HAVACILIK EMNİYETİ

Emniyet performansının neden ölçülmesi gerektiği öncelikle yönetimin işlevleri kapsamında açıklanabilir. Amaçların belirlenmesi, amaçlara varılmasını sağlayacak planların yapılması, planları harekete geçirecek örgütün tasarlanması ve kurulması, örgütün harekete geçirilerek amaçlara doğru yöneltilmesi, tüm bunların birimler arasında eş güdüm sağlanarak yapılması ve nihayetinde amaçlara ne ölçüde ulaşıldığı ya da ulaşılmadığının değerlendirilerek geri bildirim üretilmesi gibi faaliyetler yönetimin işlevleri kapsamındadır.

Havacılık örgütünün geçmişteki emniyet performansının ölçülmesi daha önceden alınan risk azaltıcı önlemlerin ne derecede başarılı olduğunu görmek ve geleceğe yönelik dersler çıkartmak için gereklidir. Performans düşükse emniyet ya da risk yönetiminin bir şekilde başarısız olduğu, alınan önlemlerin işe yaramadığı ya da uygulanmadığı anlaşılacaktır. Benzer koşullar devam ederse performansın gelecekte de düşük kalacağı söylenebilir. Nereye, neden ve ne ölçüde müdahale edileceğini bulmak için geçmişteki ve şu andaki emniyet performansını bilmek, bunu amaç ve hedeflerle karşılaştırmak gerekir. Böylece gelecekteki kaza ve ciddi olayları önceden haber alıp önlemek mümkün olabilir.

Emniyet performansının ölçülmesinde kullanılacak göstergelerin öncelikle geçerli ve güvenilir olması gerekir. Geçerlilik gerçekte ölçmeye çalıştığımız büyüklüğü doğru bir şekilde ölçebilme özelliklerine sahip olma, güvenirlik ise aynı büyüklüğün değişik bağlamlarda ölçüldüğünde aynı değerin bulunması derecesi olarak tanımlanabilir. Emniyet performans göstergelerinin sahip olması gereken diğer özellikler aşağıda verilmiştir :• Gösterge belirsizliğe yol açmayacak, yoruma açık olmayacak, kolayca anlaşılacak ve paydaşlara kolayca iletilecek şekilde tasarlanmalı ve isimlendirilmelidir. • Göstergelerin alacağı değerler için gerekli olan verilerin örgüt içindeki sistemde mevcut, kolayca toplanabiliyor ya da üretilebiliyor olması gerekir. • Göstergelerin nicel verilerle ifade edilebilmesinde ve bunların birtakım istatistiksel analizlerde kullanılabilecek türde olmasında fayda vardır. • Göstergenin vereceği değerlerin istatistiksel olarak anlamlı olabilmesi için yeterin-ce sayıda veri ortaya çıkıyor olabilmelidir. • Göstergeler, havacılık örgütünün farklı bölümleri, farklı coğrafyalardaki birimleri ve diğer örgütlerle karşılaştırma yapmaya uygun olmalıdır. • Göstergelerin herhangi bir değişim yaşandığında performans artışı ya da azalışını algılayacak kadar hassas ve duyarlı olması gerekir. • Göstergeler performans gelişimini sağlayacak eylemlerin belirlenmesine yardım edecek özelliklere sahip olmalıdır.

Düşük önem dereceli sonuç göstergeleri öncü göstergelere, yüksek önem dereceli sonuç göstergeleri ise gecikmeli göstergelere benzerler.

Emniyeti azaltan faktörler (tehlikeler) aslında riskin yükselmesine neden olan faktörler anlamına gelir. Bu durumda sistemdeki tehlikeler sabit kalsa bile bunlara maruz kalma miktarı arttığında istenmeyen olayların ortaya çıkma olasılığının, yani riskin artacağını dikkate almalıyız. Bu bilgiler dikkate alındığında, emniyet performans ölçümünün doğru sonuçlar verebilmesi için göstergelerin aldığı değerlerin üretim miktarına oranlanması gerektiği görülür.

“Denetleme başına bulgu sayısı” mevzuata uyumluluk faaliyeti kapsamında iken diğer şıklar emniyet yönetim sistemi başarısı faaliyet alanındadır.

“Yıllık acil durum tatbikatı sayısı” emniyet yönetim sistemi başarısına ilişkin faaliyet türüne girerken diğer şıklar “mevzuata uyumluluk” faaliyeti kapsamındadır.

Emniyeti sağlama konusundaki başarımız (performansımız) yeterli mi? Hangi faaliyet alanlarında ve süreçlerde daha iyi ya da daha kötüyüz? Bunun sebepleri nelerdir? Tüm bunları geçmişle kıyasladığımızda durum nedir? Öncesine göre ne kadar iyi ya da kötüyüz? Emniyet performansımıza ilişkin alarm veren faaliyet ya da süreçler var mıdır? Daha önce aldığımız emniyet artırıcı önlemler işe yarıyor mu? Emniyet performansımızı etkileyen bir değişim söz konusu mu? Bu değişim hangi faaliyet alanını ve süreçleri ne kadar etkilemektedir? Tüm bu sorulara cevap aradık- tan sonra, gelecekte karşılaşılması muhtemel emniyet performans seviyesi nedir? Nereye, hangi kaynaklarla ve ne tür bir müdahale gereklidir? Daha önce de açıklandığı gibi, ölçüm işleminin asıl amacı ölçüm sonuçlarını bu tür sorulara cevap verebilmek için kullanmaktır. İşte bunun etkili yollarından birisi de performansın zaman içindeki seyrini ortaya koymak; performansın ne zaman, nerede, neden ve ne miktarda değişiyor olduğunu anlamaktır. Yukarıdaki sorulara cevap verebilmek için öncelikle performansın zaman içinde nasıl bir değişim gösterdiğini görmek ve incelemek gerekir.

Hedef seviye, emniyet performansının ulaşmasını istediğimiz seviyeye karşılık gelen değerdir.

Ölçüm sürecinde “göstergelerin gözden geçirilmesi, elde edilen sonuçların emniyeti artırıcı çabalarda kullanılması, verilerin toplanması ve göstergelere yüklenmesi, göstergeler için ihtiyaç duyulan verilerin belirlenmesi” aşamaları mevcuttur. “Performansı yüksek olan personelinin maaşının artırılması” ölçüm sürecinde yer almamaktadır.

Güvenirlik ise aynı büyüklüğün değişik bağlamlarda ölçüldüğünde aynı değerin bulunması derecesi olarak tanımlanabilir.

Bakım eğitimi faaliyetlerine göre yüksek önem dereceli sonuç gösterge örnekleri şunlardır:

Adam-saat olarak üretilen bakım hizmeti başına bakımdan kaynaklanan hatalar nedeniyle uçağın gövde üzerine (iniş takımları açılmadığı için) iniş yapması sayısı

Uçuş saati başına bakımdan kaynaklanan hatalar nedeniyle uçuşta motor yangını sayısı

Gösterge, adı üzerinde, herhangi bir büyüklüğe ilişkin bilgi sağlayan değişkendir.

Emniyet performans göstergelerinin sahip olması gereken diger özellikler aşağıda verilmistir: • Gösterge belirsizliğe yol açmayacak, yoruma açık olmayacak, kolayca anlaşılacak ve paydaslara kolayca iletilecek sekilde tasarlanmalı ve isimlendirilmelidir. • Göstergelerin alacağı değerler için gerekli olan verilerin örgüt içindeki sistemde mevcut, kolayca toplanabiliyor ya da üretilebiliyor olması gerekir. • Göstergelerin nicel verilerle ifade edilebilmesinde ve bunların birtakım istatistiksel analizlerde kullanılabilecek türde olmasında fayda vardır. • Göstergenin vereceği değerlerin istatistiksel olarak anlamlı olabilmesi için yeterince sayıda veri ortaya çıkıyor olabilmelidir. • Göstergeler, havacılık örgütünün farklı bölümleri, farklı coğrafyalardaki birimleri ve diğer örgütlerle karşılaştırma yapmaya uygun olmalıdır. • Göstergelerin herhangi bir değişim yaşandığında performans artışı ya da azalışını algılayacak kadar hassas ve duyarlı olması gerekir. • Göstergeler performans gelişimini sağlayacak eylemlerin belirlenmesine yardım edecek özelliklere sahip olmalıdır

Düşük önem dereceli sonuç göstergeleri öncü göstergelere, yüksek önem dereceli sonuç göstergeleri ise gecikmeli göstergelere benzerler.

Göstergelerin nicel verilerle ifade edilebilmesinde ve bunların birtakım istatistiksel analizlerde kullanılabilecek türde olmasında fayda vardır.

Emniyet performans ölçümünde en fazla kullanılanı gecikmeli ve öncü gösterge sınıflandırmasıdır.

Aşağıdaki koşullardan herhangi birisinin ortaya çıkması alarm seviyesinin delindiği ve emniyet performansının kötüye gittiği anlamına gelir (ICAO, 2013a):

Gösterge değerlerinden herhangi birisi (tek bir değerin) herhangi bir zamanda ortalamanın 3 SS değeri üstündeyse (O+3SS),

ya da birbirini takip eden iki değer, ortalamanın 2 SS değeri üstündeyse (O+2SS),

ya da birbirini takip eden üç değer, ortalamanın 1 SS değeri üstündeyse (O+1SS).

Rol yetki ve sorumlulukların belirlenmesi emniyet performans ölçüm sürecinde ilk aşamadır.

Göstergelerin gözden geçirilmesi emniyet performans ölçüm sürecinde en son aşamadır.