HAVA TRAFİK KONTROL HİZMETLERİ

Karayolu ulaştırması en eski ulaşım türüdür.

Denizyolu en yavaş ulaştırma sistemi olmasına rağmen günümüzde özellikle uluslararası ticarette büyük önem taşımaktadır.

Hava alanları, uçuş faaliyetlerinin başladığı ve sona erdiği yerlerdir. Hava alanı sistemi, hava araçlarının iniş, kalkış ve yerdeki hareketlerinin gerçekleştirildiği, bakım-onarım ve park gereksinimlerinin karşılandığı, yolcu ve yükün boşaltma ve yükleme işlemlerinin gerçekleştirildiği sistemdir.

Hava sahası, hava araçlarının seyrüseferlerini gerçekleştirdikleri ortamdır.

Uçak operasyonlarının gerçekleştirildiği sahalar hava tarafı bölümüdür ve pist, apron, taksiyolu, hangar ve bakım tesislerinden oluşur. Hava alanı kara tarafı bölümü ise genellikle yolculara hizmet verilen bölümdür. Yolcu terminal binasını ve otopark alanlarını kapsar.

Aletli İniş Sistemi (ILS: Instrument Landing System), görüş mesafesinin düşük ve bulut tavanının da çok alçak olduğu kötü hava koşullarında uçakların piste emniyetli bir şekilde yaklaşmalarını ve iniş yapmalarını sağlayan bir sistemdir. Uçaklara belirli bir süzülüş açısı sağlayarak inişlerini tamamlamalarına yardımcı olur.

Kategori A : Gösterge hava hızı (IAS: Indicated Air Speed) 169 km/s
(91 knot)’dan az olan uçaklar
Kategori B : Gösterge hava hızı 169 km/s (91 knot)’dan fazla fakat 224 km/s
(121 knot)’dan az olan uçaklar
Kategori C : Gösterge hava hızı 224 km/s (121 knot)’dan fazla fakat 261 km/s
(141 knot)’dan az olan uçaklar
Kategori D : Gösterge hava hızı 261 km/s (141 knot)’dan fazla fakat 307 km/s
(166 knot)’dan az olan uçaklar
Kategori E : Gösterge hava hızı 307 km/s (166 knot)’dan fazla fakat 391 km/s
(211 knot)’dan az olan uçaklar

Radyo seyrüsefer yardımcılarının yanı sıra önemli bir diğer teknik donanım da radarlardır. Radar (Radio Detection and Ranging - Radyo Saptama ve Ölçme) bir izleme sistemidir. Radar, radyo dalgaları ile uzaydaki cisimlerin varlığını ve yerini belirleyen bir sistem olması nedeniyle hava trafik kontrolde kullanılan en önemli donanımdır. Çalışma prensibi, vericiden gönderilen dalganın cisimden yansıyıp geri dönüş süresinin ölçülerek verici ile cisim arasındaki uzaklığın saptanması temeline dayanır. Günümüzde çok gelişmiş ve farklı amaçlara hizmet eden çeşitli radar sistemleri mevcuttur.

Hava trafik sistemindeki insan unsuru; uçuş işletimini gerçekleştiren uçuş mürettebatı, uçakların kontrolü ile doğrudan sorumlu hava trafik kontrolörleri, brifing (bilgilendirme) ofisi Havacılık Bilgi Hizmeti (AIS: Aeronautical Information Service) sorumluları, meteoroloji uzmanları, radyo seyrüsefer cihazlarının bakım ve onarımından sorumlu teknik personel, hava alanlarında yer hizmetlerinde görev alan yer personeli, sistem planlayıcıları ve idari personelden oluşmaktadır.

Türkiye’de SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü), ABD’de FAA (Federal Aviation Administration-Birleşik Havacılık Kuruluşu) gibi. Aynı amaçla, çeşitli ülkeler bir araya gelerek uluslararası düzeyde de kuruluşlar oluşturmuşlardır. ICAO ve EUROCONTROL (European Organization for the Safety of Air Navigation-Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Kuruluşu) buna örnek kuruluşlardır. Hava trafik sistemlerine yönelik düzenlemeler ve denetimler son derece düzenli ve yaptırımlıdır.

Ulaştırma, insanların ve eşyaların bir yerden başka bir yere fiziksel olarak hareket etmesidir. Bu hareket mümkün olan en kısa sürede ve en az maliyetle gerçekleşmelidir. Süredeki kısalma hızlı ulaşımı, maliyetlerdeki azalma da ulaştırma ücretindeki ucuzluğu ifade eder. Bu iki unsur, yani süre ve maliyet ulaştırma işletmeciliğinin başlıca ölçütleri olmuştur. Daha geniş bir tanımla ulaştırma; insan ve eşyanın, ihtiyaçları karşılamak için zaman ve yer faydası sağlayacak şekilde yer değiştirmesine olanak sağlayan bir hizmettir. Yanıt A'dır.

Boru hattı ulaştırması; maddeleri borular yardımı ile nakletme işidir. Boru hattı ile taşıma, petrolün bulunmasıyla birlikte 19. yüzyılın sonlarında başlamıştır. Boru hattı ulaştırma sisteminde genellikle sıvı ve gaz maddeler taşınır. Bu nedenle su, içecek ve sulu çimento taşınan boru hatları da mevcut olmasına karşın, boru hattı sistemindeki en önemli taşıma petrol ve doğal gazın taşınmasıdır. Yanıt B'dir.

Havada yolcu ve yük taşımacılığı fikri ilk olarak, havadan daha hafif araçların yapımıyla ortaya çıkmıştır. 1900’lü yıllarda kontrol edilebilir ilk hava gemisi (zeplin) yapılmış ve hava taşımacılığında kullanılmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Almanlar zeplini özellikle askerî amaçlar için kullanmışlar, 1920-1930’lu yıllarda diğer bazı ülkeler de hem askeri hem de sivil amaçlı hava gemilerinin geliştirilmesi çalışmalarına aktif olarak katılmışlardır. Bu çalışmalar, yaşanan büyük kazalar nedeniyle çok fazla ilerleme gösterememiştir. Aynı zamanda 1920-1930’lu yıllarda, özellikle ABD’de havadan daha ağır uçaklar yapılabilmiştir. Bu yıllarda uçakla posta taşımacılığı önem kazanmıştır. Tüm bu gelişmelere karşın 1930’lu yıllara kadar uçakla yolcu taşıma fikri hala genel kabul görememiştir. Pek çok yasal değişiklikten ve sağlanan finansal teşvikten sonra ticari yolcu taşımacılığı gelişme gösterebilmiştir. ABD’de ilk kez 1936’da yolcu taşımacılığından elde edilen gelir, posta taşımacılığından sağlanan geliri aşmıştır. II. Dünya Savaşının askeri ihtiyaçları jet motorunun geliştirilmesini hızlandırmıştır. Savaş sonrasında da bu yeni teknoloji ticari amaçlarla kullanılmıştır. Havacılığın bugünkü boyutlarına ulaşabilmesi jet motorunun geliştirilmesiyle mümkün olmuştur. Yanıt D'dir.

Yer hizmetleri sistemi, hava araçlarının ve hava araçlarıyla taşınan yolcu, bagaj ve yüklerle ilgili her türlü yer hizmetlerinin karşılandığı sistemdir. Yer hizmetleri temel olarak yolcu, bagaj ve yüklerin hava alanındaki hareketlerinin düzenlenmesini, gerekli kontrollerinin yapılmasını, karşılama işlemlerini, hava aracının yakıt ikmalini, temizlik işlemlerini, yükleme ve boşaltma işlemlerini kapsar. Yanıt E'dir.

Hava trafik sistemi, havayolu ulaştırma sistemini oluşturan en önemli alt sistemlerden biridir. Sistemler, bir sistem hiyerarşisi şeklindedirler. Bu nedenle, hava trafik başlı başına bir sistem oluştururken, havayolu ulaştırma sistemi içinde bir alt sistem olarak karşımıza çıkar. Hava trafik sistemi; uçuş faaliyetlerinin emniyetli, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülebilmesi için, hava araçlarının yerdeki ve havadaki sevk ve idarelerinin gerçekleştirildiği bir sistemdir. Hava trafik sistemi, hava trafik hizmetlerinin sağlanabilmesi için hava sahası, hava alanı, hava seyrüseferi teknik donanımı, hava araçları ve insan gücü unsurlarını bir araya getiren bir hizmet üretim sistemidir. Yanıt A'dır.

Hava trafik sistemi, belirli girdileri alan ve bu girdileri belirli bir süreçte işleyip çevresine belirli çıktılar sunan bir hizmet üretim sistemidir. Bu nedenle tüm sistemlerde olduğu gibi hava trafik sisteminde de bir girdi-süreç-çıktı akışı, geri bildirim ve çevre söz konusudur. Hava trafik sisteminin girdileri:

1. Hava sahası,

2. Hava alanı,

3. Teknik donanım,

4. Hava araçları ve

5. İnsan gücüdür.

Süreç aşamasında bu girdiler bir araya getirilerek gerekli hava trafik işlemleri yürütülür. Başka bir ifadeyle, süreç aşamasında hava trafik hizmetleri üretilir. Böylece hava trafiği düzenlenir, yani trafik akışı sağlanır. Dolayısıyla, bu sistemin çıktısı hava trafik akışıdır. Doğru yanıt D'dir.

Kullanılan taşıtın hızı, bir ulaştırma sisteminde zamandan kazanç sağlayacak şekilde hizmet verebilmek için oldukça önemlidir. Günümüz havacılık teknolojisinde uygun hızlara erişilmiş bulunulmaktadır. Havayolu ulaştırmasının en önemli üstünlüklerinden biri, hava araçlarının çok hızlı hareket edebilme yetenekleridir. Hız ve zaman faktörleri birbirleriyle ters orantılı olarak değişir. Hızın artmasıyla birlikte ulaşım süresi azalır yani zamandan kazanç sağlanır. 1930’lu yıllarda kullanılan uçaklar saatte 100 mil (185.2 km.) hız yapabiliyorlardı. 1936-1937 yıllarında DC-3 uçaklarının üretilmesiyle saatte hız 200 mile (370.4 km.) ulaştı. 1947-1949 yıllarında DC-6 gibi uçakların üretilmesiyle de hava ulaşımında hız, saatte 300 mile (555.6 km.) çıktı. Günümüzde modern jet uçakları saatte 600 mil (1111.2 km.) hıza ulaşmış durumdadır. Bugün hava ulaşımında süpersonik jet devri yaşanmaktadır. Bu uçaklarla kıtalararası ulaşım 7 saatin altına düşürülmüş, ulaşımda önemli bir aşamayı ifade eden yeniden yakıt ikmali için durma zorunluluğu ortadan kalkmıştır. 1976 yılında hizmete giren ve süpersonik bir uçak olan Concorde uçağı saatte 1350 mil (2500.2 km.) hız yapabilmektedir. Yanıt B'dir.

Hava trafik sisteminin başlıca girdilerinden biri de insan gücüdür. Sistemlerin hizmet üretebilmelerinde en önemli kaynak insandır. Kalifiye işgücüne ihtiyaç duyulan hava trafik sisteminde insan kaynağı daha da çok önem kazanmaktadır. Hava trafik sisteminin diğer girdileri, insan girdisi olmadan hava trafik kontrol hizmetlerini gerçekleştiremezler. Yanıt D'dir.

Hava trafik sistemi, hava trafik hizmetlerinin sağlanması ve böylece hava trafik akışının düzenlenmesi amacıyla oluşturulan bir yapıdır. Bu yapı bir hizmet üretim sistemidir. Hava trafik sistemlerinde mal değil, hizmet üretilir. Bu nedenle, hava trafik sistemleri hizmet üreten sistemlerin tipik özelliklerine sahiptir. Hava trafik sistemlerinin ürünü olan hava trafik hizmetleri bir nesne olmayıp başarım ya da hareketler olduğu için elle tutulamaz, dokunulamaz. Bu nedenle hava trafik hizmetleri stoklanamaz. Üretimi ve tüketimi eş zamanlıdır. Dolayısıyla, bir hava trafik sisteminde talepteki dalgalanmaların yönetilmesi oldukça zordur. Örneğin, özellikle turizm bölgeleri için yaz aylarında hava trafik talebi önemli bir artış gösterirken kışın bu talep azalır. Ancak bir hava trafik sisteminin kapasitesi yani hizmet verebileceği trafik sayısı yıl boyunca aynıdır. Hava trafik hizmetleri türdeş değildir. Yanıt E'dir.

Havayolu ulaştırma sisteminin gelişimi, hava trafik sisteminin gelişimiyle doğrudan ilgilidir. Havayolu ulaştırma sisteminin gelişebilmesi için, hava trafik sisteminin kapasitesi artan trafik talebini karşılayabilmelidir. Dolayısıyla, hava trafik sistemi havayolu ulaştırmasının gelişimine paralel bir gelişme göstermelidir. Örneğin, belirli bir zaman diliminde belirli bir hava sahasına giren uçakların veya hava alanına iniş kalkış yapan uçakların tümüne hizmet verilebilmelidir. Bunun tersi durumlarda ise yani kapasite yetersizliği söz konusu olduğunda tıkanıklık, gecikme ve hizmet aksaklıkları ortaya çıkar. Bu durum havayolu işletmeleri için yolcu tatminsizliklerine ve maliyet artışlarına neden olur. Örneğin, hava trafik sisteminin kapasite yetersizliği nedeniyle uçakların ekonomik olmayan uçuş seviyelerinde uçmaları, yerdeki ve havadaki beklemeler ve uçuş yolu değişiklikleri havayolu işletmeleri için maliyet artışı getirir. Kapasite yetersizliği, belirli bir zamanda bir hava alanına inen kalkan veya belirli bir hava sahasını kullanan uçak sayısının azalmasına neden olur. Hava trafik sistemi aynı zamanda hava araçlarındaki teknolojik gelişmelere de paralel bir gelişme içerisinde olmak durumundadır. Örneğin hava trafik sistemi, çok ileri teknolojide seyrüsefer donanımına sahip uçaklara cevap verebilecek bir yer donanımına sahip olmalıdır. Hava trafik sistemi, yetersiz olması durumunda doğrudan havayolu ulaştırmasının gelişiminin yavaşlamasına neden olabilecek bir alt sistemdir. Yanıt C'dir.