Piyasa Yapısı ve Havacılık Sektörü

En genel anlamda firmayı çevreleyen ve firmanın da içinde bulunduğu her türlü rekabetçi ortamı ifade etmektedir. Genel olarak piyasaya giriş ve çıkış engelleri, piyasada rekabet eden alıcı ve satıcıların sayısı, bireysel satıcıların fiyat üzerindeki kontrolü, ürün ikamesinin kapsamı ve firmalar arasındaki karşılıklı bağımlılık derecesi gibi terimlerle tanımlanabilir.

Tam rekabet piyasası, rekabetin zirvede olduğu bir piyasa yapısına sahiptir.

Ürünlerin Homojen (Tek Tip) olması, Çok Sayıda Alıcı ve Satıcının olması, Herkesin Piyasa Hakkında Tam Bilgiye Sahip olması, Giriş ve Çıkış Engellerinin Çok Düşük olması.

Piyasaya giriş engellerinin düşük olmasıdır. Piyasanın etkin hareket edebilmesi ve fiyatları buna göre ayarlayabilmesi için firmaların sektöre kolayca girip çıkabilmeleri gerekmektedir.

etkinlik olgusunu en iyi yansıtan piyasa yapısı olduğu kabul edilmektedir. Bu etkinlik uzun dönemde fiyat ile marjinal
maliyetin eşit olduğu ve bu eşitliğin uzun dönem ortalama maliyetinin minimum olduğu noktada sağlanmaktadır.

üretim etkinliğini ifade etmektedir. Bu durumda üretilen ürünlerin tüketiciye sağladığı marjinal fayda değeri, üretimin
marjinal maliyetine eşit olmakta ve aynı zamanda dağılım etkinliği sağlanmaktadır.

Tekel (monopol)
• Kamu malları
• Dışsal maliyet ve dışsal fayda
• Gelir dağılımı

Yalnızca tek satıcının ve çok sayıda alıcının olduğu ve o firmanın üretip sattığı malın yerine kolayca ikame edilebilecek başka malların olmadığı bir piyasadır.

Alıcının talep fiyatı, ürün satışı için düşünülen fiyattan farklı bir değeri yansıtır; satıcı, malın fiyatı için daha azını kabul etmeye meyilli iken, alıcı bilgi eksikliği nedeniyle daha fazla ödeme yapmak durumunda kalmaktadır. Bu durumda ise satıcı için ekstra bir kâr durumu söz konusu olmaktadır.

sektöre yüksek giriş engellerinin varlığından kaynaklanmaktadır.

Uluslararası piyasalara girişin önündeki en büyük engeller olarak kanuni kısıtlamalar öne çıkmaktadır.

Birçok rotada tekel yapılarının oluşmasını sağlamıştır. Düzenlemeden sonra özelikle iç piyasada engeller kısmen azaltılmış olsa da uluslararası alanda engeller hâlâ
varlığını koruyarak tekel yapıları oluşturmaya devam etmektedir.

Tam rekabet piyasasındaki malların tersine tekel piyasasında
mallar homojen değil, benzeri olmayan teklik özeliğine sahip ürünlerdir.

Herhangi bir sektöre giriş için olası bir diğer engel, piyasaya girmek için gereken sermayedir. Üretime başlamak için gerekli sermayenin elde edilemeyecek kadar çok büyük olması, potansiyel kârların yatırımı cazip hâle getirememesi veya yatırım riskinin çok büyük olması gibi durumlar piyasaya giriş için ortaya çıkan sermaye engellerini oluşturmaktadır. Çünkü Firmaların kuruluş amaçları arasında, makul sermaye yatırımı yaparak maksimum kâr elde etmek ön sırada konumlanmaktadır. 

İşçi sendikaları, elde ettiği tekel gücüne bağlı olarak hemen hemen her sektörde sözleşme müzakerelerine bağlı olarak, bir firmanın belirli bir piyasaya girmesini zorlaştıran veya kârsız hâle düşüren koşullar getirebilmektedir.

İşçi sendikaları genel olarak işçileri, emek arzı açısından tekel gücüne sahip olarak pazarlık yapmak amacıyla bir araya getirmektedir. Böylelikle sendikalar, üyeleri olan işçilerin iş
karşılığı aldığı ücretlerini rekabetçi seviyenin üzerinde bir rakama yükseltme gücüne sahip olmaktadır. Sendikaların bu tekel gücü, esas olarak, bazen sendikal faaliyetleri destekleyici devlet düzenlemelerinden ve doğrudan devlet desteklerinden kaynaklanmaktadır.

Piyasaya giriş engellerinden sonuncusunu tekel gücünün doğal olarak ortaya çıkışı oluşturmaktadır. Doğal tekel, yüksek sabit maliyetler ve aşırı ölçek ekonomileri elde etme ihtiyacı nedeniyle ortaya çıkan bir tür tekel piyasasıdır. Diğer bir ifadeyle doğal tekel, yalnızca bir firmanın piyasaya hizmet
vermesi ekonomik olarak uygun olan durumlarda oluşan tekel gücünü ifade etmektedir.

Çünkü havalimanlarıyla ilgili önemli sorunlar, piyasaya girişin önündeki önemli engeller olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde bazı havalimanlarında mevcut uçuş öncesi işlem kapılarının (gate) yeterli olmaması ve uçuş izin (slot) kontrollerinin olmaması, piyasadaki mevcut firmaları korumakta ve piyasaya yeni girişleri zorlaştırmaktadır. Ayrıca piyasadaki mevcut firmaların, aktarma merkezi niteliği sergileyen büyük havalimanlarında (Hub) tekel gücünü kullanmalarına izin verilebilmektedir.

En basit anlamıyla belirli bir zamanda bir havaalanına iniş veya kalkış hakkı olarak nitelendirilmektedir. Daha resmî anlamda ise Avrupa’da havalimanı slot tahsisine ilişkin
kilit düzenleme olan 95/93 sayılı Avrupa Konseyi Yönetmeliği’nin 1. maddesi slotu; Bir havayolu firmasının faaliyette bulunduğu havalimanının tüm içeriğini kullanma yetkisi olarak tanımlamaktadır.

bir havayolu firmasına şu anda kullandığı slot için gelecekte de aynı slotu kullanma hakkı vermektedir. Bu kural istikrar sağlamak için çıkarılmış olsa da halihazırdaki uygulamada havayolu firmasına bir nevi slotun yarı mülkiyetini sağlamaktadır. Slot kullanımı, havayolu firmasının slotu planlanan süre Slot kullanımı, havayolu firmasının slotu planlanan süre boyunca zamanın en az yüzde 80’inde kullanması gerektiğini belirten “kullan ya da kaybet” kuralına göre belirlenmektedir. Havayolu firması bu kuralı yerine getiremezse, büyükbaba hakkı geçerliliğini yitirmekte ve slot kaybedilmektedir. Bu uygulama, ekonomik olarak verimli olmasa bile, havayolu firmasının slotu kullanmaya devam etmesi için bir teşvik sağlamaktadır. 

Çünkü Boeing firması 1970 yılında üretmiş olduğu 747 modeli ile esasında 2007 yılına kadar çok büyük kapasiteli uçak piyasasında tekel konumunda idi. Airbus firmasının A380 modelini üretmesiyle birlikte Boeing firmasının piyasadaki tekel gücü sona ermiş ve iki firma arasındaki agresif
rekabet oluşmaya başlamıştır.

Genel olarak bakıldığında gerçekte çok nadir var olan ve çoğu zaman ütopik olarak değerlendirilen tam rekabet piyasasının aksine, günümüz sektörlerinde tekelci rekabet ve oligopol piyasa yapıları çok yaygın olarak görülmektedir.

Tam rekabet piyasa yapısı ile tekel piyasa yapısı karışımı özellikleri bünyesinde barındırmaktadır.

Ürün farklılaştırması temelde iki farklı bakış açısıyla gerçekleştirilmektedir. Birincisi, objektif bakış
açısı olarak kabul edilen, fiziksel görünüş ve nitelikte farklılaşma (tasarım, sitil, renk, paket, kalite, bileşim, performans, yeni özellikler, aksesuar), ikincisi ise, sübjektif bakış açısı olarak kabul edilen reklam ve satış promosyonu yöntemiyle farklılaşmadır. (daha iyi temizler, daha az yakar, daha çok faydalı). 

Tekelci rekabet piyasasında ürünlerin farklılaştırılması 3 farklı uygulama
ile gerçekleşmektedir. Bunlar; Nitelik farklılaştırması, şekil farklılaştırması ve bölgesel farklılaştırma olarak ifade edilmektedir.

Tekelci rekabet piyasasında satılan ürünlerin aynı ihtiyacı karşılamasına rağmen, işlev, malzeme ve
işçilik açısından farklılık göstermesi durumu nitelik farklılaştırması olarak ifade edilmektedir.

rekabet piyasasında firmaların aynı ihtiyaçları karşılamak üzere sattıkları ürünlerin içerik,
renk, boyut ve ambalaj gibi özellikleri açısından farklılık göstermesi şekil farklılaştırması olarak ifade edilmektedir. Şekil farklılaştırması, tüketiciye aynı ihtiyacını karşılasa bile durumuna göre farklı bir ürün tükettiği hissini ve hazzını vermektedir.

Birbirine etki edebilecek kadar az sayıda satıcı ve karşısında çok sayıda alıcının bulunduğu piyasa yapısına Oligopol piyasası denir.

Anlaşmasız Oligopol Modelleri denir.

Cournot modeli, Oligopol modellerinin en eskisidir. Fransız matematikçi ve iktisatçı Augustin Cournot tarafından1838 yılında geliştirilmiştir. Piyasanın iki firma tarafından nasıl paylaşıldığını açıklamaktadır. Cournot modeli aynı anda üretim ve satış miktarlarının belirlendiği modeldir. Modelde yalnızca iki firmanın olduğu düopol durumu geçerlidir. Düopol, homojen ya da bir dereceye kadar farklılaştırılmış bir ürünün sadece iki satıcısı olması durumudur. 

Bertrand Modelinde stratejik değişken fiyat olmaktadır.

Edgeworth modelinde, kendisinden önceki iki modelden farklı olarak hem üretim düzeyi hem
fiyat düzeyi stratejik değişken olarak kabul edilmektedir.
dikka

Stackelberg modelinde. Bu modeli ayrıca  lider / takipçi modeli olarak da ifade edilmektedir. Firmalardan ilk hareketi gerçekleştiren daima avantajlı konumda olmaktadır.