Ulaştırma Sistemi

TDK tarafından verilen anlamlar çerçevesinde “ulaştırma”, “1.Ulaştırmak işi. 2. İnsanların, malların, haberlerin ulaşmasını
sağlayan işlerin ve araçların tümü, münakalat” gibi anlamlara gelmektedir. Başka bir ifadeyle ulaştırma, “insanların veya eşyaların bir yerden başka bir yere taşınma hareketi veya süreci olarak ifade edilmiştir.

Ulaştırma sistemi, modern toplumun günlük yaşamının vazgeçilmez bir parçasını oluşturan, ekonomik ve sosyal yönden insanların var olabilmelerini mümkün kılan, başka bir ifade ile insan ihtiyaçlarının karşılanabilmesinde önemli role sahip çeşitli araçları bir araya getiren sistemi ifade etmektedir. Yine bir başka ifadeyle açıklamak gerekirse ulaştırma sistemi, “insan ve yüklerin bir yerden başka bir yere iletimlerinin, istenilen koşullara uygun, belirli ve iyi tanımlanmış bir şekilde sağlanması
amacıyla bir araya getirilerek, işlevleri ve karşılıklı etkileşimleri organize edilen ilgili tüm fiziksel, sosyal, ekonomik ve kurumsal bileşenlerin kümesi” olarak açıklanabilmektedir.

Sistem, basit anlamıyla belirli parçaların bir araya gelmesiyle oluşan bütünlüktür.

Bu unsurlar, ulaştırmanın gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan yol, ulaşım aracı, yolcu, yük, taşımacı ve taşıma senedidir.

Kara Yolu Taşıma Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesinde verilen tanıma göre taşıma senedi, eşya ve kargo taşımalarında gönderen ile yetki belgesi sahibi arasında akdedilen, ilgili diğer mevzuat ve bu yönetmelikte belirlenen şartları ihtiva eden belge ile
bu tür bir sözleşmede bulunması gereken bilgileri ihtiva etmesi hâlinde taşıma senedi yerine geçecek olan taşıma faturası, taşıma irsaliyesi veya irsaliyeli taşıma faturasını ifade eder.

Ulaşımın amacı; insanlar ve eşyayı en kısa sürede daha ucuz ve emniyetli bir şekilde taşımaktır.

Ulaştırma sisteminin temel amacı ise herhangi bir nedenle ulaştırma talebini, en kısa zamanda ve en az maliyetle, güvenli bir şekilde sunmaktır. Dolayısıyla bu amaca, sistemlerden birine daha çok önem vererek değil, ulaştırma sistemleri arasında bütünleşmeyi sağlayacak bir alt yapı ile ulaşılır.

Devletin buradaki rolü ise ulaşım kapasitesini ekonomik ve toplumsal gelişmelerin yarattığı ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde oluşturan, ülke ve toplum çıkarlarıyla örtüşen ulaşım sistemlerini kurmak ve koordine etmektir. Ulaştırma sisteminin temel amacı ise herhangi bir nedenle ulaştırma talebini, en kısa zamanda ve en az maliyetle, güvenli bir şekilde sunmaktır. Dolayısıyla bu amaca, sistemlerden birine daha çok önem vererek değil, ulaştırma sistemleri arasında bütünleşmeyi sağlayacak bir alt yapı ile ulaşılır. Bu durum ise ulusal ulaşım ana planının hazırlanmasıyla mümkündür. Güçlü bir ulaştırma sistemi için ihtiyaçlar, kaynaklar, sosyal ve kültürel etkileşimler bu plan çerçevesinde hareket edilerek belirlenmelidir

Ulaştırmanın gerekliliği, insanların gerek kendilerini gerekse mallarını istenilen yere istenilen zamanda ulaştırma zorunluluğundan kaynaklanmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler arasında ilk sıralarda olan ülkemizin ulaştırma istatistiklerinden yola çıkarak ulaştırmanın gerekliliğini vurgulamak mümkündür. Ulaştırma Bakanlığının raporladığı 2010- 2014 yılları yurt içi yük ve yolcu taşıma istatistiklerini gösteren Tablo 1.2 ve Tablo 1.3’ebakacak olursak sadece 4 yıllık süreçte yük taşımacılığında 46.475 milyon ton-km yolcu taşımacılığında ise 60.237 (milyon) yolcu-km’lik bir artış meydana geldiği görülmektedir. Bu veri, gün geçtikçe insanların kendilerini ve yüklerini daha fazla hareket ettirme ihtiyacı hissettiği anlamına gelmektedir. Bu durum ülkemizden yola çıkarak tüm dünya geneli için söylenebilmektedir. Çünkü daha önce değindiğimiz küreselleşme faktörü, teknoloji vasıtasıyla ulaşımı geçmişe oranla çok daha cazip hâle getirmektedir. İnsanlar da yaşamlarını sürdürebilme adına daha çok hareket ederek zamana ayak uydurmak zorunda kalmaktadır.

“Sürdürülebilir Ulaştırma” ilkeleri kapsamında ulaştırma fonksiyonunda bulunması gereken özellikler;
• Çevre-dostu ulaştırma,
• Verimli ulaştırma,
• Yüksek güvenlik özelliklerine sahip ulaştırma
• Sosyal olarak kabul edilebilir ulaştırma olarak belirlenmektedir.

Ulaştırmanın en temel özelliği, hareket kabiliyeti olan araçlar ile verilen bir hizmet olmasıdır. Başka bir özelliği ise hem yolcu hem de yük için kullanılabiliyor olmasıdır. Bu özelliklerin dışında, ulaştırma sektörü ile elde edilen hizmetlerin genel özellikleri şu şekilde
özetlenebilir:
• Büyük altyapı yatırımları gereksinimi ve yüksek sabit maliyetlere yol açması
• Pozitif dışsallık yayarak, ekonomide özel faydalar yaratması
• Mal ve hizmetlerin hareketliliğini artırması
• Hizmetin çok boyutlu olması (hem yolcu hem yük taşımaya yönelik olması)
• Aynı anda tüketilmesi gerekliliği
• Yapılan yatırımların jeopolitik ve coğrafik özelliklere göre değişmesi
• Tek yönlü olması
• Yatırımların eğilimini teknolojik gelişmelerin belirlemesi
• Hizmetin sunumunun doğa olaylarından etkilenmesi

Ulaştırma hizmetinin temel olarak sunduğu faydaları şu şekilde özetlemek mümkündür:
• Her seviyede insan ihtiyaçlarının giderilmesine yardımcı olması,
• Üretim faktörlerinin, kaynakların, girdilerin, üretim ortamına akışını sağlayarak
üretim yapmayı olanaklı kılması,
• Çok uzak sayılabilecek mesafelere kısa zamanda ulaşımı mümkün kılarak ticareti
kolaylaştırması,
• Yatırımlarının yapıldığı çevrenin değerini artırıcı özelliğinin olması,
• Maliyetleri düşürücü etkisinin olması,
• Gelir arttırıcı etkiye sahip olması,
• Küresel ekonomiyi ve çağdaş yönetim yaklaşımlarını uygulama imkânı sağlaması.
• Sosyal ve siyasal bütünleşmeye katkı sunması,
• Olağanüstü durumlarda kurtarıcı rol oynaması olarak özetlenebilir

Ulaştırma sistemi, her biri kendine özgü ağ, taşıt filosu ve işletme ögelerine sahip olan kara yolu, deniz yolu, hava yolu, demir yolu ve boru hattı alt sistemlerinin bir araya gelmesi ile oluşmaktadır. Bu alt sistemler, birbiriyle rekabet etmeyen, aksine en ekonomik ve en uygun şekilde birbirlerini tamamlayarak kullanılan bütünsel sistemler olarak görülmelidir

Karayolu ulaştırma sistemine ait  temel özellikler

• Yolcu ulaşımının başlangıcını ve sonunu oluşturması,
• Yük taşımacılığında başlangıç ve bitiş noktaları arasında (kapıdan kapıya) aktarmasız bir ulaşım imkânı tanıması,
• Taşıma kapasitesi ve güzergâh seçimi anlamında esneklik tanıması,
• Parça yüklerin belli mesafelerde daha kolay ve daha hızlı taşınmasına olanak sağlamasıdır.
• Bu gibi avantajlı özelliklerinin yanında yüksek taşıma maliyeti, kötü hava koşullarından kolaylıkla etkilenmesi, trafik ve çevresel faktörlerden anında etkilenmesi kara yolu
  taşımacılığının olumsuz yönlerindendir

Deniz yolu taşımacılığının temel unsurları gemiler ve limanlardır. Deniz yolu taşımacılığı, sahip olduğu bu unsurların kullanımıyla, sanayide ihtiyaç duyulan hammadde, yarı mamul ve yatırım mallarının yanında bitmiş ürünlerin taşınmasında büyük miktarlarda yükleri tek seferde taşıma özelliği, diğer ulaştırma alt sistemlerine oranla daha güvenli olması ve en önemlisi taşıma maliyetinin daha ucuz olması özellikleriyle uluslararası ticarette en yaygın kullanıma sahip ulaştırma sistemidir.

Sahip olduğu avantajların yanında deniz yolu taşımacılığı, düşük hızla hareket etmesi, bulaşım ağı kurmanın doğal koşullarla sıkı sıkıya bağlı olması nedeniyle çok kısıtlı olması, limanların, suyollarının tesis ve kanalların yeterliliklerinin esnekliği sınırlandırması, limanlardaki olası trafik sorunları sistemin dezavantajları olarak sıralanabilir.

Deniz yolu ulaştırması, idari anlamda başta Denizcilik Müsteşarlığı olmak üzere doğrudan ya da dolaylı çok sayıda idari kurum ve kuruluş tarafından desteklenmektedir.
Deniz yolu ulaştırmasında önemli rolü bulunan idari kuruluşlar aşağıdaki kurumlardan
oluşmaktadır:
• Ulaştırma Bakanlığı,
• Demiryolları, Limanlar, Hava Meydanları İnşaat Genel Müdürlüğü,
• T.C. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü,
• T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı,
• Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü,
• Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı,
• Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.

Demir yolu taşıma sisteminin belli başlı faydalarını şu şekilde ifade etmek mümkündür:
• Uzun ve kısa mesafelerde kitle nakliyatına olanak sunması,
• Demir tekerlek ile demir yol arasındaki sürtünmenin az oluşu nedeniyle birim yük
başına enerji tüketiminin rakip sistemlere kıyasla düşük olması,
• Trafik sorununun olmaması,
• Güvenlik ve konforun yanında son dönemlerde hızlı seyahat imkânı tanıması

Her sistemin olduğu gibi bu sistemin de belli başlı dezavantajları mevcuttur. Bunlar;
• Altyapı inşa maliyetlerinin yüksek oluşu,
• Kademeli yatırım şansının olmaması,
• Sistemin sadece arazi eğiminin belli koşullarda olması hâlinde çalışabilmesi,
• Çeşitli coğrafi şartların demir yolu ulaştırma ağını tesis etmede engeller oluşturmasıdır.

Mevcut boru hatları aşağıdaki gibidir:
• Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı
• Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı
• Ceyhan-Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı
• Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı
• Doğu Anadolu Doğal Gaz İletim Hattı
• Şelmo-Batman Ham Petrol Boru Hattı
• Karacabey (Bursa)-İzmir Doğal Gaz İletim Hattı
• Can-Çanakkale Doğalgaz İletim Hattı

Intermodal taşımacılık olarak da bilinen sistemler arası taşımacılık, konteynır gibi taşıma
kapları içerisine yerleştirilmiş yüklerin, nitelikleri bozulmadan, tüm taşımacılık süresince,
özel transfer noktalarında  en az iki taşıma türü arasında aktarma yapılan taşımayı ifade etmektedir.

Taşıma türü belirleme aşamasında maliyet, hız, izlenebilirlik, güvenilirlik, yükün özellikleri ve esneklik taşıma türü seçim kriterlerini oluşturmaktadır.

Taşımacılık türü seçimini etkileyen güvenilirlik ile ilgili bazı alt kriterler şunlardır:
• Tarifeye bağlı olarak yapılan düzenli teslimatlar,
• Teslimat gecikmelerin tarifeye oranı,
• Toplam teslimat içinde hasar gören yüklerin oranı,
• Toplam değer ile kaybolan yüklerin oranı,
• Müşterilere bir gecikme anında gösterilen sorumluluk