HAVA HUKUKU

Liberal ekonomik sistemin temeli serbest rekabettir. Liberal ekonomik düzeni ve bunun için gerekli olan serbest rekabeti savunanlar bu sayede, kaynakların etkin ve verimli bir biçimde kullanılabileceğini, fiyatların düşebileceğini, maliyetleri düşürmek için tasarruf yapılacağını, yaratıcılığın gelişeceğini, yeni teknolojilerin bulunacağını ve bunların üretimde kullanılabileceğini iddia etmektedirler.

Antitröst: Ekonomide tekelleşmeye engel olma, tekelleşmenin karşıtı.
Oligopol: Bir malın birkaç satıcısının mevcut olduğu piyasadır.
Monopol: Bir malın tek bir satıcısının bulunduğu piyasadır.

Rekabete ilişkin ilk yasal düzenleme fikri 19. yüzyılın ortalarında Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde ticari hayatta tröstleşme eğilimlerinin artması üzerine tartışılmaya başlanmıştır.

18 Nisan 1951 tarihinde imzalanan Avrupa Kömür ve Çelik
Topluluğu (AKÇT) Antlaşması’nın başlattığı süreçte Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu (AET) kuran Roma Antlaşması’nın  Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe girmesidir. Özellikle kömür ve çelik sektörlerine yönelik olan AKÇT Antlaşması rekabet düzenlemeleri bakımından iki önemli madde (65 ve 66 ncı maddeler) içermektedir. Söz konusu maddeler, hükümleri Roma Antlaşması’nda öngörülen rekabet sistemine de öncülük etmiştir

Roma Antlaşması’nın 2. maddesinde, temel amaç “üye ülkeler arasında bir ortak pazarın yaratılması” olarak belirlenmiş ve 3. maddenin (g) bendinde ifadesini bulan “iç pazar dahilinde rekabetin bozulmamasını sağlayacak bir sistemin kurulması” bu amaca yönelik önemli araçlardan birisi olarak kabul edilmiştir. Bu çerçevede, Roma Antlaşması’nda Rekabet Politikası başlığı altında ayrı bir bölüme yer verilmiştir. Bu bölümde yer alan ve teşebbüsler arası rekabeti kısıtlayıcı uygulamaları düzenleyen ve hâkim durumdaki teşebbüslerin bu hâkim durumlarını kötüye kullanmalarını yasaklayan maddelerle teşebbüslere uygulanacak rekabet kuralları düzenlenmiştir. Ancak, Roma Antlaşması, imzalandığı dönemin şartları nedeniyle, teşebbüsler arasında gerçekleşen ve hâkim durum yaratma ya da mevcut bir hâkim durumu güçlendirme yoluyla rekabeti önemli ölçüde kısıtlayan birleşme ya da devralmalara ilişkin bir düzenlemeden yoksun kalmıştır. Bu eksiklik, uzun çabalar sonucunda üzerinde anlaşmaya varılan
4064/89 Sayılı Birleşme Tüzüğü’nün 1990 yılında yürürlüğe girmesi ile giderilmiştir. 2004 yılında ilgili tüzüğü yürürlükten kaldıran 20 Ocak 2004 tarih ve 139/2004 sayılı Birleşme Tüzüğü yürürlüğe girmiştir (Rekabet Kurumu Faaliyet Raporu, 2006). Roma Antlaşması’nda yer alan rekabet kurallarını ulusal rekabet kanunlarından ayıran önemli iki özellik; ilk kez rekabete ilişkin uluslar üstü bir düzenleme olması ve temel amacının, üye ülkeleri içeren ortak bir pazar yaratılmasıdır. Roma Antlaşması’nın yürürlüğe girmesinden sonra birçok üye ülke Roma Antlaşması’nda ve ikincil mevzuatta öngörülen düzenlemelere paralel olarak kendi ulusal rekabet kanunlarını çıkarmış ya da değiştirmişlerdir.

1970’li yıllardan itibaren Türkiye’de rekabet hukuku ile ilgili çalışmalar yapılmasına karşın, “4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK)”, 07.12.1994 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.

Deregülasyon: Belli bir alanda devlet kısıtlamalarının azaltılması ya da tamamen kaldırılması durumudur.
Liberalleşme: Serbest bir duruma gelmek

Rekabeti sınırlayıcı nitelik taşıyan anlaşma ve uyumlu eylemler, belirli koşulları taşımaları halinde yasaklama dışında bırakılmaktadır: Bu durum muafiyet olarak adlandırılır. Muafiyet, bireysel muafiyet ve grup muafiyeti olmak üzere ikiye ayrılır. Grup muafiyeti, muafiyet şartlarının gerçekleşmesi halinde Komisyonun belirli konulardaki anlaşma türlerine çıkartacağı tüzükler ile toplu olarak muafiyet tanımasıdır. Örneğin, araştırma geliştirme anlaşmalarına grup muafiyeti tanınması. Bireysel muafiyet ise grup muafiyeti tebliği kapsamı dışında kalan durumlarda muafiyet şartlarının gerçekleşmesi halinde Komisyon tarafından verilen muafiyettir.

Hava yolu taşımacılığı sektöründe coğrafik olarak eşiklerin belirlenmesi karışıktır bu nedenle özel kurallar uygulanır. Coğrafi olarak ciro eşiklerini belirlemek için Komisyon üç farklı yöntemden yararlanmaktadır:
• “50-50” yöntemi: Kalkış ve varış noktalarındaki ülkelere 50-50 temeline göre tahsis edilen her bir hava yolu pazarı üzerinde meydana getirilen ciro/devir.
• Satış noktası yöntemi: Biletlerin satıldığı ülkeye tahsis edilen hava yolu taşımacılığı hizmetlerinden ortaya çıkan ciro.
• Son varış noktası yöntemi: Varış noktasına göre tahsis edilen hava yolu taşımacılığı hizmetlerinden ortaya çıkan ciro.

RKHK kapsamında yasaklanan faaliyetleri üç ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:
• Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarında faaliyet gösteren ya da bu piyasaları etkileyen her türlü teşebbüsün aralarında yaptığı rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma, uygulama ve kararlar (RKHK m.4).
• Piyasada hâkim durumda olan teşebbüslerin bu güçlerini kötüye kullanması (RKHK m.6).
• Hâkim durum yaratmaya veya var olan bir hâkim durumu güçlendirmeye yönelik ve bunun sonucu olarak rekabeti önemli ölçüde azaltacak birleşme ve devralma niteliğindeki her türlü hukukî işlem ve davranışlar. (RKHK m.7).