HAVACILIK EMNİYETİ

Havaalanlarının hızlı ve emniyetli bir şekilde kalkışa hazırlanmalarını sağlamak güvenlik açısından önemlidir. Bu nedenle doğru cevap yanlız I dir.

Dispeçerler, sorumlu (mesul) pilot ile birlikte sorumluluk alarak gerek yasal gerekse işletme tarafından
oluşturulmuş düzenlemeler çerçevesinde uçuşun emniyetli bir biçimde devam etmesi konusunda çalışır ve uçuşu takip (flight watch) ederler. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Dispeçerler görevlerini icra ederlerken uçuş emniyetini etkileyebilecek birçok iş yapabilmektedirler. Bunlar şöyle özetlenebilir; 

D seçeneğinde yer alan "Temizlik, yakıt ikmali ile bagaj ve kargo yüklemesi işlemlerini takip etme" ifadesi Dispeçerlerin sorumluluklarındandır. Ancak uçuş emniyetini etkileyebilecek görevleri arasında değildir.

Havayolu işletmeleri EKY eğitimleri ile ekiplerin “iletişim”, “durumsal farkındalık”, “karar verme”, “takım çalışması”, “iş yükü” ve “stres yönetimi” becerilerini geliştirmeye çalışmaktadır. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

İletişim sürecinin başarı ile sonuçlanabilmesi için kaynağın birtakım özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler şunlar olabilir :
• Kaynak güvenilir olmalı,
• Kaynak mesajı etkin bir şekilde kodlayabilmeli,
• Kaynak belli bir saygınlığa sahip olmalı,
• Kaynak bulunduğu sosyokültürel ortama uyumlu olmalıdır.

Geribildirimi gerçekleştirme ve mesajları belli bir süzgeçten geçirip algılama alıcıya ait özelliklerdendir. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

İletişim sürecinin başarı ile sonuçlanabilmesi için alıcının birtakım özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler şunlar olabilir :
• Alıcı mesajı algılayabilmeli,
• Alıcı geri bildirimi gerçekleştirebilmeli,
• Alıcı göndericiden gelen mesajları belli bir süzgeçten geçirip algılamalı,
• Alıcı aynı zamanda kaynak olma özelliğine de sahip olmalıdır.

Belli bir saygınlığa sahip olmak ise kaynağa ait bir özelliktir. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Alıcının gelen mesajın anlamını çözmesi işlemi kod açma olarak tanımlanır. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

İletişime engel olan sebebler; fiziksel uzaklık, iletişim ortamı, cinsiyet farklılıkları, kültürel farklılıklar, dil sorunları, zayıf geri bildirim, zaman baskısı ve algıda seçiciliktir. İletişimde bulunan insanların fiziksel olarak birbirlerinden uzak olmaları iletişimin önünde engel olur. Yüz yüze iletişimde bulunmamak fiziksel uzaklığın ortaya çıkardığı sorunları artırır. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Liderlikle ilgili olarak belirlenmeye çalışılan listede fiziksel özellikler olarak; boy, kilo, güçlülük, yaş, fiziksel olgunluk, yaş, sağlık durumu, yakışıklılık sayılmaktadır. Diğer yandan, kişisel özellikler
olarak; zeka, hitabet yeteneği, bireylerarası ilişkiler ve haberleşme yeteneği, güven verme
veya güvenilir olma, girişimcilik ve riski göze alma, cesaret ve kendine güven özellikleri
sayılmaktadır. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Liderlik davranışları ile ilgili oluşturulan modellerde genel olarak bir uçta “işin yürütülmesine odaklanmış, karar alan, emir veren liderlik tipi” yer almaktadır. Bu tip liderler;“yapıyı kurmaya odaklı liderlik
tipi” “iş merkezli liderlik tipi”, “iş lideri” ve “üretime yönelik olan liderlik tipi” şeklinde ifade edilmektedir. Diğer yandan öteki uçta “çalışanlarla olumlu ilişkiler oluşturmaya odaklanmış liderlik tipi” yer almaktadır. Bu kapsamdaki liderlik tipleri ise; “anlayış göstermeye odaklı lider”, sosyo-duygusal lider, “kişiler arası ilişkilere yönelik olma davranışını gösteren lider” şeklinde ifade edilmektedir. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Havayolu işletmelerinin yürüttükleri uçuş operasyonlarının özelliklerine göre uçuş planlama ve uçuş izleme konularında çalışanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Havacılık sektöründe bahsedilen iş tanımlarına sahip olan kişiler İngilizcedeki “dispatcher” sözcüğünün dilimize uyarlanmış şekli olan “Dispeçer” ya da ülkemizin sivil havacılık otoritesi konumunda olan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından yayınlanan “SHD: T-44” numaralı düzenlemede belirtildiği şekli ile “Uçuş Harekat Uzmanı” olarak isimlendirilmektedir. Sözü edilen düzenlemede uçuş harekat uzmanları, uçuşun herhangi bir safhasında mesul (sorumlu) pilotun talebi veya ele ulaşan bilgiler ışığında uçuşun emniyetli ve etkin bir şekilde devamını sağlamak için uçuş ekibini bilgilendiren, uçuş hakkındaki bilgilerin gerekli birimlere aktarılması için uçuşu izleyen, acil durum (sabotaj, kaza kırım, uçak kaçırma vb.) bilgilerinin gerekli birimlere iletilmesini sağlayan ilgili otorite tarafından lisanslandırılmış kişiler olarak tanımlanmaktadır.

Dispeçerler, sorumlu (mesul) pilot ile birlikte sorumluluk alarak gerek yasal gerekse işletme tarafından oluşturulmuş düzenlemeler çerçevesinde uçuşun emniyetli bir biçimde devam etmesi konusunda çalışır ve uçuşu takip (flight watch) ederler.

Gelişmelere paralel olarak hızla gelişen teknoloji sayesinde havaaraçlarının tasarım ve teknik özelliklerindeki problemlerin kazalara sebep olma derecesi giderek azalmaktadır. Buna karşın, kazaların oluşumunda insanların rolü giderek artmaktadır. Hava aracı üreticisi Boeing, havacılığın gelişmeye başladığı yıllarda meydana gelen emniyetsiz olaylarda teknik nedenlerin %80 oranında rol oynadığını belirtmektedir. Günümüzde ise bu oran tersine dönmüş durumdadır. Artık yaşanan kazaların nedenleri arasında % 80 oranında insan hataları (pilot, hava trafik kontrolörü, teknisyen, dispeçer gibi) yer almaktadır. Teknik faktörlerin rolünün ise %20 oranında olduğu belirtilmektedir.

Ekip Kaynak Yönetimi, 1979 yılında NASA’nın öncülüğünde düzenlenen ve “Kokpit Kaynak Yönetimi-KKY” adı altında yapılan ortak çalışmalara dayanmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda “pilot hatalarını” azaltmak için kokpitte insan kaynağını en etkin şekilde kullanma amacını güden “Kokpit Kaynak Yönetimi (Cockpit Resource Management- CRM)” uygulamaları oluşturulmuştur. KKY kapsamında özellikle kokpit ekibinin iletişim, karar verme ve liderlik becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan, kapsamlı bir KKY programının geliştirilmesi ise ABD’deli United Havayolları tarafından 1981 yılında gerçekleşmiştir. Bu dönemde baskın ve otoriter liderlik yaklaşımlarının yarattığı olumsuzlukların kaptan pilotlara açıklanması ve kokpitte katılımcı liderlik tiplerinin benimsetilmesi amaçlanmıştır. 

Uçuş emniyetinde kritik role sahip olan tüm personel 1986 yılında NASA ve Delta Havayolları tarafından yapılan çalışmaların kaynak yönetim programları kapsamına dâhil edilmiş, böylece Kokpit Kaynak Yönetimi anlayışından Ekip Kaynak Yönetimine-EKY (Crew Resource Management-CRM) geçilmiştir. Bu dönemde takım anlayışı hakim kılınarak takım oluşturma, liderlik, brifing yöntemleri, durumsal farkındalık, karar alma ve stres yönetimi konularına odaklanılmıştır.

EKY programlarının bileşenleri, ekip üyelerinin sahip olması gereken teknik olmayan becerileri kazandırmayı hedeflemektedir. Bu anlamda, havayolu işletmeleri EKY eğitimleri ile ekiplerin “iletişim”, “durumsal farkındalık”, “karar verme”, “takım çalışması”, “iş yükü” ve “stres yönetimi” becerilerini geliştirmeye çalışmaktadır. Kurumsal sosyal sorumluluk söz konusu becerilerden biri değildir. 

Takımlarla ilgili bir diğer gruplandırma ise, birincil ve ikincil takımlar şeklindedir. Birincil takımlar; üyelerin yüzyüze ilişkiler kurduğu, daha sınırlı sayıda üyeden meydana gelen takımlardır. En önemli özelliği fiziksel yakınlıktır. Kişiler arası ilişkiler içten ve kişiseldir; kişiler sıkça bir araya gelirler. Bu tür takımların sıkı kuralları vardır ve kurallara uyulmaması, gruptan atılma ve ilişkinin kesilmesiyle cezalandırılır.

Üretme aşaması: Değişik çözüm seçeneklerinin araştırıldığı aşamayı ifade etmektedir. Bu süreçte belirlenen seçenekler uygulanmaya koyularak değerlendirilir. Uygulamalardan hiçbir çözüm elde edilemiyorsa diğer aşamaya geçilmektedir. 

İş yükünün gereğinden fazla artması durumunda birtakım olumsuz etkiler ortaya çıkacaktır. Böylece, bireyin performansı olumsuz yönde etkilenmekte fiziksel ve zihinsel yetersizlikler yaşanabilmektedir. Bu durum kuşkusuz hata yapma olasılığını artıracaktır. İş yükünün artması ile ortaya çıkan bireysel performansın düşmesine neden olan etkiler aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

• Dikkat yoğunlaşması ve tek bir göreve odaklanma, 

• Durumsal farkındalığın azalması, 

• Kestirme karar verme davranışına sık başvurma, durumu daha az ayrıntılı inceleme, 

• Yorgunluk artması. Ayrıca, sürekli iş yükü ve bu iş yükü ile başa çıkamama duygusu strese neden olabilmektedir. 

Aşırı motivasyon geliştirme söz konusu etkilerden biri değildir.