HAVACILIK EMNİYETİ

Doğrudan ya da dolaylı olarak ortaya çıkacak istenmeyen olayları yaratma potansiyeli taşıyan her türlü faktör potansiyel tehlike olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Havacılık faaliyetlerinden örnek vermek için bir havaalanına odaklanılırsa: 25 knot’lık yan rüzgâr, yoğun kar yağışı, sis, çevredeki köpek sürülerinin varlığı ya da pistte bir önceki iniş sırasında uçağın motorundan düşmüş, keskin metal bir şeridin varlığı potansiyel tehlike örnekleridir. Potansiyel tehlike kesin olarak istenmeyen bir olaya sebebiyet verecek bir faktör değildir. Dolayısıyla uçak motorundaki bir arıza potansiyel tehlike değildir. Doğru cevap A'dır.

Yukarıda risk kavramına ilişkin verilmiş olan bilgiler şu şekilde düzeltilmelidir;

Doğru cevap E'dir.

Uçağın kaza yapma riskinin belirlenebilmesi için, bu sonucun ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında sonuç etkisinin şiddetini bilememiz gerekir. İkisinin bileşimi bize riski verecektir. Doğru cevap D'dir. 

Havacılık güvenliğinin temel amacı istenmeyen olayların önlenmesidir. Bunların emniyet kapsamındaki istenmeyen olaylardan farkı, bilerek ve kasıtlı olarak zarar vermeyi amaçlıyor olmasıdır. Doğru cevap B'dir. 

Hava aracı kazası kapsamına girmeyen fakat hava araçlarının işletilmesi ile ilgili olarak ortaya çıkan ve havacılık faaliyetlerindeki emniyeti etkileyen ya da etkileyebilen olaylara emniyetsiz olay denilmektedir. Doğru cevap C'dir.

ICAO'nun sunduğu emniyetsiz olay örnekleri arasında şunlar yer almaktadır;

Doğru cevap A'dır.

Emniyetsizliğin,   hesaplanması ve telafi edilmesi güç olan sigorta edilmemiş maliyetleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları;

• Gelecek dönem sigorta primlerinin yükselmesi, sigorta maliyetlerinin artması,
• Kazada bazı özel donanımların kaybedilmesi (kabin için eğlence sistemleri gibi),
• Hava aracı verimliliğinin düşmesi, yeni hava aracı kiralamanın maliyetleri,
• Kaza soruşturmasına ilişkin giderler,
• Para cezaları ve mahkeme masrafları,
• İtibar kaybı, marka değerinin zarar görmesi,
• Talep kaybı, fırsat maliyetlerindeki artış,
• Yeni eğitimlerin ve kiralanan donanımların maliyetidir. 

Doğru cevap D'dir.

İnsan faktörlerini kavramsal bir modelle açıklayan SHELL 1972 yılında Edwards tarafından ortaya atılmış ve 1975 yılında Hawkins tarafından geliştirilmiştir. SHELL, insanın diğer sistem unsurları ile etkileşimini en iyi açıklayan modeldir.Doğru cevap E'dir.

Geleneksel emniyet yönetimi yaklaşımında havacılık sisteminin tasarlandığı gibi işleyeceği varsayılır ve olay olup bittikten sonra incelemelere başlayarak emniyet artırma çabasına girişen tepkisel (reaktif) araçlar kullanırlar. Tepkisel yaklaşımda elde edilen veriler incelenen kaza ya da olayla sınırlıdır. Dolayısıyla,  eğilimleri tespit etmek ve geleceği kestirmek için yeterince veri yoktur.Bu yaklaşımda genellikle gizil emniyetsiz koşullar tespit edilemez. Doğru cevap B'dir.

Dünya sivil havacılığının en üst seviyedeki düzenleyici ve denetleyici otoritesi olan Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (International Civil Aviation Organization – ICAO) genel anlamda potansiyel tehlikeyi; insanların, donanımın ya da yapıların zarar görmesine, kaynakların kaybedilmesine neden olma ya da daha önceden tanımlanmış bir işlevin yerine getirilmesini engelleme potansiyeline sahip durum, nesne ya da eylem şeklinde tanımlamaktadır.

ICAO’nun önerdiği daha pratik ve uygulaması kolay olan yöntemler tercih edilmiştir. Riskin olasılık ve şiddet bileşenlerinin nasıl derecelendirildiğine ilişkin örnek bir risk matrisine göre 3B olarak tanımlanan derece Nadiren-Tehlikeli olarak tanımlanmıştır.

ICAO’nun önerdiği daha pratik ve uygulaması kolay olan yöntemler tercih edilmiştir. Riskin olasılık ve şiddet bileşenlerinin nasıl derecelendirildiğine ilişkin örnek risk matrisine göre Ara Sıra-Felaket Risk bileşeni 4A ile tanımlanabilir.

İnsanların kişilik özellikleri, bilişsel haritaları, kullandıkları bilişsel kestirmeler, sahip oldukları değerler hepsinden önemlisi riskin araştırıldığı konu hakkındaki bilgi ve deneyimleri algıladıkları riskin değerini etkiler.

ICAO’ya göre bir hava aracı kazası (accident); herhangi bir kişinin uçmak amacıyla hava aracına binmesinden inmesine kadar geçen süre içinde, bir hava aracının faaliyetleri ile ilgili olarak aşağıda sıralananlardan birisinin gerçekleşmesi olarak tanımlanmaktadır

Bir kişinin, aşağıda sıralanan olaylardan birisinin sonucu olarak, ölümcül ya da ciddi bir biçimde yaralanması ya da ölmesi;
• hava aracının içinde olması ya da
• hava aracının herhangi bir parçasıyla ya da hava aracından kopan bir parçasıyla doğrudan bir temasa maruz kalması,
• hava aracı jet etkisine (jet blast) maruz kalınması.

Hava aracının yapısal mukavemetini, performansını ya da uçuş karakteristiklerini olumsuz bir biçimde etkileyecek ve hava aracına önemli bir tamir yapılmasını ya da ilgili parçanın değiştirilmesini gerektirecek bir hasara ya da yapısal arızaya uğraması,

Hava aracının kaybedilmesi ya da hava aracına hiçbir şekilde ulaşılamaması.

Hava aracı kazası kapsamına girmeyen fakat hava araçlarının işletilmesi ile ilgili olarak ortaya çıkan ve havacılık faaliyetlerindeki emniyeti etkileyen ya da etkileyebilen olaylara emniyetsiz olay denilmektedir

ICAO’nun örnek olması amacıyla sunduğu ciddi emniyetsiz olaylardan bazıları aşağıda verilmiştir (ICAO, 2001).

Havada çarpışmayı önlemek amacıyla ani manevra gerektirmiş olan yakın geçişler

Kalkış koşusunun, pistte başka bir uçak ya da araç olması nedeniyle uçuştan vazgeçilerek sonlandırılması,

Kapalı olan ya da üzerinde başka uçak ya da aracın olduğu bir piste inilmesi ya da inişin denenmesi,

Kalkış ya da tırmanış aşamasında beklenen performansın alınmasını engelleyen büyük arızalarla karşılaşılması,

Yardımcı donanımlar sayesinde söndürülmüş olsa bile uçuşta motor yangını yaşanması,

Yolcu kabininde yangın çıkması ya da kabini duman kaplaması,

Uçuş ekibinin yardımcı oksijen donanımı kullanmasını gerektiren durumlarla karşılaşılması,

Acil durum ilan edilmesini gerektiren yakıt yetersizliği ile karşılaşılması.

ICAO’nun kaza ve emniyetsiz olayların tamamını kapsayan ortak bir terim olarak olay(occurrence) sözcüğünü kullandığı görülmektedir. Ülkemizde benzer kavramlara işaret etmek için kırım sözcüğünün kullanıldığı da bilinmektedir.

1972 yılında Edwards tarafından ortaya atılan ve 1975 yılında Hawkins tarafından geliştirilen SHELL, insanın diğer sistem unsurları ile etkileşimini en iyi açıklayan modeldir ve havacılık yazınında sıklıkla kullanılmaktadır. Sosyoteknik havacılık sistemi içinde merkeze alınan insanoğlu çalışırken sistemin diğer unsurları olan donanım, yazılım, diğer insanlar ve çevresel unsurlarla etkileşim hâlindedir.

Ülkemizi ilgilendiren ve sivil havacılık otoritesi olarak değerlendirebileceğimiz diğer bir uluslararası kuruluş ise EUROCONTROL’dür. Hava trafik yönetimine odaklanan ve Avrupa Hava Seyrüsefer Faaliyetleri İçin Emniyet Teşkilatı adını taşıyan EUROCONTROL’ün misyonu Avrupa’da kesintisiz ve emniyet etkin bir hava trafik yönetim sistemi sağlamaktır.