HAVACILIK GÜVENLİĞİ

Sivil Havacılık Örgütü (ICAO: International Civil Aviation Organization)

Havacılık güvenliği, ICAO Ek-17’de “Sivil havacılığın yasa dışı müdahalelere karşı insan, ekipman ve düzenlemeler bileşimi ile korunmasına yönelik alınan önlemler bütünü” olarak tanımlanmaktadır (ICAO, Annex 17: Security, 2011: 1-3). Havacılık güvenliği, yasa dışı içerikli risklerin engellenmesi ve havacılık güvenliğinin yasa dışı eylemlere maruz kalmasının önlenmesi amacını taşımaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, güvenliğin yasa dışı
ve kasıt içeren risklerin ortadan kaldırılmasına yönelik uygulamaları kapsamasıdır.

Türkiye için güvenlik alanında başlıca iki uluslararası düzenleyici kuruluş bulunmaktadır.
Bunlardan ilki 1944 yılında gerçekleştirilen Şikago Konvansiyonu sonrasında oluşturulmuş bulunan ICAO’dur. Havacılık sektörünün küresel düzenleyicisi durumundaki ICAO’nun yayımlamış olduğu ve havacılık güvenliğine yönelik düzenlemeleri içeren “Ek- 17 Güvenlik” dokümanı, tüm üye ülkelerin güvenlik içerikli faaliyetlerine yön vermektedir.
Bununla birlikte Türkiye için bölgesel düzenleyici konumundaki Avrupa Sivil Havacılık Konferansı’nın (ECAC: European Civil Aviation Conference) güvenlik ile ilişkili dokümanı “Doc 30 Part II” güvenlik eki de ülkemizde havacılık güvenliği faaliyetlerine yön vermektedir. Ulusal bazda ise Türkiye’de havacılık güvenliğinin sağlanmasından Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) sorumludur. SHGM bu sorumluluğunu yerine getirirken uluslararası kuruluşların (ICAO ve ECAC başta olmak üzere) düzenlemelerini de göz önüne almak yükümlülüğünü taşımaktadır.

ICAO’nun güvenlik içerikli düzenlemelerine yer verdiği Ek-17’ye göre üye
hükûmetler aşağıda sıralanan konularda düzenlemeler yapmak durumundadır 
• Havaalanına izinsiz girişi engellemek için prosedürler ve önlemler geliştirmesini,
• Eğitim programı geliştirilmesini,
• Güvenlik kontrollerinden geçmiş yolcuların izole edilmesi için prosedürlerin geliştirilmesini,
• Uçağa, gizlice tehlikeli maddelerin ya da silah gibi madde, malzeme girişini önleyici prosedürlerin geliştirilmesini,
• Mahkûmların taşınmasına ilişkin prosedürlerin oluşturulmasını,
• Kolluk kuvvetlerinin uçak içi bagaj taşıma (savunma amaçlı olarak silah taşınması koşullarını içeren) kurallarının belirlenmesini,
• Kargo ve posta güvenlik taraması prosedürlerinin oluşturulmasını,
• Havaalanlarının tasarlanması sürecinde güvenlik konularının göz önüne alınmasını,
• Havacılık sistemi içinde yer alan personelinin adli sicil kayıtlarının güvenlik açısından incelenmesini,
• İkram malzemelerinin hazırlanması ve uçağa eriştirilmesi sürecine ilişkin güvenlik prosedürlerinin geliştirilmesini öngörmektedir.

Havacılık sistemi 1931 yılında kayıtlara geçen ilk uçak kaçırma eyleminden ve 1933 yılında yaşanan uçak bombalama olayından bu yana çeşitli yasa dışı eylemle karşı karşıya kalmıştır (Price ve Forrest, 2013: 42). Havacılık sisteminin yasa dışı eylemciler, daha da önemlisi teröristler tarafından hedef alınmasının üç temel nedeni bulunmaktadır.

• Havacılık sistemine gerçekleştirilecek herhangi bir saldırının büyük mali kayıplara neden olması,
• Havacılık sisteminin, kamunun ilgi odağı hâlinde bulunması,
• Çok sayıda can kaybının yaşanmasıdır.
Havacılık sektörü yolcu ve kargo taşımacılığı yaparak dünya ekonomisinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmaktadır. Türkiye’nin en büyük havaalanı durumundaki İstanbul Atatürk Havalimanından 2014 yılında iç hatlarda 18.5 milyon, dış hatlarda ise 38 milyon olmak üzere yaklaşık 57 milyon yolcu taşınmıştır.

Havacılık güvenliğinin sağlanması için başta yolcu ve personel olmak üzere tüm havaalanı kullanıcılarının güvenlik kontrollerinden geçirilmesi gerekmektedir. Ancak bazı yolcu tipleri havacılık güvenliği açısından ayrı bir öneme sahiptir çünkü havacılık güvenliği için tek tehdit yani risk unsuru teröristler değildir. Bunun yanı sıra suçlular, mülteciler, akıl sağlığı yerinde olmayan bireyler, hoşnutsuz personel ya da kural dışı davranan yolcular da ayrı birer risk unsurunu oluşturmaktadır . Bu tür yolcuların uçağa erişerek uçuş esnasında herhangi bir yasa dışı eylemde bulunmalarını engellemek, havaalanlarındaki güvenlik uygulamalarının titizlikle yerine getirilmesine bağlıdır.
Özellikli yolculardan başlıcaları aşağıda sırasıyla açıklanmıştır 
• Güvenlik Kontrolünden Geçmeyi Kabul Etmeyen Yolcu: Güvenlik taramasından
geçmeyen yolcuların uçağa alınması mümkün değildir. Taramadan geçmek istemeyen bireyler, havacılık güvenliği için risk olarak değerlendirilmektedir ve detaylı kontrollere tabi tutulmaları gerekmektedir.
• Kabul Edilemez Yolcu (INAD: Inadmissible): Bir ülkeye girişi yetkililer tarafından reddedilen kişilerdir. Genellikle eksik ya da sahte evrak nedeniyle ülkeye girişleri kabul edilmeyen yolculardır. Bu yolcular kabul edileceği başka bir ülkeye taşınıncaya kadar, havaalanında tahsis edilmiş ayrı bir alanda bekletilmektedir.

• Sınır Dışı Edilen Kişiler (Deportees): Daha önce bir ülke tarafından kanunen kabul edilen ya da bir ülkeye kanuni olmayan yollarla giren ancak ilgili ülke yetkililerince resmî olarak söz konusu ülkeyi terk etmesi talep edilen kişilerdir. Bu bireylerin sınır dışı edilme süreçlerinde hava yollarının kullanımı da söz konudur. Bu yolcular, havaalanındaki süreçlerde ya da uçakta diğer yolcular için önemli bir risk oluşturmaktadır.
• Tutuklu Yolcu: Özel koşulların sağlanması durumunda tutuklu yolcuların hava yolu ile taşınması da mümkündür. Ancak tutuklu yolcular hava yolu ile taşınırken mutlaka bir güvenlik görevlisinin (ülkemiz için polis) refakat etmesi gerekmektedir.
• Tehlike Arz Eden Yolcu: Uçakta (yerde iken) ya da havaalanında yolcu ve personelin düzenini veya güvenliğini tehlikeye atacak hareketlerde bulunan, kurallara uymayan yolculardır.
• Kuralsız Yolcu: Uçuş hâlindeki bir uçakta yolcu ve personelin düzenini veya güvenliğini tehlikeye atacak hareketlerde bulunan, uçaktaki malzemelere zarar veren, tehdit eden ve mürettebatın uyarılarına uymayan yolculardır.
• Akli Dengesi Bozuk Yolcular: Yolcu ve uçuş güvenliğini tehdit edebilecek akli dengesi bozuk yolcular, doktoru tarafından verilen sakinleştirici ilaçlarını alması ve refakat edilmesi koşulu ile uçuşa kabul edilmektedir. Ancak havaalanındaki tüm personel yerine getirdiği süreçlerde yolcu davranışlarını analiz etmelidir. Risk
oluşturabilecek anormal davranış gösteren bireylerin belirlenmesi, gerekli işlemlerinin yapılmasına olanak sağlayacaktır.
•

Geliştirilen önlemlere karşın terörist girişimler başta olmak üzere yasa dışı eylemler zaman zaman gerçekleştirilebilmektedir. Eylemlerin temel karakteristiği politik gelişmelere ve zamana bağlı olarak değişim göstermesine rağmen havacılık sektörünü hedef almaya devam etmektedir.

1931 Kayıtlara geçen ilk uçak kaçırma olayı
1933 Kayıtlara geçen ilk uçak bombalama olayı
1945-62 Komünist rejim üyesi ülke vatandaşlarının yoğun bir biçimde uçak kaçırma eylemlerinde bulunması

29 Ağustos 1969 TWA Roma-Atina (İlk kadın terörist Leila Khaled’in uçak kaçırma olayı): Filistin ile İsrail arasındaki anlaşmazlığın havacılık güvenliğine bir diğer yansıması, Filistin Halk Kurtuluş Örgütü üyesi ilk kadın terörist Leila ile Selim’in gerçekleştirdikleri olaydır. Roma-Atina seferini yapan uçak, ABD’nin İsrail büyükelçisinin de yolculardan biri olacağı bilgisi üzerine teröristler tarafından kaçırılmış ve Suriye’ye inişi sağlanmıştır. Suriye Şam’a inişinden sonra teröristler tarafından yolcular ve mürettebatın uçağı tahliye etmesi istenmiş ve uçağın kokpiti el bombaları ile havaya uçurulmuştur.

12 Nisan 1999 Avianca (En uzun uçak kaçırma olayı): 12 Nisan 1999 yılında başlayan olay, 31 Aralık 1999’da son bulmuştur. Kolombiya iç hatlarında sefer yapan Fokker 50 tipi uçak, Ulusal Kurtuluş Ordusu üyesi korsanlar tarafından kaçırılarak, Kolombiya’daki Smiti şehri yakınlarındaki kırsal bir bölgeye indirilir. Daha sonra uçaktaki 41 yolcu ve 5 mürettebat, yakınlardaki ormanlık alana götürülerek rehin tutulur. Rehineler için istenen fidyenin ödenmesi sonrasında tüm rehinelerin serbest bırakılmasıyla yaklaşık 9 ay süren en uzun kaçırma olayı son bulmuştur.

10 Ağustos 2006 Londra-Heathrow: Sekiz terörist, ABD ve Kanada’nın çeşitli havaalanlarına gitmek üzere Londra’nın Heathrow havaalanından kalkacak olan 7 ayrı uçağa plastik meşrubat şişeleri içinde peroksit bazlı sıvı patlayıcıları sokmaya çalışırken İngiliz yetkililerce tespit edilmiştir. Bu olay sonrasında kitabın Havacılık Güvenliğinde Yeni Eğilimler adlı 8. bölümünde detayları ile ele alınacak olan sıvı
kısıtlaması uygulamasına gidilmiştir.