HAVAALANI YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 3

Uluslararası Havaalanları Konseyi’ne göre özel şirketin mevcut havaalanını devletten satın alması, gerekli yatırımları yapması ve işletmesi modeli satın al-yap- işlet modelidir. Az gelişmiş, yetersiz havaalanları için uygun bir modeldir.

Satın al-yap ve işlet finansman modelinde imtiyaz üsresi sonunda havaalanı mülkiyeti devlete devredilmemektedir.

Regulasyon devletin piyasa üzerindeki miktar, fiyat, giriş-çıkış, ve diğer her türlü ekonomik faaliyet üzerinde uyguladığı vergi ve sübvansiyon gibi yasal sınırlamaları ile idari kontrolleri şeklindeki politika ve uygulamalardır.

1987 yılında İngiliz Havaalanı İdaresi BAA’nın hisselerini halka arz yöntemi işe özelleştirmiş bu da havaalanı özelleştirme hareketinin başlangıcı olmuştur.

Devlet Hava Meydanları İşletmesi, ülkemizde hava ulaştırma sektörünün altyapısını oluşturan hava seyrüsefer hizmetleri ve havaalanlarının işletme hizmetlerini yerine getirmektedir.

Bir kamu varlığının halka arzı sırasında devlette ya da devlete ait bir kuruluşta bırakılan ve diğer paylar üzerinde karar üstünlüğüne sahip hisse miktarı altın pay olarak adlandırılmaktadır.

Kamu Mülkiyeti ve Ticari Odaklı Kamu Şirketleşmesi: Kamu yönetimleri envanterle- rindeki havaalanlarının daha özerk yönetimle daha iyi ve daha ticari odaklı işletileceği fikrinden hareketle, söz konusu havaalanlarının işletimlerini, mülkiyeti kamuda kalmak şartıyla, oluşturdukları özerk statüye sahip kamu şirketlerine devretmektedirler.

Bölgesel/Yerel Yönetim Mülkiyeti ve İşletimi: Özellikle ABD, Avustralya ve İngiltere’de yaygın olarak kullanılan bir model ise merkezi ve/veya federal mülkiyet ve işletime alternatif olarak eyalet ve belediye gibi yerel yönetimlerin havaalanı mülkiyeti ve işletimine sahip olmasıdır.

Proje finansmanı yoluyla özelleştirme: Çeşitli uygulama şekilleri olan proje finansmanı yoluyla özelleştirme yaklaşımlarının en çok bilineni kısaca YİD olarak ifade edilen Yap- İşlet-Devret (Build-Operate-Transfer-BOT) modelidir

Ortak girişim şirketleri: Bir havaalanı yatırımının kamu ve özel sektör iş birliği ile kurulan bir ortak girişim şirketi tarafından gerçekleştirilmesidir. İşletmeciliği de gerçekleştiren bu şirket, özerk bir işletme olarak faaliyet göstermekte ve ilgili kamu kuruluşunun gözetim ve denetimi altında bulunmaktadır. Şirket kısıtlı bir yönetsel ve finansal otonomiye sahiptir. Japonya’da 1994 yılında faaliyete açılan Kansai Uluslararası Havaalanı, bu işletim biçiminin ilk örneği olmuştur.

Satın al-Yap-İşlet (Buy Built Operate): Özel şirket mevcut havaalanını devletten satın alır, gerekli yatırımları yapar ve işletir. Az gelişmiş, yetersiz havaalanları için uygun bir modeldir.

Azalan yatırım gereksinimi özelleştirmenin olumsuz değil, olumlu etkileri arasında gösterilmektedir.

Kamu üzerindeki finansal yükün azalması özelleştirmesinin olumlu bir yönü olarak değerlendirmektedir.

Sübvansiyonların korunması değil, sübvansiyonların azalması özelleştirme harekatının amaçları arasında gösterilmektedir.

ABD’de havaalanlarında özelleştirmenin temel nedenlerinden biri, yatırım için finansman sağlanmasından çok verimlilik artışının hedeflenmesidir.

Avustralya Havaalanlarındaki iyi performansa rağmen özelleştirme konusu da 1990’lı yılların başından itibaren tartışılmaya başlanmıştır. Bunun başlıca nedeni, ülke genelinde uygulanan ücretlendirme politikasının eleştirilere maruz kalması olmuş; ayrıca, havaalanlarının bir sistem dâhilinde bir bütün olarak işletilmesinin fayda ve zararları da sorgulanmaya başlanmıştır.

‘İniş ücretleri’ havacılık geliri, diğerleri ise havacılık dışı gelirleri olarak kabul edilmektedir.

Bazı gelirler ise hem havacılık geliri hem de havacılık dışı gelir olarak sınıflandırılabilir. Örneğin, havaalanının uçak yakıt şirketlerinden elde ettiği gelir direkt uçak operasyonuyla ilgili olduğu için havacılık geliri olarak kabul edilebilir. Bu gelir, ticari gelir olarak değerlendirilirse havacılık dışı gelir olarak da kabul edilebilir.

Havaalanı işleticisinin belli havaalanı hizmetleri için havaalanında faaliyet gösterme hakkını bedeli karşılığında başka işletmelere vermesiyle elde edilen gelir türüne ‘imtiyazlar’ denilmektedir.

Avrupa Birliği havaalanlarındaki en büyük maliyet kalemi işçilik maliyetleridir. Bu kalemin toplam maliyetler içindeki payı %51 civarındadır.