HAVA SAHASI ÇEŞİTLERİ VE GÖRSEL İŞARETLER

ICAO, uçaklara sağlanan hizmetlere ve uçuş gerekliliklerine göre hava sahalarını 7 sınıfa ayırmıştır. Bunlar:

• A sınıfı hava sahası
• B sınıfı hava sahası
• C sınıfı hava sahası
• D sınıfı hava sahası
• E sınıfı hava sahası
• F sınıfı hava sahası
• G sınıfı hava sahası

Bu hava sahasında yalnız IFR uçaklara hava trafik kontrol hizmeti verilir ve bütün uçaklar arasında ayırma sağlanır. Uçaklara hız limiti uygulanmaz. Uçaklarla devamlı iki yollu radyo haberleşmesi sağlanır. Uçaklar bir ATC iznine tabidir.

Bu hava sahasında IFR uçaklara hava trafik tavsiye ve uçuş bilgi hizmeti verilir. IFR uçaklar arasında mümkün olduğunca ayırma sağlanır. VFR uçaklara uçuş bilgi hizmeti verilir ancak ayırma hizmeti verilmez. Deniz seviyesinden 10000 ft.’e (3050 m.’ye) kadar olan tüm IFR ve VFR uçuşlara 250 kt. (IAS) hız limiti uygulanır. IFR uçaklarla devamlı iki yollu radyo haberleşmesi sağlanır ancak VFR uçaklarla radyo haberleşmesi sağlanmaz. IFR ya da VFR hiçbir uçak bir ATC iznine tabi değildir.

Bu hava sahasında hem IFR uçaklara hem de VFR uçaklara uçuş bilgi hizmeti verilir. Uçaklar arasında ayırma sağlanmaz. Deniz seviyesinden 10000 ft.’e (3050 m.’ye) kadar olan tüm IFR ve VFR uçuşlara 250 kt. (IAS) hız limiti uygulanır. IFR uçaklarla devamlı iki yollu radyo haberleşmesi sağlanır ancak VFR uçaklarla radyo haberleşmesi sağlanmaz. IFR ya da VFR hiçbir uçak bir ATC iznine tabi değildir.

İçerisinde uçuş bilgi hizmeti ve ikaz hizmeti verilen sınırları belirlenmiş ana hava sahasıdır. Uçuş bilgi bölgesi içinde hizmet veren hava trafik ünitesi genellikle saha kontrol merkezleridir. Bir uçuş bilgi bölgesi o bölgede hizmete sunulan bütün hava yolu yapısını kapsayacak şekilde belirlenir ve bütün hava sahalarını yatay limitleri ile birlikte kapsar.

Hava sahası sınıflarından A,B,C,D ve E sınıfı hava sahasını içerir ve kontrollü uçuşlara hava trafik hizmeti sağlanan sınırları belirlenmiş bir sahadır. Bu kontrollü hava sahalarında haberleşme araçları veya radarla hava trafiği kontrol edilir. Kontrollü hava sahaları kontrol sahası, kontrol bölgesi ve hava yolu olmak üzere üç kısımda incelenebilir.

Yeryüzünden belirli bir yükseklikten itibaren yukarıya doğru uzanan kontrollü bir hava sahasıdır. Bir kontrol sahasının alt limiti su veya yer seviyesinden en az 200 m. (700 feet) yükseklikte oluşturulur. Ancak, bir kontrol sahasının yeryüzünden başlama yüksekliği sahanın her yerinde aynı olmayabilir. Bazı durumlarda kontrol sahası bir uçuş bilgi bölgesini kısmen veya tamamen kaplayabildiği gibi bazen de hava yolları boyunca uzanır. Özellikle hava trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde kontrol sahasının dikey yüksekliği belirli bir seviyede sınırlandırılır. Bu seviyenin üzerinde yüksek kontrol sahası oluşturulur. Bu durumda yüksek kontrol sahasının alt limiti kontrol sahasının üst limiti olur. Eğer kontrol sahasının belli bir üst limitinin üzerinde hava trafik kontrol hizmeti sağlanmayacaksa veya kontrol sahası bir yüksek kontrol sahasının altında oluşturulmuşsa kontrol sahasının üst limiti de tespit edilir

Yeryüzünden belli bir üst sınıra kadar uzanan kontrollü hava sahasıdır. Uçakların hava alanı üzerindeki ve civarındaki hareketlerinin kontrolü için oluşturulur. Bir kontrol bölgesi birbirlerine yakın iki veya daha fazla sayıda hava meydanını içerebilir. Kontrol bölgesinin kurulmasının temel amacı, meydan civarında yerden yukarıya doğru uzanan kontrollü bir hava sahası oluşturmaktır. Kontrol bölgesi, kontrol sahası kadar geniş değildir. Ancak, kalkışta ve yaklaşmadaki IFR trafiğin uçuş yolu kontrol bölgesi içinde olabilir. Bu hava sahasının alt limiti yer yüzeyidir. Kontrol bölgesi, kontrol sahasının içinde ise dikey olarak en az kontrol sahasının alt limitine kadar uzanır. Başka bir ifadeyle, kontrol bölgesinin üst limiti kontrol sahasının alt limitidir. Dolayısıyla, bu sahanın üst limiti su veya yer seviyesinden en az 200 m. (700 feet) yükseklikte tespit edilir. Kontrol bölgesinin yan limitleri ise, bir hava meydanının veya ilgili hava meydanlarının merkezinden, yaklaşmanın yapılacağı yöne doğru en az 9,3 km. (5 Nm.) uzakta olmalıdır.

Hava Yolu (AWY: Airway); Koridor şeklinde oluşturulmuş ve radyo seyrüsefer yardımcı cihazlarıyla donatılmış bir kontrol sahası veya bu sahanın bir parçasıdır (Şekil 7.2). Bir hava yolu en az iki radyo seyrüsefer yardımcısı arasında oluşturulur. Uçaklar, bu iki radyo vericisinin yayınlarını birleştiren en kısa mesafe üzerinde hareket eder. Ancak, gerek vericilerin gerekse uçaktaki alıcıların hata payları nedeniyle meydana gelen sapmalar da göz önünde bulundurularak emniyeti sağlamak için, yollar iki vericiyi birleştiren bir tek çizgi şeklinde değil, belli genişliklerde oluşturulurlar. Yolların genişlikleri ise kullanılan seyrüsefer yardımcılarının türüne ve iki cihaz arasındaki mesafeye bağlı olarak belirlenir.

Hava sahası sınıflarından F ve G sınıfı hava sahasını içerir ve içerisinde uçan pilotlara hava trafik kontrol hizmeti sağlanmayan hava sahasıdır. Bu tür hava sahalarında hava trafik kontrol ünitelerinin trafik idare etme sorumluluğu yoktur. Pilotlar, uçuşlarından ve trafik güvenliğinden kendileri sorumludurlar. Bu nedenle, kontrolsüz hava sahalarında dahi uçarken pilotların uçuş yönlerine göre irtifa ayırmalarına uymaları gerekir. Kontrolsüz hava sahasında uçan pilotlara sadece uçuş bilgi hizmeti, hava trafik tavsiye hizmeti ve ikaz hizmeti verilir. Türk Hava Sahası içinde uçan veya transit geçen bütün yabancı uçaklar her an kontrollü hava sahası içinde bulunmalıdırlar.

Special Use Airspace Özel kullanımlı hava sahaları, içinde uçak harekâtı çeşitli nedenlerle yasaklanmış veya geçici ya da sürekli olarak uçuşlar şartlara bağlanmış hava sahalarıdır. Bu tür sahalar bir ülkenin millî hava sahaları içinde bulunabildiği gibi uluslararası hava sahalarında da bulunabilir. Türk Hava Sahası içinde bulunan özel kullanımlı hava sahalarının tanıtması LT harfleri ile başlar. Bu sahalar ilgili ülkenin Havacılık Bilgi Yayınlarında (AIP: Aeronautical Information Publication) belirtilir.

Üç tip özel kullanımlı hava sahası vardır. Bunlar:
1. Tehlikeli saha
2. Tahditli saha
3. Yasak saha

Tehlikeli Saha (D: Dangerous Area) Belirli zamanlarda, içinde uçuş için tehlikeli faaliyetin (askerî hava-hava, hava-yer ve top atışları gibi) var olduğu, boyutları belirli hava sahasıdır. Bu tür sahalarda uçuş yasaklanmamıştır. Bu sahalardan geçiş için sahayı kontrol eden ilgili hava trafik kontrol ünitesinden izin alınmalı ve geçiş dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Tehlikeli sahaların belirlenmesi, uçak işleticilerini uyarmak veya pilotların uçak emniyeti için kendi sorumlulukları ile ilgili tehlikeyi tespit edebilmeleri için gereklidir. Türk Hava Sahası’ndaki tehlikeli sahaların tanıtması LTD harfleri ve bir rakamdan oluşur. Örneğin Eskişehir hava sahasında bulunan tehlikeli saha LTD7 tanıtmasıyla ifade edilir. LTD7’nin koordinatları; 395100N-0305900E, 395000N 0305900E, 395000N-0305700E, 395100N-0305700E şeklindedir. Bu sahada askerî hava-yer atışları yapılmakta ve yeryüzünden 25000 feete (FL 250’a) kadar uzanmaktadır.

Yasak Saha (P: Prohibited Area) Bir ülkenin kara suları veya arazisi üzerinde, içinde uçuş yapılması yasaklanmış olan boyutları belirlenmiş hava sahasıdır. Yasak sahalar, hangi şartlarda olursa olsun sivil uçakların uçuşlarına hiçbir zaman izin verilmeyen hava sahalarıdır. Türk Hava Sahası’ndaki yasak sahaların tanıtması LTP harfleri ve bir rakamdan oluşur. Örneğin; Marmara Denizi’ndeki İmralı Adası üzerinde bulunan yasak saha LTP7 tanıtmasıyla ifade edilir.

Aşağıdaki işaretler gerek tek başlarına gerekse birlikte kullanılsın, ciddi ve tehlikeli bir
durumu ve de acil yardım isteğini ifade eder;
a. Radyo telgraf veya herhangi bir işaret gönderme yöntemiyle gönderilen SOS (Mors
kodunda ...---...),
b. Radyo telefon (telsiz) ile gönderilen MAYDAY şeklinde ifade edilen kelime,
c. Veri hattı ile gönderilen MAYDAY şeklinde ifade edilen kelime,
d. Kısa aralıklarla birer birer ateşlenen ve kırmızı ışık veren fişek veya mermiler,
e. Kırmızı ışık saçan paraşütlü işaret fişeği.

Daha önce de anlatıldığı gibi özel kullanımlı hava sahaları, içinde uçak harekâtı çeşitli nedenlerle yasaklanmış veya geçici ya da sürekli olarak uçuşlar şartlara bağlanmış hava sahalarıdır. Özel kullanımlı hava sahaları tehlikeli, tahditli ve yasak sahalar olmak üzere üç tiptir. Tehlikeli, tahditli veya yasak bir hava sahası içinde uçan ya da bu sahalara girmek üzere olan izinsiz uçağı uyarmak için bazı görsel işaretler kullanılır. İzinsiz bir uçağa tehlikeli, tahditli ya da yasak bir hava sahasında uçtuğunu veya bu sahalara girmek üzere olduğunu belirtmek için gündüz ve gece, her patlayışında kırmızı ve yeşil ışık veya yıldızlar saçan fişek veya mermiler 10 saniye aralıklarla yerden atılır ve böylece uçağın telafi hareketlerini yapması sağlanır.

Marshalling flaması terimi, uçaklara marshalling hizmetinin verilmesinde kullanılan ve gece ışıklı, gündüz fosforlu kırmızı renkte boyanmış işaret verme araçlarını ifade eder. Bu araçlar; sopa, el feneri, masa tenisi raketi ya da eldiven olabilir.

Yol gösterme işaretleri havacılıkta “manevra işaretleri” ya da “marshalling işaretleri” olarak da adlandırılır. Marshalling terimi, uçakların parklandırılması ve park yerinden çıkışı için belirlenmiş uluslararası yönlendirme hareketlerini ifade eder.

Marshalling hizmetleri uygulama esasları aşağıdaki gibidir:
1. Marshalling hizmetlerinde kullanılan uluslararası işaretler ve bunların anlamları vardır.
2. Hava alanına gelen tüm uçaklara marshalling hizmeti verilerek parklandırma yapılır.
3. Uçaklara marshalling hizmeti öncelikli olarak yer hizmetleri kuruluşları ve hava taşıyıcıları yetkili personeli tarafından verilir.
4. Otomatik parklama sistemi bulunan park sahalarında uçağın parklanması sistem marifeti ile olur. Ancak sistemin devre dışı kalması ihtimaline karşı yer hizmetleri kuruluşunun marshalling hizmeti verecek personeli hazır bulunmalıdır.
5. Uçağın park sahasına herhangi bir nedenle yer hizmetleri kuruluşu veya hava taşıyıcısı personeli gelmemiş ise, uçak “Hava Alanı İşletmecisi” yetkili personeli tarafından marshalling hizmeti verilerek parklandırılır.
6. Marshalling hizmetini veren personel marshalling işaretleri, uçak park sahaları, uçak park sahası çizgileri, uçak tipleri ve apron emniyet kuralları hakkında eğitimden geçirilmiş olmalıdır.