HAVACILIK

Havacılık hava araçlarının işletilmesi bilimi ve sanatıdır. Bu tanımla birlikte dört kavram bir araya gelmektedir: Hava aracı, işletilme, bilim ve sanat. Hava aracı havacılığın temel ögesidir. Bu temel ögenin kullanımı pek çok faaliyeti gerektirir. Bu faaliyetler işletilme kavramının içindedir. Hava aracının hem üretimi hem de işletilmesi bilim kuralları içinde olur. Buradaki sanat terimi, geleneksel olarak anlaşılandan farklı bir şekilde, bir işin yapılmasında kullanılan ve tipik olarak uygulama yoluyla elde edilen bir beceriyi ifade eder.

ICAO tarafından yapılan sınıflamaya göre sivil havacılık faaliyetleri dokuz ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar;

• Ticari hava taşımacılığı hizmetleri,
• Genel havacılık,
• Havaalanı hizmetleri,
• Hava seyrüsefer hizmetleri,
• Sivil havacılık üretimi,
• Havacılık eğitimi,
• Bakım ve onarım,
• Düzenleme fonksiyonları,
• Diğer faaliyetler şeklinde sıralanabilir.

Ticari hava taşımacılığı hizmetleri hava araçlarıyla ücret veya kira karşılığında yolcu, yük veya posta taşınması için yapılan faaliyetlerdir. Havayollarının, hava taksi işletmelerinin faaliyetleri ve ücret karşılığında yapılan iş havacılığı faaliyetleri de bu kapsamdadır. 

Karada ve su üzerinde hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine elverişli tesisleri bulunan yerlere havaalanı denir. Havaalanları uçuşların başladığı ve bittiği yer olmaları açısından havayolu ulaştırma sisteminin temel elemanlarındandır.

Genel havacılık faaliyetleri tanımında yer alan “hava işi” önceden belirlenmiş bir hava sahasında ve belirlenmiş bir amaca yönelik olarak hava araçlarıyla gerçekleştirilen faaliyettir. Genel Havacılık Yönetmeliği’ne göre hava işleri aşağıdaki faaliyetleri kapsamaktadır: Zirai ilaçlama, püskürtme ve yangınla mücadele, Helikopter ile harici yük taşıma operasyonları, Reklam ve tanıtım amaçlı uçuşlar ve havadan pano çekimi, Havadan spor müsabakaları görüntüleme, trafik yoğunluğu raporlama ve benzeri amaçlı uçuşlar, Havadan fotoğraflama, haritalama, coğrafi ve sismik araştırmalar, Paraşüt atma, Arama kurtarma, afet yardım, Av-yaban hayatını havadan koruma ve kontrol, Tohumlama yapılması, orman zararlıları ile mücadele, Su havzalarının, nehirlerin, göletlerin, barajların kontrolü ve takibi, Ormanların havadan keşif ve kontrolü ile gözetleme.

Doğrudan Etkileri Havacılık endüstrisi doğrudan doğruya kendi başına istihdam ve ekonomik faaliyet üretir. Bu istihdam ve ekonomik faaliyet havayolu ve havaalanı operasyonları, hava araçlarının bakımı, hava trafik yönetimi, check-in, bagaj işlemleri, havaalanlarındaki alışveriş gibi doğrudan yolcuya hizmet veren faaliyetler, kargo ve ikram tesisleri üzerinden gerçekleşir. Hava aracı üreticilerinin üretim, pazarlama ve satış faaliyetleri de doğrudan etki meydana getirir.

Dolaylı etkiler hava taşımacılığı faaliyetlerine tedarikçilik yapanların istihdam ve faaliyetlerinden meydana gelir. Havacılık yakıtları tedarikçileri, havaalanı tesislerini inşa edenler, hava araçlarında bulunan alt parçaları tedarik edenler, havaalanlarındaki satış mağazalarına mal sağlayanlar bunlar arasında sayılabilir. Hava taşımacılığı endüstrisindeki işletmelerin mal ve hizmet alımlarıyla desteklenen istihdam 9,8 milyondan fazla kişiden oluşmaktadır. Bu dolaylı istihdamın dünya gayrisafi hasılasına katkısı yaklaşık olarak 697 milyar dolardır.

Hava taşımacılığı sektöründe doğrudan veya dolaylı olarak çalışanların yaptıkları harcamalar satış mağazaları, tüketici malları üretenler ve banka ve restoranlar gibi hizmet sektörlerinde istihdamı desteklemektedir. Buna uyarılmış etki denir. Hava taşımacılığı sektöründe çalışanlar (doğrudan veya dolaylı olmasına bakılmaksızın) bu yolla dünya çapında 4,6 milyon kişinin istihdam edilmesine destek vermektedirler. 2012 yılı için uyarılmış etkinin dünya gayrisafi hasılasına katkısı 324 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir.

Katalitik etki, hava taşımacılığının en geniş kapsamlı katkısı diğer sektörlerin performansına katkı ve onların büyümesini kolaylaştırma şeklindedir. Havacılığın bu katalitik faydaları ekonomik faaliyetler içindeki tüm sektörleri etkilemektedir. Hava taşımacılığı küresel ekonomik büyümenin önemli bir motoru olan turizm için, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, vazgeçilmez bir unsurdur. Hava taşımacılığı ülkelerin küresel pazara erişimine ve üretimin küreselleşmesine yardımcı olarak dünya ticaretini kolaylaştırmaktadır. Hava taşımacılığı ülkelerin diğer ülkelerle bağlantılarını artırır. Bu da yatırım ve yenilikçiliği teşvik ederek, iş operasyonlarını ve verimliliği geliştirerek, şirketlerin yüksek vasıflı çalışanları çekebilmesini sağlayarak üretkenliğin artmasına yardımcı olur. Hava taşımacılığı tam zamanında küresel üretimde önemli bir rol oynar. Gelişmekte olan ülkelerdeki tarımsal ekonominin ürünlerinin gelişmiş pazarlara taze olarak ulaştırılmasını sağlar.

Havacılık faaliyetlerinde çok farklı meslek gruplarından kişiler çalışır. Ancak, bunlar içerisinden bir kısmı sadece havacılık faaliyetlerini yürütecek şekilde eğitim almış, uluslararası ve ulusal havacılık kuralları çerçevesinde havacılık mesleğini icra etmek üzere yetkilendirilmiş kişilerdir. Bunlar: Uçuş ekibi, Hava aracı bakım personeli, Hava trafik kontrolörü, Uçuş harekat uzmanı, Hava trafik emniyeti elektronik personelidir.Bu personelden ilk dört grupta bulunanların sağlamaları gereken asgari sağlık koşulları, dil yeterlilikleri, yetki sınırları, bilgi seviyeleri ve neleri bilmeleri gerektiği, beceriler, tecrübe koşulları ve yaş sınırlamaları Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi’nin Personel Lisanslandırma başlıklı 1’inci Ek’inde standartlara bağlanmıştır.Fakat devletler kendi düzenlemelerine bağlı olarak bu standartların da üzerinde koşullar getirebilmektedirler. 

Hava aracı bakım personeli de sivil havacılık kurallarınca belirlenmiş bilgi, tecrübe, beceri ve eğitim koşullarını sağlayarak hava araçlarının bakımlarını yapmak üzere yetkilendirilmiş personeldir. Türkiye’de hava aracı bakım personeli ile ilgili düzenlemelerde Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı tarafından belirlenmiş kural ve standartlar esas alınmaktadır. Hava aracı bakım personeli A, B1, B2, B3 ve C olmak üzere 5 kategoriye ayrılır.

Hava trafik kontrolörü hava araçlarının hava sahası ve havaalanlarındaki hareketlerini yönlendirme, hava araçlarını etraflarındaki hava durumu ve diğer uçakların hareketleri konusunda bilgilendirme, hava araçlarının emniyetli bir şekilde uçuşu için aralarındaki mesafelerin korunmasını sağlama görevlerini yerine getirir.

Uçuş harekat uzmanı sivil havacılık kurallarında belirtilmiş bilgi, beceri ve tecrübe koşullarını sağlayarak ilgili sivil havacılık otoritesince uçuş harekat uzmanlığı lisansı verilmiş personeldir. Uçuş harekat uzmanına “dispeçer” de denmektedir. Uçuş harekât uzmanı uçuş planlaması yapar ve uçuş süresince uçuşu izler. Uçuş sırasında hava aracında bulunan sorumlu pilot ile irtibat hâlinde bulunur, böylece gelişen yeni durumlara göre pilotun bilgilenmesini sağlar. Hava aracı ile ilgili acil durum niteliğinde (sabotaj, kaza, uçak kaçırma gibi) sorunlar olduğunda da bu durumun yetkili makamlara iletilmesini sağlar. Uçuş harekat uzmanı uçağın uçuşa hazırlanması ile ilgili tüm faaliyetler de yer hizmetleri, bakım, kabin ekibi gibi birim ve ekiplerle koordineli çalışarak uçağın zamanında kalkması için gerekenleri de yapar.

Havacılık Eğitimi; Ulusal ve uluslararası sivil havacılık kuralları havacılık personelinin belli bilgi, eğitim ve beceri koşullarını sağlamasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle havacılık eğitimi insan ve hava aracı gibi havacılığın temel unsurlarından biridir. Bütün dünyada havacılık eğitimleri üç farklı türde yapılmaktadır. Bunlar:  Meslek edindirme kursları, Okul eğitimi, Hizmet içi eğitim olarak sınıflandırılır.

Hizmet İçi Eğitim, havacılık bilişimden sonra dünyanın en hızlı gelişen teknolojisidir. Bunun sonucu olarak havacılık faaliyetleri de sürekli gelişim ve değişim içindedir. Bu nedenle personelin bilgilerinin sürekli olarak güncellenmesi gerekmektedir. Güncellemeler ise hizmet içi eğitimlerle sağlanmaktadır. Ayrıca, pilot ve hava trafik kontrolörü gibi personelin bilgi ve becerileri kurallar uyarınca periyodik olarak kontrol edilmektedir. Bu kontroller de çeşitli hizmet içi eğitimlerin alınmasını gerektirmektedir. Pilotların yeni tip uçakları kullanabilir hâle gelmesi, hava aracı bakım personelinin yeni tip uçakların bakımlarını yapabilecek bilgileri ve becerileri edinmesi de hizmet içi eğitim süreçlerinde gerçekleşir. Hizmet içi eğitimler havacılığın olmazsa olmazlarındandır.

Havacılık küresel bir faaliyet alanı olduğundan çalışanların birbirleriyle anlaşabilmeleri, haberleşebilmeleri ortak bir dilin kullanılmasıyla mümkün olmaktadır. Havacılığın gelişim sürecinde dünyada havacılık faaliyetlerinin büyük bölümünün Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Anglo-Sakson ülkeleri tarafından gerçekleştiriliyor olmasının da etkisiyle, İngilizce hem yazışmalar, hem de konuşmalar için havacılığın ortak dili hâline gelmiştir. Bu ortak dil İngilizce temelli olmakla beraber akademik veya günlük İngilizceden farklılıklar içerdiği için Havacılık İngilizcesi olarak adlandırılmaktadır. Hava araçlarının ve havacılıkta kullanılan teçhizatın tamamının kullanım, bakım, onarım kitapları İngilizce’dir. Yine hava araçları ve havacılık teçhizatı üzerindeki bilgi, uyarı etiketleri, bunların kullanımında kullanılan göstergeler ve göstergelerde sunulan bilgiler de İngilizcedir.. İstanbul’dan kalkan bir uçağı Los Angeles’a uçuran bir pilot Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Slovakya, Polonya, İsveç, Norveç, İzlanda, Kanada hava sahalarından geçip Amerikan hava sahasına girmektedir. Bu hava sahalarını geçişte her ülkenin hava trafik kontrol üniteleriyle telsiz görüşmeleri yapmaktadır. Eğer tek bir ortak dil kullanılmasaydı, pilotun üzerinden geçtiği ülkelerin hepsinin dillerini bilmesi gerekirdi. Benzer şekilde havaalanlarında neredeyse her milletten yolcular ve gelen hava araçlarının personelleri bulunmaktadır. Ortak bir dil kullanılmasa yer hizmetleri faaliyetleri de gerçekleşemezdi.

Hava Aracı Milliyet ve Tescil İşaretleri Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi, diğer adıyla Şikago Sözleşmesinin 1’inci Bölümünün, 3’üncü kısmı hava araçlarının tescil edilmesini ve ruhsatlarının bulunmasını zorunlu kılmaktadır. Aynı kısımdaki sözleşmenin 20’inci maddesi de hava araçlarının milliyet ve tescil işaretlerinin aracın üzerinde bulunmasını şart koşmaktadır. Hava aracı üzerinde bulunması gereken bu milliyet ve tescil işareti, kara nakil vasıtalarında bulunan plaka gibidir. Milliyet işareti harflerden, tescil işareti ise harflerden, rakamlardan veya hem harf hem rakamlardan oluşur.

Havacılıkta, özellikle hava seyrüseferi, hava aracı performansı ve uçuş planlamasında uçuş mesafelerinin ölçümünde İngiliz ölçü birimlerinden olan deniz mili yoğun olarak kullanılmaktadır. Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı deniz milinin sembolünü, İngilizcedeki ifadesi olan “nautical mile” deyiminin kısaltılmış hâli olarak NM şeklinde belirlemiştir. Bazı havacılık dokümanlarında nm olarak küçük harflerle de yazılmakla beraber, doğrusu büyük harflerle yazılanıdır. Denizcilik sektörü dünyada uzun mesafeli taşımacılıkta havacılıktan çok önce geliştiği için havacılıkta kullanılan pek çok kavram ve seyahat usulleri bu sektörden havacılığa geçmiştir. Deniz mili aynı zamanda denizcilikte de yoğun olarak kullanılan bir mesafe ölçü birimidir. Bir deniz mili SI sistemindeki 1852 metre (m) veya 1,852 kilometreye (km) karşılık gelir. Örneğin, 100 nm (deniz mili) mesafe, 185,2 km (kilometre) veya 185200 metre (m) mesafeye karşılık gelir.

Hava araçlarının uçuş hızlarının ölçümünde yine bir İngiliz ölçü birimi olan knot kullanılır. Uluslararası standart sembolü kn olmakla beraber kt veya kts gibi kullanımları da mevcuttur. Knot denizcilikte de deniz araçlarının hızlarının ölçümünde kullanılmaktadır. Bir knot, bir saatte kat edilen bir deniz mili mesafeyi gösteren hız birimidir. Bu durumda 1 knot, 1,852 kilometre/saat hıza karşılık gelmektedir. Örneğin, 100 knots (birden büyük değerler için s takısı alır) hızın karşılığı, 100 x 1,852 = 185,2 kilometre/saattir (km/saat).

Havacılıkta Türkiye’de dahil olmak üzere dünya ülkelerinin büyük çoğunluğu tarafından mesafe, yükseklik ve hız gibi bazı fiziksel niceliklerin ölçülmesinde bizim alışageldiğimiz metrik sistem veya Uluslararası Birim Sistemi (Fransızca: Système international d’unités, kısaca SI) yerine İngiliz ölçü birimleri, ya da diğer adıyla imparatorluk ölçü birimleri kullanılır. Bunun ana nedeni İngiliz ölçü birimlerini kullanan Amerika Birleşik Devletleri’nin ilk uçağın icadından bu yana havacılığa ve gelişimine hem teknolojik anlamda, hem de hava aracı işletmeciliği alanında dünyada en fazla katkı yapan ülke olmasıdır. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri yanında, yine İngiliz ölçü birimlerinin çıkış yeri olan İngiltere ve geçmişleri itibarıyla bu ülkeyle önemli ilişkileri olan Kanada ve Avustralya gibi ülkeler de havacılığın gelişimine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Bu nedenlerle İngiliz ölçü birimleri havacılıkta mesafe, yükseklik ve hız gibi fiziksel niceliklerin ölçü birimleri haline gelmiştir.

Uçaklarda motor sayısı arttıkça sistemler karmaşıklaşmakta, bu nedenle de uçağın işletilmesi zorlaşmaktadır. Hem uçağın uçurulması için gereken işler, hem de uçakta bulunan sistemlerin istenen sınırlar içerisinde çalışıp çalışmadığının izlenmesi ve bunu sağlayacak tedbirlerin alınması pilot için büyük bir iş yükü oluşturmaktadır. Bu nedenle 1980’lerin başlarına kadar, ikiden fazla motoru olan uçaklarda ve iki motoru olsa dahi geniş gövdeli uçaklarda, pilota yardımcı olmak üzere uçuş mühendisi olarak adlandırılan bir uçuş ekibi personeli bulunurdu. Fakat teknolojik gelişmeler sonucunda uçakta ne kadar çok motor olursa olsun veya uçak ne kadar büyük olursa olsun, uçakta bulunan ileri teknoloji donanımlar sayesinde, uçuş mühendisi görevlerinin pilot tarafından yerine getirilmesi mümkün olmuştur. Bu nedenle 80’li yıllardan sonra tasarlanan uçaklarda uçuş mühendisi bulunmamaktadır.