HAVACILIK GÜVENLİĞİ

Şikago Konvansiyonu, havaaraçlarında taşınan yolcuların isim, kalkış ve varış noktalarını içeren listelerin düzenlenmesini zorunluluk hâline getirmiştir. Taşınan kargonun bilgilerini içeren manifestoların havaaracında bulundurulması, bir gereklilik olarak belirlenmiştir (Chicago Convention, 1944: madde 14).

Şikago Sözleşmesi kapsamında kabul edilen hükümlerin uygulanabilmesi için standartların geliştirilmesi ve denetlenmesi süreçleri için 1944 yılında Birleşmiş Milletlerin bir parçası olarak Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), sivil havacılık faaliyetlerinin verimli bir biçimde işlerliğini sağlamak için birçok altyapı faaliyetinin (personel lisanslandırma, havaaracı tasarımı, seyrüsefer hizmetleri, meteoroloji hizmetleri, havalimanı yapım standartları, güvenlik…gibi) sağlanması konusunda standartlar geliştirmekte ve antlaşma devletlerinde uygulatılması konusunda çalışmaktadır. ICAO, Annex 17 ve Doküman 8973 ile genel güvenlik standartlarını bildirmektedir.

11 Eyül 2001 tarihinde ABD’de ticari hava yolu taşımacılığı yapan işletmelere ait havaaraçlarını kullanarak gerçekleştirilen terörist saldırılar, ICAO’nun güvenlik önlemelerini bir kez daha güncellemesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu kapsamda; iç hatlarda güvenlik önlemlerinin artırılmasına, tehditlere ilişkin bilginin uluslararası düzeyde paylaşılmasına, yolcular, kabin bagajları ve ambar (hold) bagajları ile ilgili yeni önlemlerin alınmasına, uçuş esnasında görev yapacak güvenlik personeli ve kokpit ekibinin korunmasına, kod paylaşımı ve diğer işbirliklerinin düzenlenmesine, insan faktörlerine ve yasa dışı müdahalelere karşı verilecek karşılığın yönetilmesine dair yeni standartlar Annex 17’ye ek olarak geliştirilen Amendment 10 ile belirlenmiştir (International Civil Aviation Organization,
2012: 32).

Doküman 8973 kapsamındaki düzenlemeler beş ayrı bölümde toplanmaktadır. Bu düzenlemeler sırasıyla aşağıda açıklanmıştır (International Civil Aviation Organization, 2002: 5):
• Ulusal Örgütlenme ve Yönetim: Bu bölüm, antlaşma ülkelerinin havacılık güvenliği ile ilgili ulusal sivil havacılık güvenlik programının, diğer yasal çerçeveyi oluşturan düzenlemelerin ve denetim sorumluluklarının belirlenmesi konusunda yol
gösterici niteliktedir. Doküman 8973 ayrıca, uçuş içi güvenlik personeli, silah taşıma yetkisi olan personel ve kalite kontrol ile ilgili düzenlemeleri içermektedir.
• Personel Seçme ve Eğitim: Bu bölüm, havacılık güvenliği kapsamında role sahip
olan çalışanların işe alım süreçleri ve eğitimleri konusundaki prosedürleri incelemektedir. Bu anlamda, Doküman 8973 ulusal eğitim politikası ve ulusal havacılık
güvenliği eğitim programı çerçevesinde doğrudan veya dolaylı olarak güvenlik ile
ilgili personelin seçimi, eğitimi ve sertifikasyonu konusunda yol göstermektedir.
• Havalimanı Güvenliği, Örgütlenmesi, Tasarım Gereklilikleri: Bu bölüm, havalimanı işleticilerinin güvenliği sağlamak için almaları gereken tedbirleri belirlemektedir. Aynı zamanda, havalimanları ve bileşenlerinin tasarımında havacılık güvenliği
açısından dikkat edilmesi gereken hususlar da düzenlenmektedir. Aynı zamanda
havacılık güvenliğinin sağlanmasındaki örgütsel gereklilikler ve havalimanı güvenliği programının tasarlanması konusunda rehber niteliğindedir.
• Önleyici Güvenlik Tedbirleri: Havacılık güvenliği sisteminin her bir bileşeninin
uygulamakla sorumlu olduğu önleyici prosedürleri içermektedir. Önleyici düzenlemeler; havalimanına girişler, kabin ve ambar (hold) bagajlar, genel olarak ve özel
durumu olan yolcular, kargolar, posta ile ilgili havaaracı işleticileri ve diğer birimlerin alması gereken güvenlik tedbirlerini kapsamaktadır.

Tokyo Antlaşmasında ilk defa suç ve suçlunun tabi olduğu ülke yasaları ile olan ilişkisinden bahsedilmiştir. Uçağın tescil edildiği ülke sorumluluğundan üzerinde uçtuğu ya da zorunlu olsun olmasın indiği ülkenin hukuki sorumluluğuna ne zaman ve nasıl geçeceğinin tarifi yapılmıştır (Başol, 2010: 234). Diğer bir deyişle uçakta suç işlenmesi durumunda yargılama yetkisinin hangi ülkede olacağı Tokyo Sözleşmesi ile belirlenmiştir

Sözleşme kapsamında Antlaşma Devletleri, kendi toprakları üzerinde havaaracını yasal olmayan şekilde ele geçiren, ele geçirmeye teşebbüs eden ya da bu eyleme yardımcı
olan suçlu/ları tutuklama ve yargılama yetkisine sahip olmuştur. Sözleşme kapsamında,
ayrıca suçluların iadesi ile ilgili şartlar da hükme bağlanmıştır. Bu anlamda, Lahey Sözleşmesi, uçak kaçırmaya yönelik eylemlerin uluslararası anlamda suç olarak tanımlanması açısından öneme sahiptir

ECAC tarafından oluşturulan Doküman 30 kapsamında yolcuların, bagajların ve yüklerin güvenliğinin sağlanması konusunda birtakım
standartlar getirilmektedir. Bu doküman kapsamında;
• Seyahat evraklarının kontrolünün sağlanmasını,
• Yasa dışı girişleri engellemek için havalimanında önlemler alınmasını,
• Kargo için gümrük işlemlerinin düzenlenmesi, otomasyon kullanımı ve kabul edilmeden önce kontrol edilmesi ile ilgili düzenlemeler yapılmasını,
• Kabine alınacak bagajların kontrol edilmesi ve kısıtlandırılmasını içermektedir

SHGM tarafından yayınlanan, SHY-22 Havaalanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği, yer
hizmetleri süreçlerinde güvenliğin sağlanması ile ilgili düzenlemeleri içermektedir. Yer
hizmetleri süreçlerinin güvenliğinin sağlanması için gerekli olan personel miktarı, uçak
özel güvenlik hizmeti ve denetimi faaliyetini gösteren işletmelerin sorumlulukları ve kuruluş şartları, personel seçme kriterleri ve eğitim gereklilikleri, kargo taşımacılığı faaliyetlerinin güvenliği için acentalarının görev, yetki ve sorumlulukları ile bulundurması gereken uzman personelin nitelikleri yönetmelik kapsamında düzenlenmektedir

Ayrıca 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanun’ u Tokyo Sözleşmesi’
ne paralel olarak kaptan pilotun uçuş sırasında meydana gelebilecek olan yasa dışı eylemlere karşı olan yetkileri belirlemiştir. Buna göre, kaptan pilotun uçuş sırasında yasal olmayan eylemlere karşı sorumluluğu şu şekilde tanımlanmaktadır: “Sorumlu kaptan pilot, havaaracında işlenen suç veya kabahatlerle ilgili delilleri toplamak ve saklamakla yükümlü olduğu gibi; can ve mal güvenliğini tehdit eden veya gecikilmesinde zarar doğabilecek durumlarda gerekli tedbirleri almaya; kolluk görevlileri olaya el koyuncaya kadar kişileri gözaltında tutmaya, kişilerin üzerini veya eşyasını aramaya, suçun işlenmesinde kullanılan veya kullanılmasına teşebbüs edilen ya da bulundurulması suç veya kabahat oluşturan eşyayı alıkoymaya, bizzat veya emrindeki diğer mürettebat ile birlikte yetkilidir”.

Uluslararası Sivil Havacılık Örgütünün yayınladığı Annex 17, Doküman 8973 ve ilgili diğer doküman, hava araçları ile havalimanlarını yasa dışı girişimlerden korumak için gerekli önlemleri düzenlenmektedir.

Hava sahalarının yasal statüsünün belirlenmesi ve havaaraçlarının, yabancı devletlerin hava sahasını kullanması ile ilgili kuralların geliştirilmesi amacıyla 13 Kasım 1919 yılında Fransa’nın öncülüğünde 27 ülke bir araya gelerek hava seyrüseferine ilişkin yasal düzenlemeler oluşturmaya çalışmışlardır.

Hava sahalarının yasal statüsünün belirlenmesi ve havaaraçlarının, yabancı devletlerin hava sahasını kullanması ile ilgili kuralların geliştirilmesi amacıyla 13 Kasım 1919 yılında Fransa’nın öncülüğünde 27 ülke bir araya gelerek hava seyrüseferine ilişkin yasal düzenlemeler oluşturmaya çalışmışlardır. Konferansta hava sahalarının yasal statüsünün belirlenmesine odaklanılmış ve havaaraçlarının sınırlar dâhilinde nasıl hareket edeceği ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Paris Konvansiyonu sayesinde, o tarihe kadar havacılık ile ilgili herhangi bir yasal düzenlemeye sahip olmayan birçok katılımcı ülke, ulusal düzeyde çeşitli düzenlemeler yapmaya başlamıştır.

Şikago Konvansiyonu, Paris Konvansiyonunda da kabul edilen her ülkenin hava sahasındaki egemenliğine vurgu yaparak; iniş, kalkış ve transit geçişte izin alınması gerekliği zorunluğunu yinelemektedir. Aynı zamanda, gidilen ülkenin pasaport, gümrük, karantina ve göçmenlik kanunlarına uyulması gerektiği konusunda görüş birliği sağlanmıştır (Abeyratne, 2010: 123). Ayrıca, sarıhumma, veba, kızamık ve kolera gibi bulaşıcı hastalıkların yayılmasını engelleyecek tedbirler, antlaşma ülkeleri ve onların işleticileri tarafından alınmalıdır. Şikago Konvansiyonu, havaaraçlarında taşınan yolcuların isim, kalkış ve varış noktalarını içeren listelerin düzenlenmesini zorunluluk hâline getirmiştir. Taşınan kargonun bilgilerini içeren manifestoların havaaracında bulundurulması, bir gereklilik olarak belirlenmiştir

Hava Seyrüsefer Komisyonu, Hava Ulaştırma Komitesi ve Kanunsuz Müdahaleleri Önleme Komitesi tarafından yapılan çalışmalar sonrasında, 22 Mart 1974 yılında güvenlik ile ilgili standartlar ve tavsiyeleri geliştirilerek Annex 17 olarak yayınlanmıştır.

ICAO’nun güvenlik standartlarını içeren Annex 17; Havacılık Emniyet Paneli (Avia- tion Security-AVSEC), Uluslararası Havalimanları Konseyi (Airports Council Internati- onal-ACI), Uluslararası Hava Ulaştırma Birliği (International Air Transport Association- IATA), Uluslararası Hava yolu Pilotları Birliği Federasyonu (International Federation of Airlines Pilots Association-IFALPA) ve Uluslararası Kriminal Polisi Teşkilatı (Internatio- nal Criminal Police Organization-INTERPOL) tarafından yapılan katkılarla geliştirilmiştir

11 Eyül 2001 tarihinde ABD’de ticari hava yolu taşımacılığı yapan işletmelere ait hava araçlarını kullanarak gerçekleştirilen terörist saldırılar, ICAO’nun güvenlik önlemelerini bir kez daha güncellemesi ihtiyacını doğurmuştur. 

Bu kapsamda; iç hatlarda güvenlik önlemlerinin artırılmasına, tehditlere ilişkin bilginin uluslararası düzeyde paylaşılmasına, yolcular, kabin bagajları ve ambar (hold) bagajları ile ilgili yeni önlemlerin alınmasına, uçuş esnasında görev yapacak güvenlik personeli ve kokpit ekibinin korunmasına, kod paylaşımı ve diğer işbirliklerinin düzenlenmesine, insan faktörlerine ve yasa dışı müdahalelere karşı verilecek karşılığın yönetilmesine dair yeni standartlar Annex 17’ye ek olarak geliştirilen Amendment 10 ile belirlenmiştir

Doküman 8973, havacılık güvenlik programını uygulaya- rak ülkelerin yasa dışı girişimleri engellenmelerini ve müdahale etmelerini içermektedir. Doküman 8973 incelendiğinde aşağıda belirtilen bileşenlerden oluştuğu görülmektedir (International Civil Aviation Organization, 2002);

• Ulusal Havacılık Güvenliği Programının niteliğinin belirlenmesi,

• Havaalanlarında güvenliğin sağlanması konusundaki önlemler,

• Yasa dışı eylemlere karşı davranış biçimlerinin tanımlanması,

• İnsan kaynağının seçilmesi, eğitimi ve sertifikasyonu,

• Güvenlik değerlendirme kriterleri ve prosedürleri.

Uluslararası seviyede havacılık güvenliliğinin sağlanmasına yönelik çok sayıda ikili ya da çok taraflı antlaşma yürürlüğe konulmuştur. Konuya ilişkin ön plana çıkan uluslararası antlaşmalar aşağıda sıralanmıştır :

1963 Tarihli Tokyo Sözleşmesi: Uçaklarda İşlenen Suçlar ve Diğer Bazı Eylemlere İlişkin Sözleşme

1970 Tarihli Lahey Sözleşmesi: Uçakların Kanun Dışı Yollarla Ele Geçirilmesinin Önlenmesi Hakkında Sözleşme,

1971 Tarihli Montreal Sözleşmesi: Sivil Havacılığın Güvenliğine Karşı Kanun Dışı Eylemlerin Önlenmesine İlişkin Sözleşme.

Uçakta suç işlenmesi durumunda yargılama yetkisinin hangi ülkede olacağı Tokyo Sözleşmesi ile belirlenmiştir. Sözleşmeye göre, suçun işlendiği uçağın tescil sahibi ülke yargılama yetkisine sahip olmaktadır.

Hava sahalarının yasal statüsünün belirlenmesi ve havaaraçlarının, yabancı devletle­rin hava sahasını kullanması ile ilgili kuralların geliştirilmesi amacıyla 13 Kasım 1919 yılında Fransa’nın öncülüğünde 27 ülke bir araya gelerek hava seyrüseferine ilişkin yasal düzenlemeler oluşturmaya çalışmışlardır.