HAVAALANI SİSTEMİ

Taktik planlama, stratejik plan içerisinde belirlenmiş amaçlara kısa ve orta vadede en iyi şekilde nasıl ulaşılabileceğinin ortaya konduğu süreçlerdir. Taktik planlama, stratejik planda belirtilen eylemlerin uygulanmasına odaklanır.

Ulaştırma Ana Planı;

Tüm taşımacılık türlerinin birbirleri ile etkileşimli olarak gelişim süreçlerinin, yolcu ve yük taşımacılığından aldıkları payların belirlendiği uzun vadeli stratejik planlardır.

Bir havaalanı sistem planı aşağıdaki amaçlara hizmet eder:

• Ülke çapındaki büyümeyi sağlayacak, var olan ve gelecekteki havacılık taleplerini karşılayabilecek havaalanı sistemini oluşturmak,

• Tüm taşımacılık türlerini içeren ulaştırma sistemi içerisinde hava taşımacılığının üstleneceği yükü karşılayabilecek şekilde havaalanlarının gelişimini sağlamak,

• Var olan bir havaalanı genişletilirken veya yeni bir havaalanı inşa edilirken çevreyi ve ekolojik sistemi korumak,

• Hava sahası ve arazi kullanımını en iyi duruma getirecek kullanım planlarının hazırlanmasına yardımcı olmak,

• Uzun vadeli yatırım planları geliştirerek havaalanı finansmanı için öncelikleri belirlemektir.

Havaalanı Sistem Planları hazırlanırken aşağıdaki adımlar sıra ile yerine getirilir:

• Yasal düzenlemeler ve ülke politikası doğrultusunda hava taşımacılığı ile ilgili hedeflerin belirlenmesi,

• Var olan havaalanı sisteminin durumunun değerlendirilmesi,

• Nüfus, sosyo-ekonomik gelişmişlik gibi faktörler göz önüne alınarak talep tahmin çalışmalarının yapılması,

• Sektör paydaşlarının görüşleri de alınarak havaalanı sisteminin eksiklerinin belirlenmesi,

• Yeni havaalanı yapımı veya var olanların genişletilmesi ile ilgili farklı senaryoların değerlendirilmesi,

• Uygun havaalanı sistem senaryosunun seçilmesi,

• Seçilen senaryoya göre havaalanı sistem planının hazırlanması.

Serbest Piyasa Ekonomisi Yaklaşımının Hâkim Olduğu Havacılık Sistemi

Bu tür bir havacılık sisteminde havayolu işletmeleri pazara koşulsuz girebilmekte, devletin kontrolü ve işletmecilikteki etkinliği en aza inmektedir. Hem özel, hem de kamu sektöründen finansman imkânı sağlanabilmesi, rekabet ortamının yaratılması, yolcuya en düşük maliyetle en iyi hizmetin verilmesi, pazarın yolcu memnuniyeti doğrultusunda geliştirilmesi sistemin en önemli artıları olarak ortaya çıkmaktadır. Havacılık sektöründe tamamen serbest piyasa ekonomisi yaklaşımının benimsendiği bir örnek olmamakla birlikte, günümüzde bu yaklaşıma yakın örneklerde aşağıdaki problemlerin ortaya çıktığı görülmüştür:

• Havayolu işletmeleri uzun süre aynı hatta uçmamakta, bu da sistemde doğal olarak belirsizlik ortamı oluşturmaktadır.

• Havayolu işletmelerinin çok kısa sürelerde kurulması ve kapanması, sistemde kısa vadede büyük değişimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.

• Aşırı rekabetin söz konusu olduğu küçük işletmelerden çok, büyük havayolu işletmelerinin gelişimi yönünde bir eğilim görülmekte, küçük şirketler kendilerini acımasız bir rekabet ortamının içinde bulmaktadırlar.

• Çoğu havaalanı, havayolu işletmelerinin isteklerine boyun eğmek zorunda kalmakta, bölgenin havacılık ihtiyaçları doğrultusunda hizmet verememektedirler.

Yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı serbest piyasa ekonomisi yaklaşımının egemen olduğu havacılık sistemlerinde, geleceğe dönük orta ve uzun vadeli planlama yapmak oldukça zordur. Sistemde ortaya çıkan hızlı değişimler, hazırlanan planın sık sık güncellenmesini gerektirir.

• Tek merkezli havaalanı ağı: Sistem, hub adı verilen çok büyük kapasiteli bir havaalanı ile büyük ölçüde merkezileştirilmiştir. Bu tür bir ağ yapısında hub niteliği taşımayan orta ve küçük ölçekli havaalanları arasındaki doğrudan uçuşlar yok denecek kadar azdır. Bu tür havaalanları arasındaki bağlantılar ve uluslararası uçuşlar, genelde ülkenin başkentine kurulan hub nitelikli merkez havaalanı üzerinden gerçekleştirilir. Merkez havaalanında yoğun uçak ve yolcu trafiği ile yüksek uçak doluluk oranları yaşanırken ülke genelindeki havayolu ağının daraldığı görülür. Bunun yanında yolcuya sunulan uçuş hizmetinin frekansı artarken, merkez havaalanındaki işlem süreleri yolcuyu rahatsız edici boyutlara ulaşabilir.

• Çok merkezli havaalanı ağı: Burada büyük ölçekli merkezi havaalanları bölgelerdeki büyük şehirlere dağıtılmış durumdadır. Merkezi olmayan havaalanları arasındaki doğrudan seferler oldukça azdır. Tek merkezli havaalanı ağında görülen yoğun trafik, burada diğer merkezi havaalanlarına dağıtılmıştır. Bu sayede ulusal sistem içerisindeki önemli havaalanları arasında daha fazla sayıda doğrudan seferler düzenlenebilmektedir. Çok merkezli havaalanı ağında, trafik yükü hava sahası içerisinde daha dengeli dağılmıştır ve merkezi havaalanlarındaki yoğunluk azaldığı için yolcu işlem süreleri de düşmüştür.

• Doğrudan uçuş ağı: Bu tip havaalanı ağında, hava taşımacılık hizmetlerinin büyük çoğunluğu, bir noktadan diğerine doğrudan gerçekleştirilir. Hava trafiği tamamen dağılmış bir durumdadır. Talebin az olduğu hatlarda, frekans ve uçak doluluk oranı düşüktür. Merkezi havaalanlarındaki uçak hareketi sayısı ise ilk iki sisteme göre daha azdır.

Planlamanın Aşamaları Planlama bir süreç olarak değerlendirildiğinde planlamanın birbirini izleyen bir dizi aşamadan oluştuğu görülür. Bu aşamaları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

• Amaç ve hedefler belirlenir,

• Belirlenen amaçlara ulaşmayı sağlayacak alternatif çözümler ortaya konur,

• Alternatifler arasından belirlenmiş bulunan hedeflere ulaştıracak uygun seçenek veya seçenekler saptanır,

• Gerçekleştirilecek adımları ve zaman içerisindeki sırasını gösteren yol haritası çıkartılır.

Planlama Kavramı: İçinde bulunulan durum ve gelecekteki muhtemel gelişmeler dikkate alınarak, belirli bir amaca ulaşmak için yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin belirlendiği süreçtir. Doğru cevap D'dir.

Planlama faaliyetinin neden yapıldığını genel olarak dört başlıkta açıklamak mümkündür: 1- Planlama, işletmelere ve çalışanlarına hedeflerine ulaşmak için takip edecekleri bir yön sağlar, 2- Hızlı değişen koşulların işletme üzerinde etkisini en aza indirger, 3- İşletmede kaynak israfını ve fazlalığını engeller, 4- Hedeflerle gerçekleşen sonuçlar karşılaştırılarak eksiklikler ya da doğru yönler kolayca tespit edilebilir. 

Doğru cevap C'dir.

Planlama bir süreç olarak değerlendirildiğinde planlamanın birbirini izleyen bir dizi aşamadan oluştuğu görülür. Bu aşamaları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: • Amaç ve hedefler belirlenir, • Belirlenen amaçlara ulaşmayı sağlayacak alternatif çözümler ortaya konur, • Alternatifler arasından belirlenmiş bulunan hedeflere ulaştıracak uygun seçenek veya seçenekler saptanır, • Gerçekleştirilecek adımları ve zaman içerisindeki sırasını gösteren yol haritası çıkartılır.

Doğru cevap E'dir.

Süreleri açısından planları gruplandıracak olursak; 5 yıldan daha uzun yapılan planlar uzun süreli, 1-5 yıl arasında süreyle yapılanlar orta süreli, 1 yıldan daha az süreli olanlar ise kısa süreli planlardır. Doğru cevap A'dır.

Havaalanı Sistem Planı: Bölge veya ülke çapında şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçları karşılamak üzere, gerekli havaalanı tesislerinin birbirleri ile etkileşimli olarak tanımlandığı uzun vadeli stratejik planlardır. Doğru cevap B'dir.

Sektör paydaşları: Havayolu ve havaalanı işletmeleri, yolcular, hava trafik hizmet sağlayıcıları, yer hizmetleri işletmeleri, uçak üreticileri gibi hava taşımacılığı sektöründe faaliyet gösteren kuruluşlardır. Doğru cevap C'dir.

Dünyadaki örneklerine bakıldığında, kamu ve özel teşebbüs karması yaklaşımının benimsendiği üç farklı uygulama ile karşılaşılır. Bunlar;

• Özel havayolu işletmeleri, kamuya ait havaalanları (A.B.D. modeli),

• Özel havayolu işletmeleri, büyük özel havaalanları ve kamuya ait küçük havaalanları (İngiltere modeli),

• Büyük yarı özel havayolu işletmeleri, küçük özel havayolu işletmeleri, büyük yarı özel havaalanları ve küçük kamuya ait havaalanları (Almanya ve Fransa modeli).

Doğru cevap C'dir.

Hub: Ülke genelindeki tüm uçuşların toplandığı ve dağıtıldığı büyük ölçekli merkezi havaalanlarıdır. Doğru cevap B'dir.

Havaalanı master planı, sırası ile aşağıdaki bilgileri içermelidir: • Var olan durumun belirlenmesi, • Havacılık talep tahminleri, • Gereksinimlerin belirlenmesi ve öneri geliştirme, • Havaalanı yer seçimi, • Çevre ile ilgili analizler, • Havaalanının yerleşim planı, • Planı yerine getirme aşamaları ve yatırım programı.

Doğru cevap E'dir.

1960’lı yıllarda jet motorlu uçakların kullanılmaya başlaması ve yolcu trafiğindeki büyük artış, havaalanlarının genişletilmesi ihtiyacını gündeme getirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Süreleri açısından planları gruplandıracak olursak; 5 yıldan daha uzun yapılan planlar
uzun süreli, 1-5 yıl arasında süreyle yapılanlar orta süreli, 1 yıldan daha az süreli olanlar
ise kısa süreli planlardır. Hazırlanma düzeyi açısından ise planlar stratejik, taktik ve proje
planlaması olarak yine üçe ayrılır.

Ülkemizde ise havacılık sistemi daha çok ABD modeline benzemektedir. Havacılık sistemi, yarı özel (Türk Hava Yolları) ve özel havayolu işletmeleri ile kamuya ait havaalanlarından oluşmaktadır. Görüleceği üzere hava taşımacılığı gelişmiş çoğu ülkede kamu ve özel teşebbüs karması yaklaşımı benimsenmiş durumdadır.

• Özel havayolu işletmeleri, kamuya ait havaalanları (A.B.D. modeli),
• Özel havayolu işletmeleri, büyük özel havaalanları ve kamuya ait küçük havaalanları
(İngiltere modeli),
• Büyük yarı özel havayolu işletmeleri, küçük özel havayolu işletmeleri, büyük yarı
özel havaalanları ve küçük kamuya ait havaalanları (Almanya ve Fransa modeli).