır. Bu yöntemin en büyük sıkıntısını, biyometrik taramaların temel kaynağı olan veri tabanını oluşturmaktaki zorluk oluşturmaktadır. İris tarama yönteminin kullanıldığı havaalanları mevcuttur. Ancak daha çok personele yönelik güvenlik taramalarında kullanılmaktadır.